Ενα λεξικό με 350 λήμματα, που περιγράφει πώς οι «Θεσμοί» αντικατέστησαν την «Τρόικα» και πώς οι χθεσινοί «τοκογλύφοι» αποκαλούνται «τεχνικά κλιμάκια». Ενα «Λεξικό χωρίς γραβάτα», όπως είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος του βιβλίου του Γιάννη Βλαστάρη (εκδ. Αρμάος) που παρουσιάστηκε το βράδυ της Τρίτης στη Στοά του Βιβλίου – ένα κλείσιμο του ματιού από τον συγγραφέα στον ενδυματολογικό κώδικα και όχι μόνο που λάνσαρε ο ΣΥΡΙΖΑ αυτά τα χρόνια.
Λέξεις, έννοιες και πολιτική, λοιπόν. Ηταν το πλαίσιο πάνω στο οποίοι κινήθηκαν και δύο εξαιρετικά ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις, από τη μία του προέδρου της ΝΔ Κυριάκου Μητσοτάκη και από την άλλη του πρώην προέδρου του ΠΑΣΟΚ Βαγγέλη Βενιζέλου. Αλλωστε όπως είπε ο τελευταίος, «τα δύο τελευταία χρόνια οι λέξεις που χρησιμοποιεί η κυβέρνηση βλάπτουν τη χώρα όσο ακριβώς βλάπτει και η πολιτική που εφαρμόζεται. Γιατί παραποιεί τα δεδομένα και απομακρύνει τον ελληνικό λαό και το έθνος από τη συνάντησή του με την αλήθεια. Μέλλον έχουμε όταν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε ευθέως την αλήθεια η οποία είναι πάρα πολύ απλή και αποτυπώνεται σε αριθμούς».
Και οι δύο στάθηκαν στην αλήθεια, στην ανάγκη προστασίας της απέναντι στο κύμα του λαϊκισμού και των ψευδών ειδήσεων που σαρώνουν τον πολιτικό λόγο, ιδίως στην Ελλάδα. Ο κ. Μητσοτάκης μάλιστα σημείωσε ότι η διαστρέβλωση των εννοιών ήρθε πρώτα στη χώρα μας και μετά έγινε παγκόσμιο φαινόμενο. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης εξήγησε κατ’ αρχάς πως «η ίδια η εξουσία στην Ελλάδα είναι συνυφασμένη με την ανάγκη να διαχειρίζεται κανείς μηνύματα για να εξυπηρετήσει τα δικά του πολιτικά συμφέροντα. Ομως, η συστηματική διαστρέβλωση μιας σειράς εννοιών -τα λεγόμενα post truth politics- εισήχθησαν στην Ελλάδα, πριν καταστούν -ως έννοια- μέρος του παγκόσμιου λεξιλογίου. Είμασταν μπροστά σε αυτόν τον κύκλο. Τελειοποιήσαμε τη γλώσσα του λαϊκισμού», συμπλήρωσε χαρακτηριστικά.
Μιλώντας για τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη διασπορά ψευδών ειδήσεων, ο πρόεδρος της ΝΔ υπογράμμισε: «Τα social media δίνουν τη δυνατότητα πολύ γρήγορης διασποράς ειδήσεων. Πολλές από αυτές είναι ψευδείς. Η διασπορά γίνεται χωρίς κανένα φίλτρο. Και χωρίς την ανάγκη, που ένας δημοσιογράφος μπορεί να είχε, να ελέγξει την προέλευση της είδησης. Αυτά έχουν καταργηθεί. Το έδαφος είναι πρόσφορο για να καλλιεργηθεί αυτού του είδους η ρητορική».
Ειδικότερα, για την Ελλάδα, ο κ. Μητσοτάκης ανέφερε: «Είμαστε μια Δημοκρατία που υπάρχει οργανωμένη αντιπολίτευση και κοινωνία των πολιτών που μπορεί να προτάσσει έναν αντίλογο σε αυτού του είδους την πολιτική ρητορική. Εμείς, ως Νέα Δημοκρατία, επιλέξαμε εδώ και ένα χρόνο να χρησιμοποιήσουμε τον όρο “Συμφωνία Αλήθειας”. Το πράξαμε ακριβώς επειδή θέλαμε με την έννοια της αλήθειας να καταδείξουμε το πως αντιλαμβανόμαστε τον πολιτικό λόγο απέναντι στον λαϊκισμό».
