Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι μια Θεομητορική εορτή των Χριστιανικών Εκκλησιών, η οποία εορτάζεται στις 15 Αυγούστου. Στην Ελλάδα γιορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα σε πολλά μέρη της χώρας, ονομάζεται δε και «Πάσχα του καλοκαιριού». Η σημερινή δεν είναι ημέρα πένθους για μια αγαπημένη γυναίκα που πέθανε, «απλώς», το έτος 43 μ.Χ., δέκα χρόνια μετά τη Σταύρωση του Ιησού, αλλά γιορτή χαράς και αγαλλίασης για το αντάμωμα της Μητέρας με τον αγαπημένο της Γιο.
Πανάγια ιστορία
Η Παναγία, η οποία συχνά αναφέρεται με το πραγματικό της όνομα Μαρία (Αραμαϊκά, Εβραϊκά: מרים, μτφ. Μαριάμ) αλλά και ως Παρθένος Μαρία και Θεοτόκος, ήταν Εβραία, από τη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας. Οι Μουσουλμάνοι αναφέρονται στο πρόσωπό της επίσης αποκαλώντας την Παρθένο Μαρία, αλλά και χρησιμοποιώντας τον προσδιορισμό Σαϊντά, που σημαίνει «Κυρία».
Κατά την παράδοση, όταν η Παναγία πληροφορήθηκε «άνωθεν» τον επικείμενο θάνατό της, προσευχήθηκε στο όρος των Ελαιών στα Ιεροσόλυμα, ετοιμάστηκε και ανέφερε το γεγονός στους Αποστόλους. Επειδή κατά την ημέρα της Κοίμησης δεν ήταν όλοι οι Απόστολοι στα Ιεροσόλυμα, μια νεφέλη τους άρπαξε και τους έφερε κοντά της. Την τοποθέτησαν στο μνήμα της Γεσθημανής και, έπειτα από τρεις ημέρες, ο τάφος ήταν άδειος. Θαύμα ανέκραξαν οι πιστοί, αφού, σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, η Παναγία ανελήφθη στους ουρανούς.
Κατά την ίδια παράδοση, είθισται περίοδος νηστείας για τη συγκεκριμένη εορτή, που καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους, εκείνη πριν τη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και εκείνη πριν της γιορτής της Κοίμησης της Θεοτόκου. Το 10ο αιώνα, συνενώθηκαν σε μια νηστεία που περιλαμβάνει 14 ημέρες και ξεκινά την 1η Αυγούστου. Η γιορτή της Κοιμήσεως ή Μεταστάσεως της Θεοτόκου συστήθηκε στα Ιεροσόλυμα κατά τις αρχές του 5ου αιώνα. Αργότερα το κέντρο εορτασμού μετατέθηκε στη Γεθσημανή, στο χώρο όπου βρισκόταν ο τάφος της. Κατά τον 6ο αιώνα ο εορτασμός είχε διαδοθεί στη Συρία, ενώ στα τέλη του ίδιου αιώνα ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος επέβαλε τον εορτασμό, σ' ολόκληρη την αυτοκρατορία, τη 15η Αυγούστου. Στις αρχές του 7ου αιώνα διαδόθηκε στη Δύση.
Ωδές στην Πλατυτέρα των Ουρανών
Οι πλατείες των χωριών «φοράνε τα καλά τους», οι Έλληνες στήνουν γλέντια για να την τιμήσουν και οι πιστοί προσεύχονται και ευχαριστούν για το «θαύμα» της. Εκατοντάδες, πάσης φύσεως τιμαλφή, από δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, βραχιόλια και περιδέραια, έως επιστήθιοι σταυροί έχουν εναποτεθεί ήδη ως αφιερώματα πάνω στις εικόνες της, αφού σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης υπάρχει και μια εκκλησία αφιερωμένη στη Θεομήτορα, με μια εικόνα και εκατοντάδες ιστορίες-θρύλους. Η εικόνα που κοσμεί την Παναγία της Τήνου βρέθηκε το 1823 και είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό και όχι στην Κοίμηση της Θεοτόκου που εορτάζεται σήμερα. Στη χριστιανική τέχνη, τις αρχαιότερες απεικονίσεις της αειπάρθενου τις συναντάμε σε τοιχογραφίες των ρωμαϊκών κατακομβών. Κυρίως, όμως, μετά τη Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο (431) διαμορφώνεται σταδιακά η θεομητορική εικονογραφία.
Σε 6.000 υπολογίζονται τα προσωνύμια που έχουν αποδώσει οι πιστοί στη Θεοτόκο. Δεν είναι λίγα και τα ονόματα που της απέδωσαν κατά καιρούς και οι υμνογράφοι της Εκκλησίας. Τα περισσότερα από αυτά ακούγονται στον Ακάθιστο Ύμνο: Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Καθέδρα, Κλίμαξ, Σκέπη, Πόλη, Παράκλησις, Κεχαριτωμένη και Όρος Αλατόμητον. Το γνωστότερό όνομα της Θεοτόκου είναι Παναγία, μία ονομασία που καθιερώνεται από τον 3ο αιώνα στο χριστεπώνυμο πλήθος.
«Έχω τη γέψη του Δεκαπενταύγουστου στον ουρανίσκο μου», έγραψε ο Ελύτης. Εγώ έχω συνδέσει την ημέρα αυτή με τον άνανδρο τορπιλισμό του ευδρόμου Έλλη, με την ομότιτλη ταινία του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, με πανηγύρια σε όλη την Ελλάδα, με αμέτρητα έθιμα, με φωτίτσες από κεριά που λάμπουν πρόσωπα και συνοδεύουν τον Επιτάφιό της, με το αεροπορικό δυστύχημα στο Γραμματικό το 2005, με ένα θαύμα που όλοι περιμένουν. Τι σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούς τη λέξη «Δεκαπενταύγουστος»;
Πηγές
– «Θεομητορικαί εορταί», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 6, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1965, στ. 274-276.
– «Θεοτόκος», εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, τόμ. 27, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005.
– Ιωάννης Ράμφος, «Η Κοίμηση της Θεοτόκου», 1948