Δυστυχώς, αποτελεί συνήθη εικόνα των τελευταίων εβδομάδων: χιλιάδες άνθρωποι στους δρόμους να διαμαρτύρονται οργισμένα κατά νόμων που θα δυσκολέψουν ακόμα περισσότερο τις ζωές τους, και άλλοι τόσοι αστυνομικοί να προσπαθούν να τους απωθήσουν, σφυροκοπώντας τους με δακρυγόνα. Την περασμένη Κυριακή, ωστόσο, η βίαιη αντιπαράθεση δεν έλαβε χώρα στο Παρίσι αλλά στη Βουδαπέστη και ο στόχος των διαδηλωτών δεν ήταν ο μετριοπαθής ευρωπαϊστής Εμανουέλ Μακρόν αλλά ο αυταρχικός εθνικιστής Βίκτορ Ορμπαν.
Περίπου 15.000 άνθρωποι αψήφησαν το δριμύ κρύο και κατέβηκαν στους δρόμους και στις λεωφόρους της πρωτεύουσας της Ουγγαρίας ώστε να διαμαρτυρηθούν για την ψήφιση δύο νέων νόμων. Ο ένας θέτει ουσιαστικά τη δικαστική εξουσία υπό τον έλεγχο της εκτελεστικής, ενώ ο άλλος, ένας «νόμος δουλείας» σύμφωνα με τους επικριτές του, επιτρέπει στους εργοδότες να απαιτούν από τους υπαλλήλους τους να εργάζονται έως και 400 ώρες παραπάνω τον χρόνο, με στόχο την τόνωση της παραγωγικότητας.
Οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας κατά του ούγγρου πρωθυπουργού και της κυβέρνησής του αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι εξακολουθούν να υπάρχουν δυνάμεις που αντιστέκονται στην επέλαση του αυταρχικού εθνολαϊκισμού ανά την Ευρώπη. Ανάλογες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας το τελευταίο διάστημα πραγματοποιήθηκαν επίσης στην Πολωνία και στη Ρουμανία.
Για τις Βρυξέλλες, ωστόσο, τα μηνύματα από τις κινητοποιήσεις υπέρ της δημοκρατίας και κατά του αυταρχισμού είναι εξίσου ενθαρρυντικά όσο και ανησυχητικά.
Γιατί αποδεικνύουν, πέρα από την αγανάκτηση σημαντικής μερίδας πολιτών της Ουγγαρίας, ότι ο Βίκτορ Ορμπαν, έχοντας ενισχυθεί σημαντικά μέσω της επανεκλογής του στην εξουσία πριν από σχεδόν εννιά μήνες, κάθε άλλο παρά πτοήθηκε από τα πειθαρχικά μέτρα που ελήφθησαν από τις ευρωπαϊκές αρχές κατά της χώρας του τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Αντιθέτως φαίνεται πως έχει αποθρασυνθεί παντελώς, γεγονός που επιβεβαιώνουν και οι νόμοι για τον έλεγχο της δικαστικής εξουσίας και την υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων, που υπερψήφισαν οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος Fidesz, μία ημέρα, μάλιστα, προτού ο πρωθυπουργός της χώρας μεταβεί στις Βρυξέλλες για τη σύνοδο κορυφής των ευρωπαίων ηγετών. Κατά τη διήμερη συνάντηση κυριάρχησε το Brexit, και μόνον ο απερχόμενος πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ επέκρινε τον Ορμπαν, χαρακτηρίζοντάς τον «πηγή ψευδών ειδήσεων» για τον αντίκτυπο της μετανάστευσης.
Οσον αφορά τη γενικότερη κατάσταση που επικρατεί στην Ουγγαρία, τη Δευτέρα η Κομισιόν ανακοίνωσε ότι συμμερίζεται τις ανησυχίες που εκφράζονται σε έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με ζητήματα όπως ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των ατομικών ελευθεριών, η πάταξη της διαφθοράς, η άνιση μεταχείριση των μελών της ουγγρικής κοινότητας των Ρομά και η υπονόμευση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης.
Οι Βρυξέλλες ξεκαθάρισαν, ωστόσο, πως πρόκειται για ένα πρόβλημα που πρέπει να επιλύσουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ, και οι πιθανότητες να συμβεί αυτό είναι λίγες. Γιατί παρότι και η Πολωνία και η Ουγγαρία ερευνώνται για πιθανή παραβίαση των ευρωπαϊκών αξιών, αμφότερες έχουν δεσμευτεί πως θα μποϊκοτάρουν την απόλυτη ομοφωνία μεταξύ των 27 χωρών-μελών που απαιτείται για την επιβολή των όποιων κυρώσεων.
