Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η «έκτη μαζική εξαφάνιση» είναι ήδη σε εξέλιξη αυτό τον καιρό στον πλανήτη μας. Στις προηγούμενες πέντε εξαφανίστηκε πάνω από το 75% των ειδών, τα οποία εντοπίζουν οι παλαιοντολόγοι χάρη στο παγκόσμιο αρχείο απολιθωμάτων. Πού οφείλεται; «Δεν γνωρίζουμε πάντα τι προκαλεί μια εξαφάνιση αλλά οι περισσότερες είχαν να κάνουν με την ταχεία αλλαγή του κλίματος», απαντάει ο παλαιοντολόγος του Μουσείου της Μελβούρνης, Ρολφ Σμιθ.
Στις μέρες μας, είδη, όπως η τίγρη της Βεγγάλης και η μπλε φάλαινα, εξαφανίζονται με ανησυχητικό ρυθμό και στον διεθνή τύπο δημοσιεύονται πένθιμα κείμενα σχετικά με το γεγονός ότι αυτοί που θα γεννηθούν σε 20 χρόνια από τώρα δεν πρόκειται να δουν ποτέ έναν αφρικανικό ελέφαντα. Δεν γράφουν, όμως, για το φαγητό μας.
Κακώς. Γιατί όπως μάς προειδοποιεί, η Μ. Αν Τατγουάιλερ, γενική διευθύντρια της διεθνούς οργάνωσης Bioversity International για την έρευνα και την ανάπτυξη της γεωργικής βιοποικιλότητας: «Τεράστια ποσοστά φυτικών και ζωϊκών ειδών, που αποτελούν το θεμέλιο της διατροφής μας, απειλούνται εξίσου χωρίς να τους δίνεται η απαιτούμενη προσοχή».
Πάρτε για παράδειγμα τρία αγαπημένα καταναλωτικά προϊόντα: τα τσιπς, την σοκολάτα και τον καφέ. Το 22% των ειδών άγριας πατάτας προβλέπεται ότι θα εξαφανιστεί μέχρι το 2055 εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Στην Γκάνα και την Ακτή του Ελεφαντοστού, από όπου προέρχεται το 70% του ακατέργαστου συστατικού για την παραγωγή της σοκολάτας, τα κακαόδεντρα δεν θα είναι σε θέση να επιβιώσουν, καθώς οι θερμοκρασίες προβλέπεται ότι θα αυξηθούν κατά δύο βαθμούς τα επόμενα 40 χρόνια. Και στην Τανζανία οι αποδόσεις του καφέ έχουν ήδη μειωθεί κατά 50% από το 1960.
«Αυτές οι καλλιέργειες, όμως, είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου, αφού σε όλο τον κόσμο απειλούνται περισσότερα από 1000 καλλιεργούμενα είδη», γράφει η Μ. Αν Τατγουάιλερ σε άρθρο της που δημοσιεύτηκε στον Guardian, τονίζοντας ότι «Η γεωργική βιοποικιλότητα είναι ένας πολύτιμος πόρος που χάνουμε ο οποίος, όμως, μπορεί να βοηθήσει στην επίλυση ή τον μετριασμό πολλών προκλήσεων τις οποίες αντιμετωπίζει ο κόσμος. Αν και ο ρόλος της παραβλέπεται, είναι κρίσιμος γιατί μας βοηθάει να βελτιώσουμε την παγκόσμια διατροφή, να μειώσουμε τον αντίκτυπό μας στο περιβάλλον και να προσαρμοστούμε στην κλιματική αλλαγή».
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, η κακή διατροφή είναι η μεγαλύτερη αιτία πρόωρου θανάτου και αναπηρίας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, 2 δις άνθρωποι υποσιτίζονται, ενώ άλλα 2 δις είναι παχύσαρκοι και κινδυνεύουν να προσβληθούν από διαβήτη, καρδιακές παθήσεις και καρκίνο. Οι μεγάλης κλίμακας εντατικές καλλιέργειες για την παραγωγή αμυλούχων προϊόντων που προσφέρουν θερμίδες αντί για θρεπτική διατροφή έχει οδηγήσει σε σοβαρά επίπεδα παχυσαρκίας σε όλο τον κόσμο, από τις ΗΠΑ μέχρι την Κένυα. «Η γεωργική βιοποικιλότητα, όμως, μπορεί να αποτελέσει πηγή προσιτών, θρεπτικών τροφίμων, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα τα αφήσουμε να εξαφανιστούν», υποστηρίζει η Τατγουάιλερ.
