Σε ένα κόσμο γεμάτο ανισότητες, η πανδημία του κορονοϊού -και κυρίως η οικονομική κρίση που προκάλεσε- έφερε ακόμη περισσότερες που, λίγο έως πολύ, ήλθαν για να μείνουν μαζί μας.
Ολόκληροι κλάδοι της οικονομίας έκλεισαν για μήνες, άλλοι φυτοζωούν, εκατομμύρια εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο είναι σε πολύ δύσκολη θέση ή κινδυνεύουν να βρεθούν μόνιμα σε επισφαλή θέση. Και βέβαια, τα κενά μεταξύ των χωρών που μπορούν να αντεπεξέλθουν στην πανδημία και όσων δεν είναι σε αυτή τη θέση διευρύνονται.
Σε αυτό το πλαίσιο, όπως σημειώνει η γαλλική Monde, οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι μόλις καταφέρουμε να θέσουμε υπό έλεγχο την πανδημία, η επιστροφή στην ανάπτυξη θα εξαλείψει τις ανισότητες που οξύνθηκαν τον τελευταίο χρόνο. Ωστόσο το παρελθόν διδάσκει ότι αυτή η αισιοδοξία ίσως να είναι αβάσιμη.
Σε μελέτη τους τρεις οικονομολόγοι του ΔΝΤ προσπαθούν να διαβάσουν τα μαθήματα που έχουν να μας δώσουν πανδημίες του παρελθόντος, από την πανούκλα του Ιουστινιανού, στη Μαύρη Πανώλη που εξάλειψε το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης τον 14ο αιώνα, έως την πανδημία της Ισπανικής Γρίπης του 1918.
Η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα από πανδημίες που είχαν μακροχρόνιες κοινωνικές επιπτώσεις, εξηγούν στη μελέτη τους ο Φίλιπ Μπάρετ, η Σοφία Τσεν και η Ναν Λι. Προσθέτουν ότι «μια επιδημία μπορεί να αποκαλύψει ή να επιδεινώσει τα προϋπάρχοντα κενά στην κοινωνία, όπως τα ανεπαρκή δίκτυα κοινωνικής ασφάλισης, η έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς ή η αντίληψη μιας ανίκανης ή διεφθαρμένης κυβέρνησης».
Οι τρεις οικονομολόγοι εστιάζουν, για παράδειγμα, στη χολέρα που το 1832 σκότωσε περισσότερους από 19.000 ανθρώπους στο Παρίσι (σε ένα πληθυσμό 650.000, δηλαδή περίπου το 3% των κατοίκων, πολύ περισσότερους αναλογικά από την Covid-19), ιδίως σε υποβαθμισμένες περιοχές. Πλούσιοι και φτωχοί κατηγόρησαν ο ένας τον άλλον ότι ήταν υπεύθυνοι ενώ γρήγορα η οργή στράφηκε εναντίον του βασιλιά Λουδοβίκου-Φίλιππου.
Αυτό όμως το Παρίσι, η πόλη των «Αθλίων» του Βίκτωρος Ουγκό, δεν έχει πολύ μεγάλη σχέση με το σημερινό – έχουν περάσει και δυο αιώνες εξάλλου.
Οι μελετητές, στην μεγάλης κλίμακας ποσοτική μελέτη που διεξήγαγαν πάνω σε δημοσιεύματα του τοπικού ανά χώρα Τύπου, έφτιαξαν ένα μηνιαίο δείκτη κοινωνικής αναταραχής σε 130 χώρες από το 1985. Σε χώρες με σοβαρές και συχνές επιδημίες καταγράφηκαν περισσότερα από τον μέσο όρο περιστατικά κοινωνικής οργής και διαμαρτυριών.
Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτά τα περιστατικά οργής δεν εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ούτε αμέσως μετά, αλλά έπονται χρονικά. Σε πολλές περιπτώσεις είναι τόσο βίαιη η οργή ώστε να μπορεί να ρίξει κυβερνήσεις.
Πώς, λοιπόν, μια υγειονομική κρίση του 19ου αιώνα μπορεί να φωτίσει το σήμερα και την πανδημία της Covid-19; Το έργο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (ECFR) δίνει από την πλευρά του κάποιες αφορμές για σκέψη για τη διαχείριση της πανδημίας στην Ευρώπη.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση», εξηγεί το ECFR, «ανταποκρίθηκε στην κρίση με ένα σχέδιο ανάκαμψης που υποστηρίζει τις χώρες που πλήττονται περισσότερο». Ωστόσο ξαναγυρνάμε στην… αιώνια διαμάχη του ευρωπαϊκού Βορρά και του ευρωπαϊκού Νότου καθώς, ακόμη και μέσα στην πανδημία, ο Βορράς διαπιστώνει ότι πρέπει να στηρίξει το Νότο, ο οποίος με τη σειρά του είναι οικονομικά στάσιμος, ενώ παράλληλα η Κεντρική Ευρώπη εξακολουθεί να έχει ένα εύθραυστο κράτος δικαίου
Τα τρία σημεία πάνω στα οποία οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να δώσουν έμφαση τους επόμενους μήνες είναι, πρώτον, τα στοχευμένα μέτρα υπέρ των νέων, των γυναικών και των αυτοαπασχολούμενων· δεύτερον, να μην κατηγορούν τα κράτη-μέλη τις Βρυξέλλες ή άλλες χώρες· και, τρίτον, ένα ακόμη γενναιότερο πακέτο ενίσχυσης, γιατί τα 750 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάπτυξης μπορεί να φτάσουν αργά και να μην επαρκούν.
Η ματιά στο παρελθόν με τα ερμηνευτικά εργαλεία του παρόντος, την οποία επιχείρησαν οι ερευνητές του ΔΝΤ, δείχνει ότι η αίσθηση κοινωνικής συνοχής που επιτυγχάνεται μέσα σε μια πανδημία είναι προσωρινή. Μόλις ο κίνδυνος περάσει, η αίσθηση μοιάζει επίπλαστη, πράγμα που ίσως πρέπει πρώτες να αναλογιστούν οι κυβερνήσεις.