Οι Βέλγοι εθνικιστές κατά των μεταναστών
Ομως την περασμένη Κυριακή μια μαζική συγκέντρωση διαμαρτυρίας πραγματοποιήθηκε και στην πρωτεύουσα του Βελγίου (και της ΕΕ) με περισσότερους από 5.000 υποστηρικτές φλαμανδικών εθνικιστικών και δεξιών κομμάτων να διαδηλώνουν κατά της απόφασης της βελγικής κυβέρνησης του πρωθυπουργού Σαρλ Μισέλ να συνυπογράψει (μαζί με άλλες 154 χώρες την προηγούμενη εβδομάδα στο Μαρακές) το παγκόσμιο Σύμφωνο του ΟΗΕ για τη Μετανάστευση. Οι διαδηλωτές επιτέθηκαν με πέτρες εναντίον των δυνάμεων ασφαλείας, εκείνες απάντησαν με βροχή δακρυγόνων, πραγματοποιήθηκαν τουλάχιστον 100 συλλήψεις, ενώ μια ομάδα ατόμων αποπειράθηκε ακόμα και να εισβάλει στα γραφεία της Κομισιόν.
Αλλά την ώρα που στις Βρυξέλλες εκφραζόταν η οργή των εθνικιστικών δυνάμεων κατά των προσφύγων και των μεταναστών, στη Βουδαπέστη ξεχυνόταν στους δρόμους η ανησυχία χιλιάδων δημοκρατικών πολιτών για την πορεία που ακολουθεί η χώρα τους υπό την ηγεσία μιας βαθιά εθνικιστικής και ολοένα πιο αυταρχικής κυβέρνησης που αξιοποιεί τη λαϊκιστική ρητορική για να δικαιολογήσει την εφαρμογή πολιτικών που περιορίζουν το κράτος δικαίου, διαβρώνουν τη δημοκρατία και επιδεινώνουν τις συνθήκες διαβίωσης των πολιτών.
Τα τελευταία χρόνια την προσοχή των περισσότερων πολιτικών, αναλυτών, δημοσιογράφων και πολιτών μονοπωλούσε κυρίως η άνοδος του εθνολαϊκισμού. Ενδέχεται, ωστόσο, να είναι η αντιπαράθεση μεταξύ των υποστηρικτών της δημοκρατίας και των θιασωτών του αυταρχισμού η πιο σημαντική για το μέλλον της Ευρώπης.
Οι ταραχές στο Βέλγιο ξέσπασαν με αφορμή την υιοθέτηση ενός συμφώνου του ΟΗΕ που αποσκοπεί μόνον στο να ενθαρρύνει τη διεθνή συνεργασία για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού προβλήματος. Μέσω του καθορισμού 23 στόχων η επίτευξη των οποίων εκτιμάται πως θα συμβάλει στην καλύτερη διαχείριση της μετακίνησης δεκάδων εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών ανά τον κόσμο κατά τα επόμενα χρόνια. Δεν πρόκειται περί μιας επίσημης ούτε δεσμευτικής συμφωνίας, δεδομένου ότι ο ΟΗΕ δεν μπορεί να επιβάλει συγκεκριμένες μεταναστευτικές πολιτικές στα κράτη-μέλη του. Ετσι, ωστόσο, την ερμήνευσαν τα αντιμεταναστευτικά κόμματα και οι κυβερνήσεις της Ευρώπης, όπως η ιταλική και η η ουγγρική.
Την προηγούμενη εβδομάδα το φλαμανδικό εθνικιστικό κόμμα (N-VA), το οποίο είναι το μεγαλύτερο κόμμα στη βελγική βουλή, απέσυρε τους υπουργούς του από τον κυβερνητικό συνασπισμό μετά την άρνηση του Σαρλ Μισέλ να ικανοποιήσει το αίτημά του και να μην υπογράψει το Σύμφωνο στο Μαρακές. Το αποτέλεσμα ήταν, τελικά, να παραιτηθεί, αργά το βράδυ της Τρίτης, ο βέλγος πρωθυπουργός, έπειτα από την άρση της εμπιστοσύνης της Βουλής στην κυβέρνησή του, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών τον επόμενο μήνα.
Τα όρια της εθνολαϊκιστικής ρητορικής
Εάν όμως οι κινητοποιήσεις των εθνικιστών στις Βρυξέλλες, στην καρδιά της Ευρώπης, ανέδειξαν ακόμη μία φορά πόσο ισχυρά είναι τα αντιμεταναστευτικά αισθήματα στην Ευρώπη, όλα όσα διαδραματίστηκαν στη Βουδαπέστη ενισχύουν την αίσθηση ότι ολοένα περισσότεροι Ευρωπαίοι ανησυχούν για πιο κρίσιμα προβλήματα.
