Στον πρόεδρο της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έδωσε τη «σκυτάλη» το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας για την απόφαση μετατροπής ή όχι της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.
Ο τούρκοι δικαστές έκριναν αφενός ότι το διάταγμα του 1934 από τον Κεμάλ Ατατούρκ για το καθεστώς της Αγίας Σοφίας ως μουσείο ήταν και είναι νόμιμο, αφετέρου σημείωσαν πως είναι δικαίωμα του σημερινού επικεφαλής του τουρκικού κράτους να αποφασίσει για την αλλαγή του.
Επί της διαδικασίας, υπενθυμίζεται ότι ο σύλλογος «Στήριξης Αρχαίων Μνημείων και Περιβάλλοντος» κατέθεσε αίτημα προκειμένου να εξεταστεί αν είναι αυθεντική ή πλαστή η υπογραφή του Κεμάλ Ατατούρκ στο διάταγμα του 1934.
Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε πως ήταν σύννομη απόφαση για την προστασία του μουσειακού καθεστώτος της Αγιάς Σοφιάς, επεσήμανε ωστόσο πως αρκεί ένα προεδρικό διάταγμα για την αλλαγή του.
Ούτως ή άλλως και ανεξάρτητα από ποια θα ήταν η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, για να μετατραπεί σε τέμενος η Αγία Σοφία απαιτείται διοικητική απόφαση της κυβέρνησης, δηλ. του Ταγίπ Ερντογάν που θεωρείται απίθανο να μην εκμεταλλευτεί πολιτικά το όλο ζήτημα.
Σύμφωνα μάλιστα με εκτιμήσεις αναλυτών στη γείτονα, η απόφαση μετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί είναι ειλημμένη και το μόνο που μένει να κριθεί είναι το timing της απόφασης: σήμερα, αύριο, στα μέσα Ιουλίου, ή λίγο πριν τις εκλογές για προφανείς λόγους, καθώς τον τελευταίο καιρό τα ποσοστά του κυβερνώντος κόμματος εμφανίζονται να δέχονται πιέσεις.
Για τα κίνητρα του τούρκου προέδρου μίλησε στο γερμανικό Καθολικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΚΝΑ) ο Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου και ιερατικώς προϊστάμενος της Ενορίας Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κολωνίας Κωνσταντίνος Μύρων.
«Πρόκειται», σημείωσε, «αμιγώς για πολιτική σε επίπεδο συμβόλων. Η Κωνσταντινούπολη έχει εκατοντάδες τζαμιά […]. Επομένως δεν υπάρχει ανάγκη. Ο Ερντογάν θέλει όμως να κινητοποιεί το εθνικιστικό και συντηρητικό-ισλαμιστικό ακροατήριό του. Η Τουρκία περνά οικονομική κρίση και στις δημοσκοπήσεις το κόμμα του ΑΚΡ δεν τα πηγαίνει πλέον πολύ καλά».
Οπως υπογραμμίζει η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί θα συνιστούσε τον μεγαλύτερο συμβολικό θρίαμβο ως προς τον τρόπο που ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται το κράτος.
«Ο Ερντογάν θέλει να θάψει μια και καλή το κοσμικό σύστημα του ιδρυτή της Τουρκίας Κεμάλ Ατατούρκ και να στηρίξει την περαιτέρω “επαναϊσλαμοποίηση”. Υπάρχει καλύτερος τρόπος από το να μετατρέψει και πάλι σε τζαμί την Αγία Σοφία, την οποία ο Ατατούρκ είχε κάνει το 1934 μουσείο; Παράλληλα η πράξη αυτή θυμίζει την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τους Οθωμανούς, τους οποίους θέλει να μιμηθεί στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής. Τρόπον τινά ”Make Turkey Great Again” (σ.σ. κατά το πρότυπο του φίλου του, Ντόναλντ Τραμπ) παρότι οι υφιστάμενες συνθήκες στην Εγγύς Ανατολή δεν επιτρέπουν κάτι τέτοιο», παρατήρησε ο Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου.
Ενόχλησε η παρέμβαση Πομπέο
Εν αναμονή της απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου της Τουρκίας για το καθεστώς της Αγίας Σοφίας, δεν αποφεύχθηκε το μίνι αμερικανο-τουρκικό διπλωματικό επεισόδιο για το θέμα, έστω και σε επίπεδο δηλώσεων.
Αφορμή αποτέλεσε η ηχηρή παρέμβαση του επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Μάικ Πομπέο, στο θέμα της Αγιάς Σοφιάς που δεν ήχησε καθόλου καλά στα αυτιά του (κατά τα άλλα τακτικού συνομιλητή του Ντόναλντ Τραμπ) προέδρου Ερντογάν και των άλλων τούρκων αξιωματούχων.
Τα τουρκικά Μέσα Ενημέρωσης μετέδωσαν ως έκτακτη είδηση την παρέμβαση Πομπέο, με την υποδοχή της να είναι ανάμικτη και τα πιο επιθετικά σχόλια να κάνουν λόγο για «δήλωση-σκάνδαλο από τις ΗΠΑ».
Ενώνοντας τη φωνή του μαζί με άλλες διεθνώς για την ανάγκη προστασίας και διατήρησης του επίσημα αναγνωρισμένου από την UNESCO χαρακτήρα της Αγίας Σοφίας, ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο κάλεσε την Αγκυρα να σεβαστεί το υφιστάμενο καθεστώς της.