«Η απάντηση» συμπλήρωσε ο κ. Μητσοτάκης «δεν μπορεί να είναι να επιχειρήσουμε να αντιγράψουμε τη διπλή γλώσσα προς όφελός μας. Από ένα σημείο και πέρα, η σύγκρουση του λόγου με την πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Όσο κι αν κάποιος προσπαθεί να παρουσιάσει τη διαφαινόμενη συμφωνία ως κάτι δημοσιονομικά ουδέτερο, εάν η συμφωνία περιλαμβάνει μείωση συντάξεων και μείωση αφορολόγητου, αυτό κάποια στιγμή οι πολίτες θα το βιώσουν. Αρα, η ίδια η πραγματικότητα θα έρθει να συγκρουστεί με έναν λόγο -που μπορεί να έχει βραχυχρόνια οφέλη- αλλά υπό την προϋπόθεση ότι θα βρει απέναντί του έναν άλλο λόγο, έναν τεκμηριωμένο, ορθό και ρεαλιστικό λόγο, που να πατάει πάνω σε δεδομένα, είναι βέβαιο ότι θα ηττηθεί».
Βενιζέλος: «Καθοριστική λέξη η λέξη “εκτσογλανισμός”»
Από την πλευρά του, ο κ. Βενιζέλος προέτρεψε τον συγγραφέα να γράψει και ένα δεύτερο βιβλίο. Αφού συνεχάρη τον κ. Βλαστάρη για «Το Λεξικό χωρίς γραβάτα» το οποίο χαρακτήρισε «λεξικό ενός ολιστικού κυβερνητικού λόγου», ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ τόνισε: «Υπάρχει όμως και το λεξικό της αντίστασης, των δύο τελευταίων ετών. Πρέπει λοιπόν να κυκλοφορήσει όσο γίνεται συντομότερα ένα δεύτερο τομίδιο με τα γλωσσικά αντίδοτα επί των οποίων οικοδομήθηκε η προσπάθεια να φέρουμε σε επαφή την κοινή γνώμη με την αλήθεια, δηλαδή με αυταπόδεικτα γεγονότα και καταστάσεις που βιώνουμε. Και θεωρώ ότι η καθοριστική λέξη που θα έπρεπε να είναι στα λήμματα ή να προαναγγέλλεται για τον επόμενο τόμο, είναι η λέξη “εκτσογλανισμός”» είπε ο πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, για να συμπληρώσει: «Τη λέξη αυτή την έχω πει το 2014, νομίζω, πριν την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, του ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, στην εξουσία και αποδίδει ένα συνολικό φαινόμενο αλλά και μια προδιάθεση, μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Αυτή η ατμόσφαιρα δεν είναι ηθική ή απλώς επικοινωνιακή ή αισθητική. Είναι βαθύτατα πολιτική. Συνδέεται με επιλογές ζωής ή θανάτου για τη χώρα, για τις οικογένειές μας, για τον καθένα από εμάς».
Σε άλλο σημείο της παρέμβασής του, ο κ. Βενιζέλος στάθηκε σε μια αναφορά του Αλέξη Τσίπρα περί «στροφής 360 μοιρών». «Η πολιτική μετωνυμία, το να πω ότι οι βάσεις φεύγουν ενώ οι βάσεις μένουν, το να πω ότι δίνω, ας πούμε, μια παροχή, ενώ στην πραγματικότητα την παίρνω πίσω με έναν φόρο, είναι μια επικοινωνία στροφής 180 μοιρών. Το πιο αποκαλυπτικό lapsus του σημερινού πρωθυπουργού είναι η στροφή των 360 μοιρών. Η “στροφή των 360 μοιρών” στην οποία έχει αναφερθεί είναι και αυτό κατά τη γνώμη μου μια μαθηματική ανακρίβεια γιατί εδώ έχουμε το οργανωμένο ψέμα όχι της μίας στροφής ή της πλήρους περιστροφή, αλλά της μιάμισης στροφής. Δηλαδή, αποδεχόμαστε το μνημόνιο, υπογράφουμε το τρίτο και ετοιμαζόμαστε για το τέταρτο μνημόνιο. Αποδεχόμαστε την τρόικα, αποδεχόμαστε το κούρεμα του χρέους και παρακαλούμε να μας δώσουν ένα μικρό συμπλήρωμα. Αλλά είναι αυτό; Δηλαδή, μας είπαν ψέματα ότι θα σκίσουν το μνημόνιο και υπέγραψαν το τρίτο, υπογράφουν το τέταρτο και τελείωσε; Αυτό είναι το θέμα μας;
» Το θέμα μας είναι ότι δεν έχουν κάνει στροφή 180 μοιρών. Έχουν κάνει στροφή 180 συν 90, 270 μοιρών και περιμένουν να δημιουργηθούν αυτοματισμοί στην κοινωνία που θα μας εκτρέψουν απολύτως. Το πλάνο Β’ από ένα σημείο αυτονομείται, γίνεται πλάνο ροπών μέσα στην κοινωνία, η οποία θα πει ότι τώρα που υπέγραψαν και αυτοί πια το τρίτο μνημόνιο, και το τέταρτο και δεν υπάρχει καμία προοπτική μπορούμε να προετοιμάσουμε αυτοκτονικές και απεγνωσμένες λύσεις που αντιστοιχούν σε μια κοινωνία που τα έχει δώσει όλα και δεν βλέπει διέξοδο. Αυτός είναι ο κίνδυνος. Η μιάμιση στροφή».
