Ηταν ένα ανοιξιάτικο πρωινό στα μέσα της δεκαετίας του ’90 όταν κάποια Κορίνα Κινγκ έφτασε στο κέντρο περίθαλψης άγριας πανίδας που διατηρεί η Σούζι Χεκ στο Λέικ Τσαρλς της Λουιζιάνα και περιθάλπει κάθε χρόνο αφιλοκερδώς 1.000 ζώα, από ορφανούς σκίουρους μέχρι ξεδοντιασμένα ρακούν.
Στα χέρια της κρατούσε ένα κλουβί όπου μέσα του φτερούγιζε αλαφιασμένος ένας μετρίου αναστήματος παπαγάλος αράρα (ενδημικό είδος του Αμαζονίου). Ηταν πράσινος με πορφυρή ράχη, κάπως λιπόσαρκος και ήξερε να λέει δεκάδες λέξεις. Η Κινγκ προειδοποίησε τη Σούζι να κρατήσει μυστική την παρουσία του Αντίλαλου -έτσι έλεγαν το πτηνό- γιατί διακυβευόταν κάτι πολύ μεγάλο.
Σύμφωνα με τα λόγια της, ο Αντίλαλος ανήκε σε έναν μαφιόζο της Νέας Ορλεάνης και βρέθηκε στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή: είχε δει κάτι που θα μπορούσε να στείλει το αφεντικό του για πολλά χρόνια στη φυλακή. Επειδή όμως δεν ήταν άνθρωπος δεν μπορούσε να ενταχθεί επισήμως σε πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων. Οχι ακόμα, τουλάχιστον.
Οπως επισημαίνει ο Λόρελ Μπράιτμαν στο Αtlas obscura η εμπλοκή των ζώων στα εγκλήματα των ανθρώπων, είτε ως δράστες, είτε ως θύματα, είτε ως μάρτυρες, είτε ως αποδιοπομπαίοι τράγοι χάνεται στις ομίχλες των αιώνων. Η πρώτη γνωστή περίπτωση εμπλοκής ζώου με την ανθρώπινη δικαιοσύνη ήταν εκείνη ενός τροφαντού χοίρου ο οποίος ντυμένος με… γιλέκο και γάντια καταδικάστηκε το 1.386 από γαλλικό δικαστήριο και εκτελέστηκε δημοσίως για φόνο!
Βρισκόμαστε στην εποχή -τον όψιμο μεσαίωνα- που ο διαχωρισμός των ανθρώπων από τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου ήταν ακόμη αρκετά θολός, αποδίδοντας στα ζώα κίνητρα ποταπά και συμπεριφορές εγκληματικές που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο είδος. Ετσι αναφέρονται περιπτώσεις προβάτων και γαϊδάρων που καταδικάστηκαν για ανάρμοστες ερωτικές σχέσεις με ανθρώπους, ενός πετεινού που κάηκε στην πυρά με την κατηγορία ότι… γεννούσε αυγά και κάποιων άτυχων τυφλοπόντικων που κάθισαν στο εδώλιο και τιμωρήθηκαν παραδειγματικά για κλοπή σιταριού.
Σε αρκετές περιπτώσεις ορισμένες ενδείξεις που έδωσαν τα ζώα έγιναν αιτία να καταδικαστούν άνθρωποι που υποτίθεται ότι είχαν διαπράξει εγκλήματα. Ετσι το 1647 στην αγγλική αποικία του Νιού Χέιβεν στη Βόρεια Αμερική κάποιος ονόματι Τόμας Χογκ κατηγορήθηκε για κτηνοβασία επειδή μια γουρούνα της περιοχής γέννησε μερικά γουρουνάκια που του «έμοιαζαν καταπληκτικά».
