Ο Κακογιάννης; Από τον Ταύρο φτάνει παντού!

Πόσα πράγματα δεν ξέρουμε για αυτά που συμβαίνουν στα σωθικά του κτιρίου της Πειραιώς 206, στον Ταύρο. Στην προσφυγική γειτονιά που διάλεξε ο σπουδαίος Μιχάλης Κακογιάννης να φτιάξει ένα Ιδρυμα με το όνομά του – εκεί που χτυπά ο παλμός του λαού, εκεί όπου πάντα έστηνε τα σκηνικά των ταινιών του. Ακόμα και όσοι από εμάς επισκεπτόμαστε συχνά το Ιδρυμα για παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις, δράσεις πολιτισμού δεν ξέρουμε ότι μία από τις μεγαλύτερες και κυρίως σταθερές και όχι στιγμιαίες επιχειρήσεις εξωστρέφειας του ελληνικού πολιτισμού λαμβάνει χώρα εδώ, με στόχο αυτό που ήθελε ο Κακογιάννης: να δώσει ευκαιρίες στου νέους.

Ο Κακογιάννης πέθανε το 2012, όμως από πολύ νωρίς είχε αποφασίσει να φτιάξει το Ιδρυμα και η έγνοια του ήταν να προλάβει να το δει να λειτουργεί πλήρως. «Ηθελε να το ζήσει. Και η αγωνία του ήταν αυτή: να προλάβει να γίνει το Ιδρυμα και να το χαρεί. Πέθανε 90 ετών. Ο Μιχάλης στα τελευταία χρόνια ήταν ένα είδος πια σοφού ανθρώπου, απόλυτα συμφιλιωμένος με όσα φέρνει η ζωή» λέει στο Protagon η Ξένια Καλδάρα, αντιπρόεδρος του ΔΣ και γενική διευθύντρια του Ιδρύματος. Ηταν πλάι του περίπου 30 χρόνια, υπήρχε μια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ τους «δεν είχε παρενθέσεις, κόμματα η σχέση μας, ήταν πραγματική» θυμάται. Κάθεται στο γραφείο της με τις υπέροχες, άγνωστες φωτογραφίες του Κακογιάννη στον τοίχο και καθώς μιλάμε πιάνω τον εαυτό μου συνεχώς να τις κοιτάζω σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στον διάλογο. Όμως είναι εμφανές ότι για όσους εργάζονται στο Ιδρυμα, ο Κακογιάννης είναι εκεί κάθε μέρα.

«Ο Κακογιάννης αγαπούσε πάρα πολύ την Ελλάδα» μου λέει κάποια στιγμή η Ξένια Καλδάρα. «Μερικές φορές, όταν ως Ελληνίδα γονατίζω, θυμάμαι ότι τον ρωτούσα “μα γιατί την αγαπάς τόσο πολύ;», με δεδομένο ότι η Ελλάδα δεν του είχε φερθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πάντα μου απαντούσε “το φως. Στην Ελλάδα τα οφείλω όλα”». Θυμάμαι μια ατάκα του, έλεγε ότι όταν μάθαινε ένα κακό μαντάτο (πόλεμος, σεισμός, κλπ) έβγαινε στην πόρτα του σπιτιού του στον περιφερειακό του Φιλοπάππου για να δει αν η Ακρόπολη είναι στη θέση της και να ησυχάσει. Αν ήταν, όλα θα πήγαιναν καλά…

«Ηθελε πάντα και έψαχνε να βρει ένα χώρο για να αφήσει εδώ τα πνευματικά του δικαιώματα, να αφήσει στην Ελλάδα όσα είχε δημιουργήσει. Και έτσι έκανε. Αρκεί να σας πω ότι εμείς από τον «Ζορμπά» (σσ: τη θρυλική πια ταινία του, πάνω στο βιβλίο του Καζαντζάκη)  το προηγούμενο εξάμηνο πήραμε 60.000 ευρώ δικαιώματα– που τον «Ζορμπά» τον έχει σε απόλυτο μέγεθος η FOX, ακόμα και το μιούζικαλ».

