Εκπαιδευτική βουτιά στον… θόλο του ωκεανού

Ξέρατε ότι το ψάρι μπρόσμιος ή brosme brosme, συγγενές με την μουρούνα (γνωρίζουμε το θρεπτικότατο μουρουνόλαδο) έχει τον δικό του καρυοθραύστη; Για την ακρίβεια… οστρακοθραύστη. Καθώς χρησιμοποιεί τα δόντια του και τους κοραλιογενείς υφάλους για να σπάει, μεθοδικά και συστηματικά, με μελετημένα χτυπήματα, τα όστρακα ώστε να τραφεί από το πολύτιμο εσωτερικό τους.

Μάλλον, δεν το ξέρατε. Εδώ δεν το ήξεραν οι ειδικοί επιστήμονες. Και όσοι το είχαν υποψιασθεί δεν το είχαν δει ποτέ ζωντανά. Να που, τώρα, μια τρισδιάστατη εκπαιδευτική και θεαματική – φιλόδοξη εν πολλοίς – κινηματογραφική παραγωγή, σχεδιασμένη ειδικά για υψηλής ευκρίνειας τεράστιες οθόνες, κατάφερε να το απαθανατίσει και, έτσι, να προσφέρει και επιστημονικές αποδείξεις για τον οστρακοθραύστη του μπρόσμιου.

Αυτή, βέβαια, καθεαυτή δεν είναι είδηση για τα καθ’ ημάς. Η – πιο διασκεδαστική και εκπαιδευτική – είδηση είναι ότι από την Τετάρτη 27 Φεβρουαρίου 2019 αυτή η κινηματογραφική παραγωγή στο πλαίσιο της σειράς ντοκιμαντέρ BBC Earth, αλλά με σημαντικούς συνεργάτες όπως η OceanX Media, θα βρίσκεται στον πιο εντυπωσιακό ελληνικό… θόλο. Ένας ωκεανός, δηλαδή, και τα άγνωστα μέχρι σήμερα μυστικά του στον τεράστιο Θόλο του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου.

Καταρχάς, σκεφθείτε ότι ένα μεγάλο μέρος του εν λόγω ντοκιμαντέρ, υπό τον τίτλο «Ωκεανοί: Ο Γαλάζιος Πλανήτης μας» (Oceans: Our Blue Planet) γυρίστηκε στο μεγαλύτερο σχεδόν ανεξερεύνητο μέχρι σήμερα τμήμα των ωκεανών της Γης. Χάρη στις τελευταίες εξελίξεις στην επιστήμη της Ωκεανογραφίας, αλλά και αυτές της Τεχνολογίας, οι ειδικοί κατάφεραν να καταδυθούν σε ακόμη μεγαλύτερα βάθη των ωκεανών, σε σημεία που δεν μπορούσαμε καν να φανταστούμε μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Όπως στον τεράστιο κοραλλιογενή ύφαλο του νησιού Λίζαρντ στην Αυστραλία, με 3.000 είδη κοραλλιών και έκταση μεγαλύτερη από την Μεγάλη Βρετανία. Εκεί όπου ζει και κολυμπά και ο πολυμήχανος μπρόσμιος, που άνοιξε τούτη την ιστορία. Και να φανταστεί κάποιος ότι οι κοραλλιογενείς ύφαλοι μπορεί να καλύπτουν μόλις το 0,1% των ωκεανών, όμως είναι «σπίτι» για το ένα τέταρτο των ωκεάνιων ειδών του πλανήτη!

Η χρονική συγκυρία της ελληνικής προβολής των «Ωκεανών» στο Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο του Φαλήρου είναι επίσης ενδιαφέρουσα: μόλις στις 4 Φεβρουαρίου δημοσιεύθηκε από το περίφημο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), στο «Science», η πιο ολοκληρωμένη μελέτη για τους ωκεανούς της Γης. Η οποία προβλέπει ότι στις επόμενες δεκαετίες θα ενταθεί το βαθύ μπλε και το πράσινο χρώμα τους. Υποδεικνύοντας ουσιαστικά τις μπλε ωκεάνιες περιοχές που φτωχαίνουν σε φυτοπλαγκτόν εξαιτίας της πολυσυζητημένης κλιματικής αλλαγής και ξεχωρίζοντάς τις, χρωματικά, από τις μικρότερες πράσινες, πλούσιες ακόμη σε φυτοπλαγκτόν.

Πίσω, όμως, στην 45λεπτη ταινία μας, που στην αγγλόφωνη εκδοχή έχει ως αφηγήτρια την πρωταγωνίστρια του «Τιτανικού» Κέιτ Γουίνσλετ και στην ελληνική εκδοχή την Κατερίνα Λέχου, με μουσική του βραβευμένου με Όσκαρ Χανς Ζίμερ («Ο Μονομάχος»). Σύμφωνα με τον διευθυντή του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου δρα. Μάνο Κιτσώνα, «χρησιμοποιώντας την πιο σύγχρονη τεχνολογία, οι βραβευμένοι παραγωγοί του BBC Earth και της OceanX Media, ταξιδεύοντας σε όλους τους ωκεανούς της Γης, από τις ακτές έως τα σκοτεινά βάθη τους, δημιούργησαν ένα συναρπαστικό, διασκεδαστικό όσο και ποιητικό ντοκιμαντέρ για την ζωή στην θάλασσα».