Ο Χογκ αρνήθηκε τη βδελυρή πράξη, καθώς όμως ο δικαστής δεν πείστηκε τον ανάγκασε να επιδοθεί σε δημόσιες περιπτύξεις με τη γουρούνα. Εκείνη η αθεόφοβη ερεθίστηκε τόσο πολύ από την ερωτική του προσέγγιση και ήρθε σε τέτοιον παροξυσμό γρούζοντας δαιμονισμένα ώστε ο δικαστής βεβαιώθηκε απολύτως για την ενοχή του Χογκ. Επειδή όμως δεν υπήρχαν αυτόπτες μάρτυρες ώστε να τον στείλει στην κρεμάλα όπως προέβλεπε ο νόμος, του επέβαλε τελικά την ποινή της μαστίγωσης και τον έκλεισε για πολύ καιρό σε ένα ανήλιαγο μπουντρούμι.
Φανταστείτε στη θέση της γουρούνας να βρισκόταν ένας παπαγάλος. Ο οποίος είναι τόσο έξυπνος ώστε μπορεί να καταλαβαίνει και να χρησιμοποιεί πολλές ανθρώπινες γλώσσες (τη γλώσσα που μιλάει το αφεντικό του), να κατανοεί το ανθρώπινο χιούμορ, να διακρίνει πολύπλοκες έννοιες και αφηρημένες ιδέες -χρώματα, αριθμούς, χαρακτηρισμούς -και να διαθέτει, όπως επισημαίνουν οι ζωολόγοι, ξεχωριστές για το είδος του ηθικές ευαισθησίες!
Οπως μάλιστα υπογραμμίζουν διαπρεπείς νομικοί, ένας παπαγάλος θα μπορούσε να είναι πιο δύσκολα «διαχειρίσημος» από ένα μάρτυρα σε δίκη ο οποίος θα μπορούσε να πέσει θύμα εκφοβισμού και να προσπαθήσει να προστατεύσει τον εαυτό του ή κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο. Αλλωστε, μικρά παιδιά τα οποία δεν διέθεταν συνείδηση του ρόλου τους στο νομικό σύστημα ή της σημασίας της κατάθεσής τους έχουν υπάρξει βασικοί μάρτυρες σε δίκες και επηρέασαν σοβαρά την ετυμηγορία των ενόρκων.
Στην τέχνη πάντως η ιδέα του παπαγάλου που χρησιμοποιείται ως μεγάφωνο κάποιας κρυφής αλήθειας έχει γίνει πλέον κλισέ. Φτάνει να αναφέρουμε την εξαιρετικά δημοφιλή σειρά κινουμένων σχεδίων «Φλήντστοουνς», τις «Νοικοκυρές σε απόγνωση» και το φιλμ «Για τα μάτια σου μόνο», όπου ένας παπαγάλος υποδύεται τον Τζέιμς Μποντ να μιλά στο τηλέφωνο με μια εικονική Μάργκαρετ Θάτσερ και να την κολακεύει με ερωτικά υπονοούμενα.
Πολλοί παπαγάλοι είναι ικανοί να παριστάνουν πως μιλάνε στο τηλέφωνο, να γαβγίζουν σαν το σκυλί του σπιτιού, να μιμούνται το μπιπ του φούρνου μικροκυμάτων και το κουδούνισμα ενός κινητού, με τέτοια πιστότητα μάλιστα ώστε κάποιος να μην μπορεί να τους ξεχωρίσει από τους πραγματικούς ήχους.
Το 2010 στη Νότια Καρολίνα μια γυναίκα βρέθηκε ένοχη και φυλακίστηκε για την κακομεταχείριση της ηλικιωμένης και κατάκοιτης μητέρας της. Οταν οι αστυνομικοί εισέβαλαν στο διαμέρισμα ειδοποιημένοι από τους γείτονες βρήκαν έναν παπαγάλο ο οποίος επαναλάμβανε διαρκώς τη φράση «Λυπήσου με, λυπήσου με!» και μετά γελούσε σαδιστικά. Η τοπική Εισαγγελία θεώρησε πως ο παπαγάλος μιμούταν τις παρακλήσεις της ανήμπορης μητέρας και το κακεντρεχές γέλιο της ασυνείδητης κόρης.