Κανένας ευρωπαίος ηγέτης δεν έχει εναντιωθεί κατά των προσφύγων και των μεταναστών όσο ο Βίκτορ Ορμπαν. Κατέχει την εξουσία για σχεδόν μια δεκαετία και κατέληξε να αποτελεί τον επικεφαλής μιας ανερχόμενης ομάδας δεξιών εθνολαϊκιστών πολιτικών της Ανατολικής και της Κεντρικής Ευρώπης που βάλλουν κατά των Βρυξελλών. Ταυτόχρονα κατάφερε να θωρακίσει τη θέση του στο εσωτερικό της χώρας σε υπερβολικό βαθμό, καταλήγοντας να ηγείται σήμερα μιας ανελεύθερης δημοκρατίας και να μάχεται όχι μόνον κατά των προσφύγων και των μεταναστών, αλλά και εναντίον των φιλελεύθερων φιλοευρωπαϊστών πολιτικών.
Οι αντικυβερνητικές πορείες διαμαρτυρίας των προηγούμενων ημερών, ωστόσο, αποδεικνύουν ότι οι αγανακτισμένοι πολίτες και υποστηρικτές της αντιπολίτευσης μπορούν να προκαλέσουν ρωγμές στο εθνικιστικό οικοδόμημα που έχει ανεγείρει ο Ορμπαν και η κυβέρνησή του. Την περασμένη Κυριακή οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες ήταν μέλη της λαϊκής τάξης που ανησυχούν περισσότερο για το εάν θα μπορούν να ζουν αξιοπρεπώς, παρά για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες.
Εκπρόσωπος του Fidesz έσπευσε φυσικά να χαρακτηρίσει τους διαμαρτυρόμενους υποχείρια του «φιλομεταναστευτικού» δικτύου του Τζορτζ Σόρος, του συνήθους στόχου του Ορμπαν. Κάποιοι υποστηρίζουν, όμως, ότι οι κυβερνώντες στην Ουγγαρία δεν θα είναι σε θέση να συνεχίσουν να απορρίπτουν με συνοπτικές διαδικασίες την αγανάκτηση και τα αιτήματα σημαντικής μερίδας πολιτών. «Δεν γνωρίζουμε για πόσο ακόμα θα συνεχιστεί αυτό. Αλλά το πλήθος είναι μεγάλο, με την έννοια ότι υπάρχει μια αντιπολίτευση αποφασισμένη να εναντιώνεται στην κυβέρνηση, και θεωρώ πως αυτό μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για τον σχηματισμό ενός ευρύτερου κινήματος εναντίωσης» υποστήριξε, μιλώντας στους New York Times, ο Πέτερ Κρέκο, πολιτικός αναλυτής με έδρα τη Βουδαπέστη.
Το τι θα συμβεί, δεν μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα. Καίριο ρόλο θα διαδραματίσουν τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών στις οποίες οι ευρωπαίοι πολίτες θα ψηφίσουν έχοντας στο μυαλό τους, σίγουρα τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, αλλά και την οικονομική και εργασιακή επισφάλεια και την υπονόμευση του κράτους δικαίου.
Ο Ορμπαν και οι υπόλοιποι εθνολαϊκιστές πολιτικοί της Ευρώπης υποστηρίζουν ότι η ΕΕ (και ο ΟΗΕ) αποτελούν απόρθητες πολιτείες μη εκλεγμένων γραφειοκρατών που επιδιώκουν τον δραστικό περιορισμό της κυριαρχίας των εθνικών κρατών. Είναι πιθανόν, ωστόσο, η λαϊκιστική ρητορική να πλησιάζει στα όριά της.
Ειδικά όσον αφορά τον Ορμπαν, η υποδοχή στην Ουγγαρία προσφύγων και μεταναστών θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της λύσης ενός σημαντικού προβλήματος που αντιμετωπίζει η χώρα του. Οι μεταρρυθμίσεις στον εργασιακό τομέα που αποτέλεσαν την αφορμή για τις πρόσφατες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας αποτελούν αντίδραση σε μια ευρύτερη, δημογραφική κρίση που πλήττει την Ουγγαρία. Οι εργαζόμενοι της χώρας καλούνται να δουλεύουν έως και 400 ώρες παραπάνω τον χρόνο επειδή το εργατικό δυναμικό της είναι πλέον πολύ μικρό εξαιτίας της μετανάστευσης χιλιάδων Ούγγρων σε πλούσιες χώρες της Δυτικής Ευρώπης.