Το πρώτο πράγμα που ρωτούν πολλοί από τους πρόσφυγες και μετανάστες όταν εγκαθίστανται σε ένα νέο κέντρο διαμονής της Ελλάδας είναι «πότε θα έχουμε wi-fi;». Και ίσως η μοναδική συγκυρία που θα αναστείλει την αναζωπύρωση επεισοδίων ανάμεσα στους αιτούντες άσυλο και τις ελληνικές Αρχές είναι όταν βρίσκονται σε κίνδυνο οι δομές του ασύρματου δικτύου. Το είδε με τα μάτια της η δημοσιογράφος Μαντελίν Κέιν, όσο εργαζόταν ως εθελόντρια στον καταυλισμό μετεγκατάστασης προσφύγων στα Διαβατά.
Στις 20 Απριλίου δύο σειρές με σκηνές προσφύγων είχαν τυλιχτεί στις φλόγες. Οσο οι αστυνομικές και πυροσβεστικές δυνάμεις έσβηναν τη φωτιά –τελικά 25 σκηνές κάηκαν- πολλοί από τους φιλοξενούμενους συγκεντρώθηκαν στην είσοδο, εμποδίζοντας τη διέλευση οχημάτων σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις συνθήκες διαβίωσης στον καταυλισμό. Ολα τελείωσαν όταν αναγνώρισαν το βαν ενός τεχνικού ο οποίος θα έφτιαχνε τη σύνδεση Διαδικτύου. Οπως περιγράφει η Κέιν στο Quartz, χωρίς δεύτερη σκέψη οι διαμαρτυρόμενοι απομακρύνθηκαν και απελευθέρωσαν την «πύλη» του καταυλισμού.
Είναι λογικό, οι πρόσφυγες εξαρτώνται από το Διαδίκτυο περισσότερο από κάθε άλλον. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι διαφορετικές διαδικτυακές εφαρμογές είναι ο μόνος τρόπος που έχουν να επικοινωνήσουν με συγγενείς που έχουν προλάβει να φτάσουν σε κάποια άλλη ευρωπαϊκή χώρα, με όσους έχουν μείνει πίσω ή με όσους έχουν εγκατασταθεί σε διαφορετικό κέντρο φιλοξενίας μέσα στην Ελλάδα. Το Whatsapp βοηθάει στην επικοινωνία, το Facebook διευκολύνει την ενημέρωση και κατ’ επέκταση την εξεύρεση κατοικίας ή εργασίας. Για όσους διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές της Ελλάδας, ακόμη και η επικοινωνία με τις υπηρεσίες ασύλου περνάει από τις γραμμές του Ιντερνετ, καθώς το πρώτο ραντεβού πρέπει να γίνει μέσα από το Skype.
Ηδη επτά κέντρα προσφύγων της βόρειας Ελλάδας διαθέτουν ελεύθερη πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Θα ακολουθήσουν κι άλλα. Φυσικά απαγορεύεται η online πορνογραφία, το ίδιο και κάθε υλικό που εμπεριέχει τη βία, ενώ οι χρήστες δεν μπορούν να κατεβάσουν βίντεο και καθένας τους έχει συγκεκριμένες μονάδες στη διάθεσή του. «Η έλλειψη σήματος σημαίνει ότι ακόμα και μία γραμμή 20MB DSL έχει αποδοτικότητα 2 με 4 MB», εξήγησε στη δημοσιογράφο ένας εθελοντής της αμερικανικής NetHope, μίας από τις ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στα ελληνικά κέντρα φιλοξενίας . «Αν διαιρέσεις αυτό το νούμερο με εκατό χρήστες κάθε φορά, καταλαβαίνεις γιατί έχουμε θέσει ένα όριο των 128KB σε καθέναν».