Ανέκαθεν είχε τη σκέψη να δημιουργήσει ένα Ιδρυμα, εδώ, στην Αθήνα, έναν χώρο που να μπορεί να συνομιλεί με τον κόσμο, έναν χώρο εξωστρεφή για τους νέους ανθρώπους. Επειδή ο ίδιος το έζησε στην αρχή της καριέρας του ήξερε ότι δεν ήταν εύκολο για τους νέους να δημιουργήσουν με τους δικούς τους όρους. «Αρχισε να ψάχνει χώρους, βρήκε το οικόπεδο στην οδό Πειραιώς, το αγόρασε και κατασκεύασε εξαρχής το κτίριο. Όλα έγιναν πολύ γρήγορα, η κατασκευή έγινε με το Τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο, ταχύτατα, αφού απόδειξε ότι πληροί όλες τις προϋποθέσεις». Η αγορά του οικοπέδου έγινε το 2005, δυο χρόνια ως το 2009 κράτησε η κατασκευή με αρχιτέκτονα τον Βασίλη Σγούτα που ήταν πρόεδρος της Παγκόσμιας Ενωσης Αρχιτεκτόνων.

«Ο Κακογιάννης ήταν συνεχώς παρών σε κάθε φάση της κατασκευής, για αυτό έγιναν τόσο γρήγορα όλα. Ηθελε να προλάβει να το δει». Τον Μάρτιο του 2010 έγιναν τα εγκαίνια. «Ηταν ευχαριστημένος. Υπήρχε μια συγκίνηση αλλά καθώς ήταν και Άγγλος, ήταν πάντα συγκρατημένη. Εκδηλωνόταν μόνο με την οικειότητα που επέβαλε στους νέους ανθρώπους».

Ανοίγει το Ιδρυμα στην καρδιά της κρίσης και η υποδοχή είναι εξαιρετική. «Υπήρχαν όμως και γκρίνιες. Θυμάμαι ένα δημοσίευμα κάποιου φίλου του που έλεγε “τι ήθελε ο Κακογιάννης και πήγε και έκανε το Ιδρυμα στην Ανω Κουτσούφλιανη!” Τους ξένιζε λίγο κάποιους η επιλογή της περιοχής».

Και όμως η επιλογή της περιοχής ήταν απολύτως συνειδητή, μέρος της στρατηγικής του Κακογιάννη για το Ιδρυμα που ήθελε να αφήσει παρακαταθήκη στην Ελλάδα. «Τον ενδιέφερε να αναδείξει αυτή την περιοχή που θεωρείτο κυρίως τότε υποβαθμισμένη. Λαϊκή. Και όμως και στις ταινίες του πάντα εκεί στηρίχθηκε, στο λαϊκό στοιχείο πήγε, στην καρδιά του. Επίσης η περιοχή αυτή ήταν προσφυγική, κάτι καθοριστικής σημασίας για αυτόν. Ενώ ο Κακογιάννης ήταν ένας μεγαλοαστός που ποτέ δεν στερήθηκε κάτι, παρόλα αυτά αν δεις και τις ταινίες του πάει πάντα εκεί, σε αυτές τις γειτονιές γυρίζει. Είχε αυτό το κοινό σημείο με τον Παζολίνι: εκεί έβλεπε την πραγματική ζωή. Και είχε ζήσει τα πάντα, δεν είχε ανάγκη να βιώσει κάτι άλλο».

Προς το τέλος ήταν δύσκολο να μετακινείται συχνά, παρακολουθούσε όμως τα πάντα από κοντά με τους συνεργάτες του να τον επισκέπτονται για να τον ενημερώνουν διαρκώς στο σπίτι του. Όταν λέω στην κυρία Καλδάρα ότι αν και ασθενής ήταν το μυαλό του Ιδρύματος, με διακόπτει για να μου πει «και εξακολουθεί να είναι το μυαλό του Ιδρύματος. Αυτά που μας έχει αφήσει εφαρμόζουμε. Δεν του άρεσε η προσωπική του προβολή, ήθελε να προβάλει τους ηθοποιούς του, αγαπούσε να προβάλει και να στηρίζει τις γυναίκες. Το ίδιο έχει εφαρμόσει και το Ιδρυμα ως προς την προβολή του. Κάποτε ένας καλός φίλος με ρώτησε ποια είναι η ταυτότητα μας. Και η απάντησή μου ήταν και παραμένει η ίδια: όταν ξεκινάς κάτι στην αρχή της κρίσης, η ταυτότητα είναι να είσαι ανοιχτός. Ανοίγεις τα αυτιά σου, τα μάτια σου, τις αισθήσεις σου όλες για να δεις το καινούριο που πρέπει να έρθει. Είμαστε σε κρίση ή είμαστε σε παρακμή. Το παρακμή είναι κακό».

Νέα ταινία από το Χόλιγουντ!