Ο δε δρ. Γιάννης Ίσσαρης, μεταδιδακτορικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), προχωρεί παραπέρα: «Σε ένα ταξίδι από τις τροπικές περιοχές του πλανήτη προς τους πόλους, το ντοκιμαντέρ μάς παρουσιάζει καθημερινές ιστορίες και λεπτομέρειες από τις ζωές των κατοίκων της θάλασσας που δεν έχουμε ξαναδεί. Έτσι, αναδεικνύονται κλασσικά θέματα της θαλάσσιας οικολογίας, όπως τα τροφικά πλέγματα και οι σχέσεις ανταγωνισμού και αμοιβαιότητας μεταξύ των θαλάσσιων οργανισμών. Αλλά και νέα θέματα που δεν έχουν «ξαναβγεί» στη μεγάλη οθόνη, όπως οι διαφυγές ρευστών από τα βάθη των ωκεανών και η χρήση του ήχου για την επικοινωνία των ψαριών».

Στους «Ωκεανούς» παρατηρούμε κι εμείς, μαζί με τους επιστήμονες, για πρώτη φορά σε κινηματογραφημένες υψηλής ευκρίνειας (με αντίστοιχο ήχο υψηλής πιστότητας) την διαρροή μεθανίου, υπό τύπον εκρηκτικών υποθαλάσσιων ηφαιστείων, σε μεγάλα βάθη, στον Κόλπο του Μεξικού. Μεθάνιο που προέρχεται από την σήψη τόσων και τόσων θαλάσσιων οργανισμών εδώ και χιλιετίες, ήτοι από «κουφάρια» φυλακισμένα στα χωμάτινα στρώματα του βυθού.

Aλλη πρωτιά: Στο Μοντερέι της Καλιφόρνιας, οι επιστήμονες είδαν πως τα «αμφίπλευρα» χταπόδια Opisthoteuthis προστατεύονται από καρχαρίες με κελύφη από όστρακα, που στερεώνουν πάνω στο σώμα τους, σαν πανοπλία, χάρη στις βεντούζες τους. Ανακάλυψη του διεθνούς φήμης φυσιοδίφη Κρεγκ Φόστερ, που πλέον χάρη και στην οπτική απόδειξη των «Ωκεανών» αποτελεί νέο πεδίο έρευνας. Η δε δράση αυτών των χταποδιών κάνει τους επιστήμονες να τα συγκρίνουν, ως πολυμήχανα, με τους – κοντινούς στο ανθρώπινο είδος – χιμπαντζήδες.

Επίσης, νέα Γνώση αποτελεί η επίδραση της κλιματικής αλλαγής, με εικόνα και ήχο πλέον, στα ωκεάνια είδη. Περιβαλλοντική αξία και ένδειξη της κατάστασης στην οποία ήδη βρίσκεται ο πλανήτης με τις μεγάλες αλλαγές που έχει επιφέρει ο Άνθρωπος έχούν πολλά στοιχεία που απαθανατίζονται στους «Ωκεανούς»: Στο Μπάμφιλντ του Βορειοδυτικού Ειρηνικού Ωκεανού δύο είδη αχινών (Mesocentrotus franciscanus και Strongylocentrotus purpuratus) φαίνεται ότι έχουν φτάσει να «τρώνε» τα κοράλλια των υφάλων, ήτοι το «σπίτι» τόσων και τόσων ειδών, για να… διαβούν. Βέβαια, οι θαλάσσιες ενυδρίδες (Enhydra lutris nereis) και βίδρες φαίνεται ότι από την άλλη πλευρά ότι έχοντας ως «μεζεδάκι» τα παραπάνω είδη διορθώνουν λίγο την κατάσταση. Δεν υπάρχει όμως ανάλογο αντίβαρο στην απόγνωση των Ιππόκαμπων της Αρκτικής (Odobenus rosmarus), που με το λιώσιμο των πάγων, ειδικά στο Σβάλμπαρντ που έφτασε η κινηματογραφική κάμερα των «Ωκεανών», μαραζώνουν, καθώς αναγκάζονται να λιάζονται στην ξηρά.

Μην θεωρείτε ότι όλα αυτά δεν μας αφορούν. Και για τα παιδιά μας, ως εκπαιδευτικά «εργαλεία» για το μέλλον (μας). Καθώς όπως είχε πει και ο Τζον Κένεντι, «είμαστε συνδεδεμένοι ως είδος με τους ωκεανούς. Και όταν φτάνουμε να στραφούμε προς την θάλασσα, είτε για να αρμενίσουμε, είτε για να απλώσουμε το βλέμμα μας, οι ωκεανοί είναι το απώτερο σημείο στο οποίο θέλουμε να επιστρέψουμε».