Πάντως, το πιο δύσκολο μέρος του εγχειρήματος είναι η αδειοδότηση, δηλαδή το τμήμα της γραφειοκρατίας. Αλλωστε, κάθε οργάνωση που δραστηριοποιείται για την εγκατάσταση των δομών wi-fi εισέρχεται αναγκαστικά σε έναν χώρο που ανήκει στο κράτος. Χρειάζεται άδεια από τις αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις, από το υπουργείο Εσωτερικών και την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Στην αρχή, ακόμα και με τα σωστά έγγραφα, τις σφραγίδες, τις υπογραφές, οι ΜΚΟ που πρότειναν την ελεύθερη πρόσβαση προσφύγων στο Διαδίκτυο δεχόταν αρκετές απορρίψεις από τις Αρχές. Τώρα πια, καθώς οι ίδιοι οι εκπρόσωποι των Αρχών συνειδητοποίησαν ότι και θα επωφελούνταν με την ανοιχτή πρόσβαση εν ώρα εργασίας, οι ΜΚΟ και οι εθελοντές που φέρνουν το Ιντερνετ σε καταυλισμούς δραστηριοποιούνται με μεγαλύτερη ευχέρεια.
Ολα τα άλλα διορθώνονται. Για παράδειγμα, στην προσπάθεια προσφύγων που φιλοξενούνται στο παλιό εργοστάσιο «SINATEX» (μεταξύ των Τοπικών Κοινοτήτων Καβαλαρίου και Αγίου Βασιλείου του Δήμου Λαγκαδά) να κόψουν και να συγκολλήσουν τα καλώδια του wi-fi για να δημιουργήσουν μία ιδιωτική γραμμή επικοινωνίας στις σκηνές τους, οι εθελοντές απάντησαν με αυτοκόλλητα: «Αν το αφαιρέσεις το Ιντερνετ θα πέσει!». Κάποιες φορές το πρόβλημα είναι γεωγραφικό. Το κέντρο φιλοξενίας προσφύγων στο Χέρσο Κιλκίς, για παράδειγμα, βρίσκεται σε έναν απομονωμένο λόφο όπου ζουν πολλά φίδια και πιάνουν συχνά δυνατοί άνεμοι, θέτοντας σε κίνδυνο τις καλωδιακές διακλαδώσεις του Διαδικτύου.
Παρ’ όλα αυτά, οι ίδιοι οι πρόσφυγες προσφέρουν απλόχερα τη βοήθειά τους –ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να κρατούν σταθερή μία σκάλα- για την εγκατάσταση των δομών του wi-fi. Μάλιστα, στο κέντρο φιλοξενίας στα Λαγκαδίκια Θεσσαλονίκης ένας σύρος ηλεκτρολόγος μηχανικός προσλήφθηκε από μία ΜΚΟ για την κατασκευή 30 σταθμών φόρτισης. Και στα Διαβατά, μέχρι να βρεθεί υπολογιστής για τη σκηνή που διατέθηκε αποκλειστικά για την επικοινωνία μέσω Skype, ο ίδιος ο ταγματάρχης δάνεισε στους πρόσφυγες τον προσωπικό του φορητό υπολογιστή.
Οταν έκλεισε ο Βαλκανικός Διάδρομος ήταν εμφανές ότι οι ανάγκες των προσφύγων για επικοινωνία θα πολλαπλασιάζονταν. Ολόκληρες οικογένειες χωρίστηκαν, άλλα μέλη πρόλαβαν να φτάσουν στη χώρα του προορισμού τους, άλλα βρέθηκαν ανάμεσα στα σύνορα της ΠΓΔΜ και της Κροατίας, άλλα σε κάποιον αυτοσχέδιο καταυλισμό της Ελλάδας. Μέχρι να ενημερωθούν οι πρόσφυγες για το κλείσιμο των συνόρων και τους όρους της συμφωνίας που υπογράφηκε ανάμεσα στην ΕΕ και την Τουρκία χρειάστηκαν εβδομάδες, ίσως και μήνες. Γιατί; Επειδή δεν είχαν πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Επρεπε να εμπιστευτούν είτε τις φυλλάδες που μοιράζονταν από κάποιους άγνωστους που τους ενθάρρυναν να συνεχίσουν την πορεία τους προς την καρδιά της Ευρώπης είτε τα ενημερωτικά φυλλάδια που άρχισε -καθυστερημένα- να τυπώνει το αρμόδιο κυβερνητικό όργανο.
«Στην Αϊτή οι πρόσφυγες κρατούσαν πανό που έγραφαν “πεινάω”», θυμάται ένας από τους εθελοντές που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια σε πρόσφυγες όλου του κόσμου. «Εδώ (στην Ελλάδα) δείχνουν τα κινητά τους και λένε “χρειάζομαι wi-fi”. Ο κόσμος πρέπει να μάθει ότι η πρόσβαση στην επικοινωνία είναι ανθρωπιστική βοήθεια».
