Για την Ευρώπη -ευτυχώς ίσως να έλεγαν κάποιοι κακεντρεχείς- οι μεγάλες επέτειοι, αυτές που καθόρισαν την ύπαρξη και την σημερινή παρουσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, φέτος πέφτουν νωρίς, πριν να αρχίσουν οι εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία που απειλούν το οικοδόμημα.
Στις 7 Φεβρουαρίου είναι η 25η επέτειος από την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ (είχε συναφθεί στις 9 Δεκεμβρίου 1991) και οι εορτασμοί, γράφει ο Monde είναι στη διακριτική ευχέρεια των «28».
Δεν είναι βέβαια και καιρός για πανηγύρια -αυτά μπορούν να περιμένουν ως τα 60 χρόνια της ΕΕ στις 25 Μαρτίου- γιατί η ΕΕ είναι σε μια δύσκολη φάση της ζωής της. Εχει να διαχειριστεί την έξοδο μιας πολύ μεγάλης χώρας, της Βρετανίας, όχι μεν ιδρυτικού, αλλά κεντρικής σημασίας μέλους, πάντα όμως λίγο ιδιότροπου. Και μαζί τόσα άλλα μικρότερα ζητήματα.
Η συνθήκη, όπως παρατηρεί η γαλλική εφημερίδα, σήμερα είναι ένα από τους μεγάλους στόχους των ευρωσκεπτικιστών και ένα από τα σύμβολα της δυσλειτουργικής ΕΕ που είναι μακριά από τους πολίτες της και τις ανάγκες τους. Δεν ήταν πάντα έτσι, φυσικά. Το 1992 η υπογραφή ήταν ένα ορόσημο που έφερνε την ΕΕ πολλά βήματα πιο κοντά στο όραμα των ιδρυτών της για μια πιο στενή, πραγματική πολιτική ένωση.
Τι μας άφησε η συνθήκη;
Η εισαγωγή του κοινού νομίσματος είναι ίσως η μεγαλύτερη κληρονομία. Το ευρώ κυκλοφόρησε, επεκτάθηκε, αλλά και κλυδωνίζεται εδώ και σχεδόν 10 χρόνια από την παγκόσμια κρίση και από περιφερειακές εντός της Ενωσης – η Ελλάδα έχει και σε αυτό το μερίδιό της.
Πάντως, ενώ οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να παραμένουν προσηλωμένοι στο κοινό νόμισμα, λέει σχετικά οικονομολόγος στην εφημερίδα, οι κυβερνήσεις είναι λιγότερο προσηλωμένες στους δημοσιονομικούς στόχους που είχαν θέσει οι ίδιες. Αρχής γενομένης από τους πυλώνες της ΕΕ, τη Γαλλία και τη Γερμανία, καταπάτησαν τα κριτήρια του 3% για το έλλειμμα και του 60% για το χρέος.
Και πάλι όμως, η ευρωπαϊκή οικονομία μπορεί να μην είχε αποφύγει την κρίση αν οι μεγάλες οικονομίες της (όπως, βέβαια, και οι μικρότερες) είχαν τηρήσει τα δημοσιονομικά πλαίσια που είχε θέσει η Συνθήκη.
«Τα τελευταία 25 χρόνια απέδειξαν ότι οι κοινοί δημοσιονομικοί κανόνες δεν αρκούν για να εμποδίσουν τις οικονομικές παρεκτροπές και τις χρηματοπιστωτικές φούσκες», σύμφωνα με τον οικονομολόγο Γκρέγκορι Κλέις του think tank Bruegel των Βρυξελλών.
Σε αυτό υπερθεματίζει άλλος αναλυτής. «Πρέπει να παραδεχθούμε ότι το Μάαστριχτ, μη διαθέτοντας κοινωνική πολιτική, δεν εγκαθίδρυσε σύστημα αναδιανομής που θα επέτρεπε την διόρθωση των ανισοτήτων», παρατηρεί μάλλον εκ των υστέρων.
Επισημαίνει ταυτόχρονα, άλλη μία έλλειψη που φάνηκε πιο έντονα τα τελευταία χρόνια. Η ΕΕ δεν διέθετε μηχανισμό για την αντιμετώπιση των κρίσεων στην περίπτωση που μία χώρα αντιμετώπιζε την απειλή της χρεοκοπίας. Οι ευρωπαίοι ηγέτες το κατάλαβαν αυτό αν και ήταν πολύ αργά, όταν η Ελλάδα έφθασε στα πρόθυρα της πτώχευσης, το 2010, και στη συνέχεια το 2012.
Δεν βοήθησε ούτε ο λαβύρινθος των πολύπλοκων και δυσλειτουργικών ρυθμίσεων που έστησαν όλα αυτά τα χρόνια οι κυβερνήσεις και οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών.
Σήμερα οι χώρες-μέλη μπορεί να υποβάλλουν τους προϋπολογισμούς τους στην ΕΕ που δίνει την έγκρισή της, όμως οι κυρώσεις σε περίπτωση παρέκβασης σπάνια εφαρμόζονται. Πάντως, οι μακροοικονομικές ανισορροπίες , όπως οι φούσκες, παρακολουθούνται στενότερα, πράγμα που θα ήταν καλό αν τα κριτήρια δεν ήταν τόσα πολλά που η διαδικασία είναι τελείως αναποτελεσματική.
Πώς μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα;
Με επιστροφή στις ρίζες, σε αυτά δηλαδή που όρισε η Συνθήκη, με περισσότερη αλληλεγγύη ή με εγκατάλειψη των συνθηκών και εγκατάλειψη της ΕΕ;
Τα τρία ρεύματα στο εσωτερικό της ΕΕ είναι υπαρκτά και θα τα δούμε τους επόμενους μήνες και χρόνια να διεκδικούν μερίδιο της προσοχής των πολιτών της ΕΕ, αλλά και μερίδιο στην άσκηση πολιτικής.
Ο Monde σημειώνει με ενδιαφέρον ότι οι υποψήφιοι των γαλλικών εκλογών λίγο ως πολύ εκφράζουν τα ρεύματα αυτά. Η Λεπέν του ευρωσκεπτικισμού και της εξόδου, ο Μελανσόν της εξόδου από τις συνθήκες, ο Φιγιόν της περισσότερης ανεξαρτησίας από τους περιορισμούς της Κομισιόν και ο Μακρόν του φεντεραλισμού.
Σε τρεις μήνες από σήμερα, όταν θα έχουν ολοκληρωθεί οι εκλογές στη Γαλλία, ανάλογα με τον νικητή της αναμέτρησης θα έχουμε και τις απαντήσεις – ή έστω τις πρώτες απαντήσεις – για το πώς θα κινηθεί η Ενωση τα επόμενα χρόνια. Θα φανεί κιόλας αν υπήρχε λόγος για εορτασμούς ή όχι.