Ζητάω από την κυρία Καλδάρα να μου εξηγήσει ποια είναι αυτά «που ήθελε» ο Κακογιάννης και που αποτελούν τη φιλοσοφία του Ιδρύματος. «Πρώτα απ’ όλα η εξωστρέφεια της Ελλάδας. Για παράδειγμα, έχουμε μόνιμη συνεργασία με το Stanford και φέτος το καλοκαίρι, καθώς η θερινή Ακαδημία του γιορτάζει τα 20 χρόνια της, ετοιμάζουν το “Μετά την Τροία” με την Κατερίνα Ζαχαρία που είναι στο Layola University και τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Ακαδημίας Ρας Ρεμ. Είναι μια τραγωδία όπου βάζουν μέσα το προσφυγικό και την ετερότητα, την οποία θα την φέρουν τον Σεπτέμβριο του 2018 και στην Ελλάδα και βλέπουν έλληνες καλλιτέχνες για να παίξουν σε αυτήν. Αυτό σημαίνει εξωστρέφεια. Να βγεις έξω και να μείνεις. Ζήσαμε μεγάλο διάστημα με μετακλήσεις, καιρός είναι να παράξουμε».

Στο σημείο αυτό μου αποκαλύπτει μια σπουδαία είδηση. «Εχουμε συμβολαιοποιήσει ανέκδοτο σενάριο του Μιχάλη Κακογιάννη για να γίνει ταινία στο Χόλιγουντ. Ένα άλλο ανέκδοτο σενάριο του το έχουν πάρει Γερμανοί». Μέσα από το Life Art παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις και τις τάσεις στον παγκόσμιο κινηματογράφο και δη στο Χόλιγουντ. Μου αποκαλύπτει μάλιστα ότι σε πολλές μετρήσεις το όνομα του Γιώργου Λάνθιμου εμφανίζεται πάνω και από τον Μπραντ Πιτ!

Αλλα σημεία της φιλοσοφίας που εφαρμόζει το Ιδρυμα είναι η στήριξη των νέων και μια πιο ελεύθερη εκπαίδευση. «Το Ιδρυμα είναι πολύ ισχυρό στο εξωτερικό όχι για άλλον λόγο, αλλά γιατί παραμένει εξαιρετικά σημαντικό το όνομα του Κακογιάννη παντού. Τώρα που έχουμε τις συνομιλίες με το Λος Αντζελες για την ταινία του Κακογιάννη βλέπουμε ότι το Michael Cacoyannis μετράει. Μας το λένε όλοι οι συνεργάτες μας».

Στα σχολεία Πολωνίας και Ιταλίας

Το Stanford και οι δυο ταινίες που ετοιμάζονται δεν είναι τα μόνα στοιχεία εξωστρέφειας. «Εχουν γίνει ήδη 12 ρετροσπεκτίβες για τον Κακογιάννη στην Ινδία, έχουμε κάνει ρετροσπεκτίβα στην πανίσχυρη Ακαδημία Κινηματογράφου του Πεκίνου και η υπεύθυνη διεθνών σχέσεων του Ιδρύματος Αλεξάνδρα Γεωργοπούλου δίδαξε εκεί. Στην Πολωνία για τα Λύκεια έχουν μεταφράσει τις τρεις τραγωδίες που γύρισε ο Κακογιάννης και μέσα από αυτές διδάσκουν το αρχαίο δράμα! Το ίδιο συμβαίνει και σε 300 λύκεια της Ιταλίας με πρώτο το Λύκειο Βισκόντι. Διδάσκεται και στα τέσσερα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Αιγύπτου η Τριλογία».

Και η Τουρκία όμως έχει σημαντικό ενδιαφέρον. Η κυρία Καλδάρα θυμάται ένα περιστατικό:

«Ζούσε ακόμα ο Μιχάλης όταν μας ζήτησαν από την Τροία, το Τσανάκαλε, να παρουσιάσουν την «Ηλέκτρα». Ζούσε ακόμα ο Μιχάλης. Πήγα και του το είπα διστακτικά» προφανώς λόγω του Κυπριακού. «Και όμως την έδωσε αμέσως και με χαρά. Είχε ένα άλλο μυαλό». Συνεχώς γίνονται αιτήματα για πρόσβαση στο αρχειακό υλικό προκειμένου να εκπονηθούν διδακτορικές διατριβές για το έργο του σε όλο τον κόσμο. Σε επίπεδο εμπορικής διανομής όλες τις ταινίες τις έχουν πάρει Αμερικάνοι, μαζί με τον «Αττίλα». Οι Γάλλοι έχουν αγοράσει για διανομή σε εμπορικές αίθουσες τη «Στέλλα», το «Τελευταία Ψέμα», το «Κορίτσι με τα Μαύρα» και το «Κυριακάτικο Ξύπνημα».