Πάρτε για παράδειγμα το -εντελώς άγνωστο σε μας- γκακ, ένα φλογερό κόκκινο φρούτο από το Βιετνάμ με αστρονομικά επίπεδα β-καροτένιου (το οποίο ο οργανισμός μας μετατρέπει σε βιταμίνη Α). Ή την ασουπίνα, μια μπανάνα με πορτοκαλί σάρκα, η οποία έχει επίσης τόσο υψηλά επίπεδα καροτενοειδών, ώστε αρκεί μόνο μία την ημέρα για να καλύψει κατά 50% τις ανάγκες σε βιταμίνη Α ενός παιδιού προσχολικής ηλικίας, ενώ χρειάζεται να φάει ένα κιλό από κάποιες άλλες ποικιλίες για να έχει το ισοδύναμο διατροφικό όφελος.
Το παράδειγμα της κινόα είναι επίσης χαρακτηριστικό. Η κινόα έχει γίνει δημοφιλής σε μερικές πλούσιες χώρες, αλλά καλλιεργούνται μόνο μερικές από τις χιλιάδες ποικιλίες που υπάρχουν στη Νότια Αμερική. Η έκθεση της οργάνωσης Bioversity International δείχνει πώς η στήριξη που προσφέρθηκε στους αγρότες του Περού τους επέτρεψε να αναπτύξουν μια ανθεκτική, θρεπτική ποικιλία που θα τους προστατεύσει από μελλοντικές ασθένειες ή ακραίες καιρικές συνθήκες.
Αυτά τα σχετικά αφανή είδη μπορούν να προσφέρουν απίστευτα διατροφικά οφέλη, αρκεί να υπάρχουν κοντά μας και να είναι διαθέσιμα. Η βιοποικιλότητα των τροφίμων είναι γεμάτη από υπέρ-τροφές όπως το γκακ και η κινόα, αλλά ίσως ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι αυτά τα τρόφιμα μπορούν να είναι άμεσα διαθέσιμα και προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες καλλιέργειας, ανοίγοντας το δρόμο για την ασφάλεια σίτισης όλο το χρόνο.
Σύμφωνα με την Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος, η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη θα μειώνει τη γεωργική παραγωγή κατά 2% κάθε δεκαετία, ενώ η ζήτηση θα αυξάνεται κατά 14% κάθε δεκαετία μέχρι το 2050. Ωστόσο, υπάρχει ένας πλούτος από παραδοσιακές ποικιλίες σπόρων με μοναδικά χαρακτηριστικά που αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες, στην ξηρασία και στις πλημμύρες. «Αυτές οι ποικιλίες πρέπει να βρεθούν, να διατηρηθούν και να χρησιμοποιηθούν σε καλλιεργητικά προγράμματα», τονίζει η γενική διευθύντρια της Bioversity International.
Είναι προφανές ότι επείγει να ενισχυθούν οι προσπάθειες για την προστασία της γεωργικής βιοποικιλότητας σε όλο τον κόσμο. Από πού μπορούν να ξεκινήσουν κυβερνήσεις και αγροτικές επιχειρήσεις; Την απάντηση δίνει μια νέα επιστημονική επισκόπηση των στοιχείων που αποδεικνύουν ότι η γεωργική βιοποικιλότητα μπορεί να συμβάλει τόσο σε ένα καλύτερο σύστημα διατροφής όσο και σε ευρύτερα θέματα αειφόρου ανάπτυξης.
Η αξιολόγηση αυτή αποτελεί τη βάση για έναν Δείκτη Γεωργικής Βιοποικιλότητας που μπορεί να καθοδηγήσει χώρες και εταιρείες προς την κατεύθυνση των πιο σημαντικών επενδυτικών ευκαιριών, που μπορεί να κυμαίνονται από την αύξηση της έρευνας και της ανάπτυξης στον τομέα της γεωργικής βιοποικιλότητας, μέχρι την εισαγωγή μεγαλύτερης ποικιλίας στις αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων.
«Οι άγριοι ελέφαντες και οι ρινόκεροι αξίζουν σθεναρά την υποστήριξή μας, θα πρέπει, όμως επίσης να σημάνουμε συναγερμό για την εξαφάνιση της γεωργικής μας βιοποικιλότητας. Αν υπάρχει ένα πράγμα που δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να εξαφανιστεί, είναι τα είδη που παρέχουν την τροφή στα 7 δις. ανθρώπων του πλανήτη μας», λέει η Μ. Αν Τατγουάιλερ.