Η είδηση ότι στο άμεσο μέλλον ένας φοιτητής της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων θα μπορεί – αν ενδιαφέρεται – να παρακολουθεί μαθήματα Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, δεν είναι συνήθης για την ελληνική πραγματικότητα. Ούτε η δυνατότητα ίδρυσης start-up από φοιτητές, διδάκτορες, και μεταδιδάκτορες. Η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως δηλώνει πρόθεση αλλαγών εκ βάθρων στα ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, με σχέδιο νόμου που δίνει βαρύτητα τόσο στην ενίσχυση της ποιότητας τους, όσο και της σύνδεσης τους με την υπόλοιπη κοινωνία.
Στο πλαίσιο ενημέρωσης και διαλόγου, οι βασικότερες ρυθμίσεις έχουν παρουσιασθεί στη Σύνοδο Πρυτάνεων, καθώς και στην Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (Π.Ο.Σ.Δ.Ε.Π.), ενώ έχει ήδη ενημερώσει και τα πολιτικά κόμματα. Η ίδια η υπουργός έχει επίσης εξηγήσει αναλυτικά στα μέλη του υπουργικού συμβουλίου τις πτυχές του νομοσχεδίου που ευαγγελίζεται διεπιστημονικότητα, κινητικότητα και εξωστρέφεια για τα ΑΕΙ.
Το επίδοξο νομοθέτημα προβλέπει δυνατότητα ίδρυσης περισσοτέρων προγραμμάτων σπουδών από ένα Τμήμα αλλά και οργάνωσης διεπιστημονικών και διπλών προπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών στο πλαίσιο συνεργασιών τμημάτων του ίδιου ή άλλου ΑΕΙ.
Αναλυτικότερα, η εσωτερική κινητικότητα των φοιτητών, ένα ελληνικό Erasmus, συνιστά ίσως και την πιο εντυπωσιακή αλλαγή, η οποία αφορά ομοειδή ή μη προγράμματα σπουδών ελληνικών Πανεπιστημίων για ένα ακαδημαϊκό εξάμηνο, με δυνατότητα αντίστοιχης αναγνώρισης μαθημάτων και απόδοση ECTS στο πλαίσιο συμφωνιών των Πανεπιστημίων. Ένας φοιτητής, για παράδειγμα, από τη Νομική του ΕΚΠΑ μπορεί να επιλέξει να κάνει κάποια μαθήματα Νομικής στη Νομική του ΑΠΘ – και παράλληλα, να γνωρίσει του φοιτητές ενός διαφορετικού πανεπιστημίου, να συνεργαστεί με καθηγητές, να συμμετάσχει σε φοιτητικούς ομίλους, σε εικονικές δίκες. Τα διαφορετικά επιστημονικά πεδία δεν αποτελούν ανάχωμα, αντιθέτως η κινητικότητα ανάμεσα σε αυτά ενισχύει τη διεπιστημονική σκέψη των φοιτητών – τονίζει χαρακτηριστικά το υπουργείο.
Το νομοσχέδιο θεσμοθετεί και ελευθερία επιλογής στα προπτυχιακά προγράμματα σπουδών, με δυνατότητα λήψης μαθημάτων από προγράμματα σπουδών άλλων Τμημάτων της ίδιας ή άλλης Σχολής εντός του Ιδρύματος με δυνατότητα αναγνώρισης των αντίστοιχων ECTS. Για παράδειγμα, ένας φοιτητής φοιτά στο Τμήμα Ψυχολογίας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Αν το επιθυμεί, για το 10% του πτυχίου του (δηλαδή το 10% των πιστωτικών μονάδων ECTS) θα μπορεί να πάρει και μαθήματα από άλλα Τμήματα της ίδιας Σχολής (π.χ. Τμήμα Κοινωνιολογίας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας), αλλά και από Τμήματα άλλων Σχολών (π.χ. Τμήμα Δημόσιας Διοίκηση, Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών).
Βιομηχανικά διδακτορικά και πρακτική άσκηση
Το επόμενο κομβικό ζήτημα που θίγει το σχέδιο νόμου έχει να κάνει με την καλύτερη σύνδεση των πανεπιστημίων με την αγορά εργασίας. Η πρακτική άσκηση θα εκλαμβάνεται ως μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας προπτυχιακών / μεταπτυχιακών, θα προσμετράται δηλαδή κανονικά, αντί μαθήματος, και δεν θα είναι «διακοσμητική». Το υπουργείο εκτιμά ότι η θεσμοθέτηση συγκεκριμένου, διαφανούς πλαισίου για την πρακτική άσκηση προάγει την αξιοκρατία, αφού η εμπειρία έχει δείξει ότι πολλοί νέοι προσπαθούσαν να βρουν πρακτική άσκηση, χωρίς επιτυχία (και χωρίς «μέσο», κοινωνική δικτύωση), μένοντας πίσω συγκριτικά.
Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, η άσκηση όχι μόνο λειτουργεί ως επαγγελματικός προσανατολισμός, για να συνειδητοποιήσει ο φοιτητής τα πραγματικά ενδιαφέροντά του, αλλά και ως σκαλοπάτι επαγγελματικής αποκατάστασης, αφού οι νέοι μπορούν ίσως να ενταχθούν στον φορέα της πρακτικής άσκησης ή και να δικτυωθούν μέσα από αυτόν.
Εφεξής, θα είναι επίσης δυνατή η εκπόνηση βιομηχανικών διδακτορικών, και διδακτορικών διατριβών σε πλαίσιο συνεργασίας Πανεπιστημίων με φορείς της βιομηχανίας. Τα βιομηχανικά διδακτορικά νοούνται ως «γέφυρα» μεταξύ του Πανεπιστημίου και της βιομηχανίας, της έρευνας και της παραγωγής. Καθώς το ισχύον πλαίσιο δεν παρέχει δυνατότητες συνεργασίας βιομηχανίας και πανεπιστημίων, θα εκσυγχρονιστεί και το οικείο θεσμικό πλαίσιο.
Έστω, για παράδειγμα, ότι μια εταιρεία που παράγει ανεμογεννήτριες αναζητά έναν νέο τρόπο διαχείρισης των αποβλήτων της. Η εταιρεία αυτή μπορεί να κάνει μια προκήρυξη για έναν υποψήφιο διδάκτορα προκειμένου να πραγματοποιήσει έρευνα πάνω στο συγκεκριμένο αντικείμενο.
Συνολικά, αναμένεται να δοθούν 35 εκατομμύρια – πολύ σημαντικό ποσό – για 250 βιομηχανικά διδακτορικά τριετούς διάρκειας σε ελληνικά ΑΕΙ από το Ταμείο Ανάκαμψης. Θα επιδοτείται μεταξύ άλλων η αμοιβή του υποψήφιου διδάκτορα, οι υποδομές της έρευνας, τυχόν έξοδα μετακίνησης, το κόστος εποπτείας και εκπαίδευσης από το Πανεπιστήμιο. Το όφελος λογίζεται πολλαπλό: για τους φοιτητές, αφού θα αποκτούν γνωστική εξειδίκευση για να εργαστούν στη βιομηχανία, για τα Πανεπιστήμια που επιτέλους θα καταστούν εξωστρεφή, πιο ισχυρά οικονομικά και ανταγωνιστικά σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον, αλλά και για τις εταιρείες που θα αναβαθμίσουν αισθητά την παραγωγή τους. Το υπουργείο ξεκαθαρίζει ότι η συνεργασία μεταξύ βιομηχανίας και υποψηφίων διδακτόρων θα γίνεται με αμοιβαία επωφελείς όρους, δεν τίθεται δηλαδή ζήτημα εκμετάλλευσης από την πλευρά της πρώτης.
Εκλογή μελών ΔΕΠ
Μείζονος σημασίας θεωρούνται, ασφαλώς, όλες οι αλλαγές που σχετίζονται με τον τρόπο εκλογής και εξέλιξης των μελών ΔΕΠ – πληγή για τα ελληνικά Πανεπιστήμια, ενίοτε με φαινόμενα οικογενειοκρατίας, νεποτισμού, αναξιοκρατίας.
Το υπουργείο Παιδείας τονίζει ότι «το νέο νομοσχέδιο εισάγει μια σειρά από φίλτρα και δικλείδες ασφάλειες που έχουν ως στόχο την ενίσχυση της αξιοκρατίας, της αντικειμενικότητας, της διαφάνειας και του αδιάβλητου του τρόπου εκλογής και εξέλιξης μελών ΔΕΠ». Τα φίλτρα είναι έξι, και είναι τα εξής:
Η Συνέλευση του Τμήματος καταρτίζει Μητρώο γνωστικών αντικειμένων ανά Τμήμα με τετραετή ισχύ σύμφωνα με τις ανάγκες του Τμήματος και τις εξελίξεις της επιστήμης. Το Μητρώο ελέγχεται από την Κοσμητεία της Σχολής, όπου ανήκει το Τμήμα, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ορθή κατάρτισή του και να αποφεύγονται φαινόμενα στενότητας γνωστικών αντικειμένων. Θα υπάρχει δυνατότητα αναπομπής φωτογραφικών γνωστικών αντικειμένων και από το Συμβούλιο Ιδρύματος.
Η Συνέλευση του Τμήματος κάνει ετήσιο προγραμματισμό προσλήψεων για κάθε επόμενο ακαδημαϊκό έτος. Θα υπάρχει με άλλα λόγια στρατηγικός σχεδιασμός, ευθύνη και λογοδοσία για τον προγραμματισμό των προσλήψεων που όντως χρειάζεται το Τμήμα για να ανταποκριθεί στις ανάγκες του – οι προσλήψεις δεν θα γίνονται αποσπασματικά, αυθαίρετα και πρωσοποκεντρικά. Η προκήρυξη των θέσεων θα πραγματοποιείται δε απευθείας από τον Πρύτανη – στοιχείο που εκλαμβάνεται ως πρόσθετο φίλτρο αντικειμενικότητας και αξιοκρατίας.