«Προτρέπουμε την κυβέρνηση της Τουρκίας να συνεχίσει να διατηρεί την Αγία Σοφία ως μουσείο, ως ένα παράδειγμα της δέσμευσής της να σέβεται τις θρησκευτικές παραδόσεις και τη διαφορετική ιστορία που συνέβαλε στην Τουρκική Δημοκρατία και να διασφαλίσει ότι θα παραμένει προσβάσιμη σε όλους», ανέφερε ο Πομπέο σε δήλωσή τους που δόθηκε στη δημοσιότητα από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν ότι μια αλλαγή στο καθεστώς της Αγίας Σοφίας θα υπονομεύσει την κληρονομιά αυτού του αξιοσημείωτου κτηρίου και της αξεπέραστης ικανότητάς του – τόσο σπάνια στον σύγχρονο κόσμο – να προσφέρει στην ανθρωπότητα μια πολύ απαραίτητη γέφυρα μεταξύ των διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων και πολιτισμών. Επιδιώκουμε να συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε με την κυβέρνηση της Τουρκίας για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων αμοιβαίου ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης των θρησκευτικών και πολιτιστικών μνημείων», προστίθεται στην ίδια ανακοίνωση.
Ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών υπογραμμίζει ότι η Αγία Σοφία αποτελεί παράδειγμα θρησκευτικής έκφρασης και καλλιτεχνικής και τεχνικής ιδιοφυΐας, που αντικατοπτρίζεται στην πλούσια και σύνθετη ιστορία 1,500 χρόνων. Για αυτόν τον λόγο, σημειώνει ότι «το καθεστώς του μνημείου ως μουσείου έχει επιτρέψει σε άτομα από όλο τον κόσμο να έχουν πρόσβαση και να αναλογιστούν για αυτό το υπέροχο επίτευγμα».
Εκπληκτος απο τη δήλωση του επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας δήλωσε ο εκπρόσωπος του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, Χακίμ Ακσόι.
«Μας προκάλεσε έκπληξη η δήλωση του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ για την Αγία Σοφία. Η κυβέρνησή μας έχει λάβει μέτρα, τα οποία θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ακόμη και ως σιωπηλή επανάσταση, προκειμένου να προστατεύσει τη θρησκευτική ελευθερία και τις πεποιθήσεις, όπως αυτά διασφαλίζονται από το σύνταγμα και τους νόμους μας, για όλους τους πολίτες μας χωρίς διακρίσεις.
Στο πλαίσιο της ανοχής που πηγάζει από τον πολιτισμό και την ιστορία μας, προστατεύουμε με ιδιαίτερη σπουδή όλα τα πολιτιστικά αγαθά που έχουμε υπό την κατοχή μας, χωρίς καμιά διάκριση, συμπεριλαμβανομένης της Αγίας Σοφίας. Κρατούμε με ιδιαίτερη ευαισθησία ζωντανή την ιστορική, πολιτιστική και πνευματική αξία της Αγίας Σοφίας από την ημέρα που κατακτήθηκε μέχρι σήμερα», ανέφερε στη σχετική δήλωσή του επιλέγοντας να χρησιμοποιήσει τη λέξη «κατάκτηση», υπενθυμίζοντας ότι η Αγία Σοφία είναι ιδιοκτησία της Τουρκίας και λίγη σημασία έχει τι λένε οι ξένοι.
«Με την ευκαιρία αυτή», τονίζεται συγκεκριμένα στην ανακοίνωση του τουρκικού ΥΠΕΞ, «υπενθυμίζουμε για άλλη μια φορά μια αλήθεια που επαναλαμβάνουμε συνεχώς. Η Αγία Σοφία, όπως όλα τα πολιτιστικά μνημεία που βρίσκονται στο έδαφός μας, αποτελούν περιουσία της Τουρκίας. Κάθε είδους δικαιοδοσία σε σχέση με την Αγία Σοφία αφορά εσωτερικό μας ζήτημα και αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της Τουρκίας. Φυσικά όλοι είναι ελεύθεροι να εκφράσουν την άποψή τους. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να μιλά για τα κυριαρχικά μας δικαιώματα χρησιμοποιώντας εκφράσεις, όπως “προειδοποιούμε, υπαγορεύουμε”».
Οξύτερος στην απάντησή του, εμφανίστηκε ο αντιπρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος, Νουμάν Κουρτουλμούς, ο οποίος εμφανώς ενοχλημένος από την αμερικανική παρέμβαση, ξεκαθάρισε ότι «δεν χρειαζόμαστε ούτε συμβουλές ούτε εκκλήσεις απ’έξω. Το καθεστώς της Αγίας Σοφίας είναι θέμα κυριαρχίας για την Τουρκία».
Ο ίδιος ο Ερντογάν, σε δηλώσεις του στο TRT, ήταν εξίσου αυστηρός και ξεκάθαρος:
«Οι ιδιοκτήτες της (σ.σ. Αγίας Σοφίας) είναι ξεκάθαροι. Δεν θα πάρουμε την άδειά σας για το αν θα την κάνουμε τζαμί. […] Περιμένουμε την απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου και τα βήματα που θα ληφθούν από εκεί και πέρα, θα αποφασιστούν ανάλογα», είχε δηλώσει στις 8 Ιουνίου (κάτω το βίντεο).
Ορατό πάντως είναι το ενδεχόμενο να μην υπάρξει σήμερα απόφαση – ή κάποιους είδους ανακοίνωση δεδομένης της απουσίας στο εξωτερικό τόσο του τούρκου προέδρου (επίσκεψη στο Κατάρ στο πρώτο του επίσημο ταξίδι μετά τηνκρίση του κορονοϊού), όσο και του υπουργού Εξωτερικών Τσαβούσογλου που τυγχάνει να βρίσκεται στη Γερμανία.