Ένα παραδοσιακό ιταλικό τραγούδι που χρησιμοποιήθηκε ως αντιφασιστικός ύμνος κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έχει γίνει ο επίσημος (και ανεπίσημος) ύμνος των απανταχού διαδηλωτών που κατεβαίνουν στους δρόμους σε κάθε μήκος και πλάτος της υφηλίου διεκδικώντας κοινωνικές αλλαγές και ανθρώπινα ή πολιτικά δικαιώματα.
Από το Σαντιάγκο της Χιλής (εσχάτως) μέχρι την πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης πριν έξι χρόνια και από τις λεωφόρους του Χονγκ Κονγκ (επίσης εσχάτως) μέχρι τους ασφυκτικά γεμάτους δρόμους της Καταλονίας μέχρι και στην Βαγδάτη του Ιράκ, νέοι, μεσήλικες, αλλά και ηλικιωμένοι τραγουδάνε τους στίχους του «Bella Ciao» («Αντίο, όμορφη»).
Η πρώτη φορά που ένα πλήθος διαδηλωτών χρησιμοποίησε αυτό το τραγούδι, ηλικίας σχεδόν 100 ετών, ήταν το 2013 όταν ακούστηκε στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης από το πλήθος που πραγματοποιούσε συγκέντρωση διαμαρτυρίας προκειμένου να εμποδίσει την καταστροφή του μικρού δημόσιου πάρκου Γκεζί και τη μετατροπή του σε εμπορικό κέντρο.
Οι νεαροί διαδηλωτές τραγούδησαν τότε τους, μεταφρασμένους στα τουρκικά, στίχους του τραγουδιού με το ίδιο πάθος που το έκαναν 70 χρόνια νωρίτερα και οι Ιταλοί παρτιζάνοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όταν χρησιμοποιήθηκε από την ιταλική Αντίσταση ενάντια στον φασισμό και στα ναζιστικά στρατεύματα.
Οι στίχοι μιλούσαν για έναν αντάρτη που βλέπει τους εχθρούς να εισβάλλουν στη χώρα του.
Παρακαλούσε τους συντρόφους του να τον πάρουν μαζί τους, σε περίπτωση όμως που πέθαινε την ώρα της μάχης, τους έλεγε να «τον θάψουν κάπου στο βουνό και πάνω του να φυτέψουν ένα όμορφο λουλούδι».
Στη συνέχεια τους ζήτησε να ενημερώσουν όσους περνούσαν από εκεί «ότι είναι το λουλούδι ενός παρτιζάνου που έχασε τη ζωή του για την ελευθερία».
Οι ρίζες του τραγουδιού
Η μελωδία του τραγουδιού δεν ανήκει βέβαια στους ιταλούς αντάρτες και υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με την προέλευσή της.
Το 2008, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Repubblica ένα άρθρο που διερευνούσε το ενδεχόμενο το τραγούδι να έχει προέλευση Γίντις δηλαδή εβραική.
Σύμφωνα με μια ομάδα μουσικολόγων λοιπόν, προέρχεται από ένα τραγούδι του ρωσοεβραίου ακορντεονίστα Μίσκα Τσιγκάνοφ.
Η πλέον δημοφιλής και επικρατούσα άποψη πάντως, λέει πως οι ρίζες του χρονολογούνται στην Ιταλία του 1906 και συγκεκριμένα στο τραγούδι με τίτλο «Alla mattina appena alzata» (Το πρωί μόλις ξυπνώ), το οποίο περιγράφει τις δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες εργάζονταν οι γυναίκες στους αχανείς ορυζώνες της επαρχίας Τέρε Ντ’ Ακουα κοντά στην Μπολόνια.
Οι στίχοι αποτελούν ένα δριμύ «κατηγορώ» απέναντι στους σκληρούς εργοδότες, οι οποίοι, όπως και οι αντίστοιχοι δουλοπάροικοι του αμερικανικού εμφυλίου μισόν αιώνα πριν, παρακολουθούν τις εργάτριες να δουλεύουν κάτω από τον καυτό ήλιο κρατώντας «ένα ραβδί στο χέρι» (Il capo in piedi col suo bastone) και έτοιμοι να επέμβουν αν τις δουν να τεμπελιάζουν.
Οι εργάτριες όμως σφίγγουν τα δόντια, περιμένοντας να έρθει σιγά σιγά η ώρα που θα απελευθερωθούν από τον τυραννικό δυνάστη τους.
H πρώτη ηχογράφηση του αυθεντικού «Bella Ciao» έγινε το 1962 από την Τζοβάνα Νταφίνι, τραγουδίστρια και αγρότισσα από τα παιδικά της χρόνια στην περιοχή του Πάδου, που είχε βιώσει και η ίδια στο πετσί της την διαδικασία που περιγράφεται στο τραγούδι, αυτό το «alla mattina appena alzata in risaia mi tocca andar, e fra gli insetti e le zanzare, un dur lavoro mi tocca far», δηλαδή «το πρωί, μόλις ξυπνώ, πρέπει να πάω στα χωράφια με το ρύζι και να δουλέψω σκληρά ανάμεσα σε έντομα και ζωύφια».
Έκτοτε, πολλοί καλλιτέχνες ηχογράφησαν το τραγούδι μέχρι και σήμερα, από τον Μάνου Τσάο, μέχρι τον Γκόραν Μπρέγκοβιτς και την Μαρία Φαραντούρη.
Το τραγούδι έχει διασκευαστεί από διάφορους καλλιτέχνες σε σχεδόν 30 γλώσσες, μεταξύ των οποίων στα ιταλικά, τα αγγλικά, τα ελληνικά, τα ρωσικά, τα βοσνιακά, τα κροατικά, τα σερβικά, τα ουγγρικά, τα ισπανικά, τα φινλανδικά, τα γερμανικά, τα τουρκικά, τα ιαπωνικά, τα κινεζικά και τα κουρδικά.
Χαρακτηριστικό της απήχησης του είναι το ότι τον Απρίλιο του 2018 οι οπαδοί της ποδοσφαιρικής ομάδας της Πόρτο το τραγουδούσαν στο γήπεδο με τον τίτλο “Penta Xau” («Αντίο πέμπτο»), αναφερόμενοι στην αποτυχία τoυ αιώνιου αντιπάλου τους, της Μπενφίκα, να κερδίσει το 5ο συνεχόμενο πρωτάθλημα Πορτογαλίας, κάτι που έχει πετύχει μόνο η Πόρτο.
Οι στίχοι του αυθεντικού τραγουδιού «Alla mattina appena alzata» στα ιταλικά
Alla mattina appena alzata
O bella ciao bella ciao bella ciao, ciao,ciao
Alla mattina appena alzata
In risaia mi tocca andar
E fra gli insetti e le zanzare
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
E fra gli insetti e le zanzare
Un dur lavoro mi tocca far
Il capo in piedi col suo bastone
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
Il capo in piedi col suo bastone
E noi curve a lavorar
O mamma mia o che tormento
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
O mamma mia o che tormento
Io t’invoco ogni doman
Ma verrà un giorno che tutte quante
O bella ciao bella ciao bella ciao ciao ciao
Ma verrà un giorno che tutte quante
Lavoreremo in libertà.