Η Συνέλευση του Τμήματος καταρτίζει Μητρώο εσωτερικών και εξωτερικών εκλεκτόρων ανά γνωστικό αντικείμενο, σύμφωνα με το εγκεκριμένο μητρώο γνωστικών αντικειμένων. Αποτρέπεται η ad hoc επικαιροποίηση των εκλεκτορικών σωμάτων κατά το δοκούν – δεν θα γίνεται να προστεθούν ή να αφαιρεθούν μέλη, ώστε να διαμορφώνονται εκλεκτορικά «ημετέρων» και να εξασφαλιστεί ή να αποτραπεί η εκλογή συγκεκριμένων υποψηφίων, καθιστώντας τις επιλογές μη ανεξάρτητες και αναξιοκρατικές.
Για τη συγκρότηση των εκλεκτορικών σωμάτων από τα εγκεκριμένα μητρώα, θα διεξάγεται υποχρεωτικά ηλεκτρονική κλήρωση (μέσω ΖΕΥΣ) εσωτερικών/εξωτερικών μελών – επί ποινή ακυρότητας της διαδικασίας σε περίπτωση μη διεξαγωγής της. Θα είναι δε αυξημένη η εκπροσώπηση εξωτερικών μελών στα εκλεκτορικά σώματα.
Επιπλέον δικλείδες ασφαλείας : Η αύξηση κριτηρίων αριστείας για την εξέλιξη σε θέσεις αναπληρωτή καθηγητή και καθηγητή, αλλά και η αναβάθμιση του θεσμού του ελέγχου νομιμότητας από ειδικό ανεξάρτητο όργανο.
Εκσυγχρονισμός ΔΟΑΤΑΠ
Προβλέπεται επίσης, μέσα από διατάξεις, ο εκσυγχρονισμός του ΔΟΑΤΑΠ, η θέσπιση νέου πλαισίου για την ακαδημαϊκή αναγνώριση τίτλων σπουδών από Ιδρύματα του εξωτερικού, για φοιτητές που θέλουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Ελλάδα, ενώ ιδρύεται Μητρώο των ακαδημαϊκά αναγνωρισμένων Πανεπιστημίων του εξωτερικού.
Θερμοκοιτίδες start – ups και εργαστήρια
Απόκριση στις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες, και δη αυτή της ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας, θεωρείται η πολιτική για την δημιουργία θερμοκοιτίδων νεοφυών επιχειρήσεων (start ups incubators or pre – incubators) στα ΑΕΙ για αποφοίτους/διδάκτορες/μεταδιδάκτορες του Πανεπιστημίου.
Εάν μια ομάδα μεταδιδακτόρων ενός ΑΕΙ, για παράδειγμα, βρίσκεται στο αρχικό στάδιο ανάπτυξης κάποιας καινοτόμου επιχειρηματικής ιδέας, λογικά, θα αντιμετωπίζει μια σειρά προβλημάτων: δεν θα έχει προσελκύσει ακόμη επενδυτικά κεφάλαια, δεν θα έχει ακόμη τη δική της επαγγελματική στέγη, κτλ.
Εάν η start up επιλέξει να ενσωματωθεί στη θερμοκοιτίδα για start ups του ΑΕΙ: το ΑΕΙ θα μπορεί να στεγάσει την ομάδα, ώστε να αποκτήσει έναν χώρο εργασίας, αλλά και έναν χώρο συναντήσεων με συνεργάτες, φορείς, πιθανούς χρηματοδότες κτλ. Η ομάδα θα μπορεί να αξιοποιήσει τον εργαστηριακό εξοπλισμό του ΑΕΙ (π.χ. έναν 3D printer). Μέλη ΔΕΠ μπορεί να ενδιαφέρονται να καθοδηγήσουν την ομάδα ως μέντορες. Η ομάδα θα μπορεί να παρακολουθήσει σεμινάρια και ομιλίες που λαμβάνουν χώρα εντός ΑΕΙ.
Εξίσου σημαντική είναι και η πολιτική που θέλει την παροχή υπηρεσιών από τα πανεπιστημιακά εργαστήρια σε πολίτες και φορείς, με ή χωρίς αποζημίωση. Τα μέλη ενός πανεπιστημιακού εργαστηρίου Ψυχολογίας μπορούν φερ΄ ειπείν να παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες συμβουλευτικής ψυχολογίας σε ευάλωτες ομάδες. Τα μέλη ενός πανεπιστημιακού εργαστηρίου Νομικής μπορούν να παρέχουν νομικές συμβουλές σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε θέματα GDPR.
Είναι σαφές ότι το σχέδιο νόμου προοιωνίζεται ένα Πανεπιστήμιο που δεν θα αποτελεί κλειστό οικοσύστημα, και θα μπορεί να συνδιαλέγεται με τον παραγωγικό ιστό και το αναπτυξιακό πρότυπο της χώρας, με την ίδια την επιχειρηματικότητα. Ανώτατα ιδρύματα που δεν θα κλείνουν τα μάτια στις ανάγκες της πραγματικότητας, και κυρίως, δεν θα παρακολουθούν παθητικά τις ραγδαίες εξελίξεις του σήμερα.