«Μπορώ να σας πω ότι τα τελευταία χρόνια ακόμα και στερήθηκε ο Κακογιάννης προκειμένου να αφήσει τα πάντα στο Ιδρυμα. Και η οικογένεια του, που είναι μεγάλη, σεβάστηκε απόλυτα τη βούλησή του. Όλα έχουν μείνει όπως τότε που έφυγε και στη λειτουργία και στη φιλοσοφία. Και δεν θέλουμε να είμαστε ανταγωνιστικοί. Δεν θέλουμε να πούμε: να, ήρθαμε και εμείς να κάνουμε θέατρο, εικαστικά… Είμαστε χώρος που μπορεί να φιλοξενήσει και να παρουσιάσει και να αγωνιστεί για κάποια πράγματα».

Πρόσφατα το Ιδρυμα Κακογιάννη αποφάσισε να αλλάξει και οπτική ταυτότητα. Τη νέα τη δημιούργησε η Red Design Consultants βασισμένη στις γραμματοσειρές που χρησιμοποιούσε ο Μιχάλης Κακογιάννης στους τίτλους των ταινιών και στις αφίσες του. Επελέγησαν το λευκό και το μαύρο χρώμα που αναφέρονται στις ταινίες του σκηνοθέτη όπως τις βλέπουμε στην οθόνη.

Αναρωτιέμαι πώς ζει το Ιδρυμα, ποια είναι τα έσοδα πέρα από τα δικαιώματα που ανέφερε νωρίτερα η κυρία Καλδάρα. «Υπάρχει ένα καταπίστευμα που μας δίνει κάθε χρόνο ο Κακογιάννης». Την ρωτάω πόσο θα διαρκέσει αυτό και μου απαντά χαμογελώντας «προς το παρόν δεν ανησυχούμε. Το ευτύχημα είναι ότι δεν ήμασταν επιχορηγούμενοι και έτσι δεν χάσαμε κάποια πηγή εσόδων. Δουλεύουμε πολύ τα ΕΣΠΑ, μας στηρίζει η ΔΕΠΑ στην πολιτική του χαμηλού εισιτηρίου και η Εθνική Τράπεζα στον θεσμό συγγραφής θεατρικού έργου, επίσης το Ιδρυμα Λεβέντη…».

Εισιτήρια, ενοικιάσεις αιθουσών, πωλητήριο βοηθούν αλλά «μια σταθερά μπορούμε να την έχουμε μόνο μέσω της εξωστρέφειας». Παράλληλα λειτουργεί το «Clap Restaurant» που φέτος απόκτησε απόλυτα ελληνική ταυτότητα ως ελληνικό μπιστρό ή νέα ελληνική ταβέρνα με σεφ τον Αλέξανδρο Τσιοτίνη.

Πρόσφατα έγιναν οι μεταφράσεις των νέων θεατρικών έργων που γράφτηκαν στο πλαίσιο του θεσμού που έχει καθιερώσει το Ιδρυμα και τα οποία εκδόθηκαν και στα αγγλικά και εστάλησαν σε όλες τις μεγάλες βιβλιοθήκες των σημαντικότερων πανεπιστημίων στον κόσμο. «Αυτή τη στιγμή έργα που γράφτηκαν στην Ελλάδα μόλις πέρυσι υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ ή του Μίσιγκαν. Δεν είναι αυτό σημαντικό; Στόχος μας είναι να διευρύνουμε τις συνεργασίες μας με τα μεγάλα πανεπιστήμια στο εξωτερικό. Επίσης με σημαντικούς διεθνείς φορείς του κινηματογράφου».

Tην ρωτάω αν υπάρχει κάτι που να την φοβίζει σε σχέση με το Ιδρυμα. «Όχι» μου απαντά αμέσως. «Απλώς κάποια στιγμή πρέπει να υπάρχει και διαδοχή» μου λέει γελώντας. Και παραδέχεται πως ναι είναι και για αυτήν ένα έργο ζωής. Όμως «σας διαβεβαιώνω ότι λειτουργήσαμε εξαρχής ως οικοτεχνία. Δεν υπήρχαν αρχηγοί. Κάθε Δευτέρα μαζευόμαστε τα λέμε όλα, συναποφασίζουμε και αισθανόμαστε και συνυπεύθυνοι. Ετσι δούλευε και ο Κακογιάννης. Επειδή υπήρξε και ηθοποιός, και τενόρος και συγγραφέας και σκηνοθέτης πίστευε στην ομάδα. Και έτσι εργαζόταν – όχι στην αρχή, όπου έχω ακούσει τρομακτικές εμπειρίες, όμως έτσι εξελίχθηκε. Με πίστη στην ομάδα».