Και συνέχισε ο κ. Βενιζέλος εξηγώντας τόσο τη χρήση της μετά-αλήθειας και την απουσία της ηθικής ευθύνης να πεις την αλήθεια, όσο και παραπέμποντας, εμμέσως πλην σαφώς, στη σημερινή κυβέρνηση που δεν πρόκειται όπως είπε να αφήσει την εξουσία.
Αναφερόμενος στη διαφορά μεταξύ της «ηθικής της ευθύνης» και της «ηθικής της πεποίθησης», ο κ. Βενιζέλος είπε: «Αυτές είναι έννοιες του Μαξ Βέμπερ. Είναι κεντρικές έννοιες στο θεμελιώδες έργο του Μαξ Βέμπερ, “Η πολιτική ως επάγγελμα”. Και, πράγματι. Εάν εγώ έχω μια πεποίθηση, ψευδή πεποίθηση, μια μετά-αληθινή πεποίθηση ότι αυτό συμβαίνει, ακολουθώ την ηθική της πεποίθησής μου, ότι αυτό που κάνω οδηγεί στον παράδεισο, ότι αυτό οδηγεί στη σωτηρία της χώρας. Δεν έχω την ηθική της ευθύνης να πω την αλήθεια, να αντισταθώ, να αναλάβω κόστος, λέω ό,τι θέλω γιατί αυτό πιστεύω. Αυτή είναι η μετά-αλήθεια που την έχει πει το 1919 ο Μαξ Βέμπερ. Αυτά τα λέει στο τέλος αυτού του δοκιμίου, της διάλεξης. Στην αρχή της διάλεξης αναφέρεται στη συμφωνία του Μπρέστ – Λιτόφσκ που είναι η συμφωνία που έκανε ο Λένιν για να ξεφύγει από την πίεση των πολεμικών επιχειρήσεων που έτειναν να ακρωτηριάσουν την χώρα του ή να ρίξουν το καθεστώς. Και τότε ο Τρότσκι διατύπωσε το περιβόητο δόγμα ότι είναι προτιμότερο να δώσουμε έδαφος για να κρατήσουμε την εξουσία, γιατί πρέπει να έχουμε το κράτος, γιατί το κράτος είναι το μονοπώλιο της νόμιμης βίας. Πολλοί νομίζουν ότι η έκφραση το κράτος είναι το μονοπώλιο της νόμιμης βίας είναι μια έκφραση πρωτογενώς του Βέμπερ, ενώ ο Βέμπερ παίρνει την αντίληψη του Τρότσκι και την χρησιμοποιεί και εκεί οικοδομεί την θεωρία του.
» Δεν πρόκειται να αφήσουν την εξουσία, διότι, ταυτόχρονα, νέμονται την εξουσία, κάνουν τη μιάμιση στροφή, περιμένουν την πλήρη περιστροφή η οποία μπορεί να γίνει περιδίνηση χωρίς τέλος, και αυτό είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν μπορεί να αποτυπωθεί γλωσσικά με τις τρέχουσες έννοιες.
» Μια ακόμη παρατήρηση. Ο ναζισμός, ας πούμε, στα λιγότερα χρόνια της ζωής του σε σχέση με το σταλινικό φαινόμενο το οποίο έχει πολλές επιβιώσεις πολιτικές και κρατικές, ήταν μια άψογα οργανωμένη νέα γλώσσα news speak, έτσι δεν είναι; Απλώς τελείωσε βίαια. Είχε μια διάρκεια, ας πούμε, δεκαπέντε ετών, σε γενικές γραμμές, με την προετοιμασία. Άρα η γλωσσική εκζήτηση και διαστροφή δεν είναι ένα φαινόμενο το οποίο είναι απλώς αριστερό ή μόνο αριστερό. Είναι όμως ένα ολιστικό φαινόμενο. Στην ολιστική προσέγγιση που απέχει έναν πόντο από την ολοκληρωτική μπορείς να προσέλθεις με διάφορους τρόπους, με διάφορες πεποιθήσεις όταν είσαι στη σφαίρα της ηθικής της πεποίθησης και δεν ανυψώνεσαι στην ηθική της ευθύνης.
» Αυτή είναι η σύγκρουση στη χώρα. Αυτά είναι τα μέτωπα στη χώρα. Όλα τα άλλα για τα οποία συζητούμε είναι δευτερεύοντα και, φοβούμαι, και αποπροσανατολιστικά. Λοιπόν έχουμε να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο της μιάμισης στροφής, η οποία καραδοκεί προκειμένου η κοινωνία να συμπληρώσει το υπόλοιπο από μόνη της».