Κάποτε μάλιστα οι παπαγάλοι μπορούν να γίνουν συνένοχοι και σε εγκλήματα. Τον Σεπτέμβριο του 2010 στην κολομβιανή πόλη Μπαρανκίγια «βαποράκια» από το καρτέλ ναρκωτικών του Κάλι έμαθαν σε έναν παπαγάλο ονόματι Λορέντσο να φωνάζει «Τρέξτε! Τρέξτε!» όποτε έβλεπε αστυνομικούς. Εκτός από τσιλιαδόρος όμως ο Λορέντσο φύλαγε και μια αποθήκη με ποσότητες κοκαΐνης και όπλων. Τα «βαποράκια» έπεσαν τελικά στα χέρια της αστυνομίας και πήραν το δρόμο της φυλακής αλλά οι αρχές απέφυγαν να απαγγείλουν κατηγορίες εναντίον του παπαγάλου Λορέντσο.
Το 1993 ο Τσαρλς Ογκάλνικ που δικηγορούσε στη Σάντα Ρόζα της Καλιφόρνια ανέλαβε να υπερασπίσει έναν άντρα ο οποίος κατηγορείτο ότι δολοφόνησε την 36χρονη συνεταίρο του μέσα στο σπίτι της. Μοναδικός μάρτυρας του φόνου ήταν ο γκρίζος αφρικανικός παπαγάλος του θύματος ονόματι Μαξ. Μετά το θάνατο της αφεντικίνας του το πουλί έμεινε με τον ιδιοκτήτη ενός τοπικού πετ σοπ ο οποίος αποκάλυψε ότι ο Μαξ ήταν εξαιρετικά ταραγμένος και επαναλάμβανε διαρκώς τη φράση «Μη, Ρίτσαρντ, μην το κάνεις αυτό!» Ο πελάτης του Ογκάλνικ δεν λεγόταν Ρίτσαρντ, οπότε ο δικηγόρος για να πείσει το δικαστήριο σκέφτηκε να καλέσει και τη γλωσσολόγο Ιρένε Πέπεργκ να καταθέσει.
Αυτό όμως αποδείχτηκε εκ των υστέρων μοιραίο λάθος. Γιατί η γλωσσολόγος κατέθεσε στο δικαστήριο ότι παπαγάλοι σαν τον Μαξ θα πρέπει να ακούσουν μια φράση πολλές φορές για να την αποστηθίσουν και να την επαναλάβουν με ακρίβεια. Με βάση αυτήν τη μαρτυρία ο πρόεδρος του δικαστηρίου κήρυξε ένοχο τον πελάτη του Ογκάλνικ και του επέβαλε ποινή ισόβιας κάθειρξης.
Εδώ και μερικά χρόνια στις ΗΠΑ βρίσκεται εν εξελίξει ένα κίνημα που έχει ονομαστεί The Nonhuman Rights Project (NhRP) και το οποίο διεκδικεί επανακαθορισμό του ποιος ή τι μπορεί να χρησιμεύσει ως μάρτυρας στα δικαστήρια της χώρας. Ενα από τα αιτήματα του κινήματος είναι να τροποποιηθεί το νομικό καθεστώς ορισμένων ειδών του ζωικού βασιλείου και από «πράγματα» που ήταν μέχρι τώρα να χαρακτηρισθούν «πρόσωπα». Η τροποποίηση αυτή θα δημιουργούσε στις ΗΠΑ μια νέα κατηγορία ζώων για τα οποία θα προσφέρονταν εγγυήσεις όχι μόνο προστασίας αλλά και σχετικής ευημερίας. Και σύμφωνα με τις εισηγήσεις του NhRP, στην πρώτη γραμμή των ζώων που το καθεστώς τους θα αλλάξει εκτός από τους παπαγάλους φιγουράρουν οι ελέφαντες, οι πίθηκοι, τα δελφίνια και οι φάλαινες.