Μπαίνεις στο βιβλιοπωλείο «La Librairie des Puf», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Γαλλίας, στην οδό Μονσιέρ λε Πρανς, στο Παρίσι. Ο χώρος είναι μικρός, μόλις 80 τετραγωνικά μέτρα, τα λίγα ράφια που έχει είναι άδεια. Ο υπάλληλος σε κατευθύνει σε ταμπλέτες. Οχι, δεν σε καλεί να διαβάσεις βιβλία σε μία οθόνη. Ούτε υπονοεί ότι πρέπει να αγοράσεις ένα τάμπλετ για να διαβάσεις βιβλία. Το τάμπλετ είναι η βιβλιοθήκη σου – μέχρι να επιλέξεις το βιβλίο που θέλεις. Σκανάρεις μέσα από διαφορετικές κατηγορίες, κατά συγγραφέα, κατά είδος, κατά ημερομηνία κ.ο.κ. Εχεις εκατομμύρια επιλογές στη διάθεσή σου, θεωρητικά και πρακτικά. Χρειάζονται πέντε λεπτά, σαν να λέμε ένας γρήγορος καφές, μέχρι να σου τυπώσει το βιβλίο η θαυματουργή «Espresso Book Machine».
Ετσι ονόμασε τη μηχανή που εκτυπώνει βιβλία για το βιβλιοπωλείο η αμερικανική εταιρεία παραγωγής, On Demand Books. Το πραγματικό όνομα της μηχανής, αυτό που της έδωσαν οι δημιουργοί της, είναι η «τυπογραφία του Γουτεμβέργιου του 21ου αιώνα». Λίγο υπερβολικό; Καθόλου. Η μηχανή αυτή που μετατρέπει αρχεία PFD σε βιβλία τσέπης μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας μπορεί να είναι το μέλλον των τοπικών βιβλιοπωλείων. Εκπροσωπεί ένα νέο μοντέλο επιχείρησης: Την αγορά βιβλίου κατά παραγγελία («on demand»).
Ο καταναλωτής αρχικά αισθάνεται λίγο άβολα στην ιδέα ότι δεν μπορεί να χαζέψει εξώφυλλα, να πιάσει και να ξεφυλλίσει (μυρίσει) βιβλία, να διαβάσει μία τυχαία σελίδα στη μέση του βιβλίου, ή ότι συνηθίζει να κάνει ένας λάτρης μυθιστορημάτων. Υστερα από λίγο αντιλαμβάνεται ότι έχει στη διάθεσή του μία τεράστια ψηφιακή βιβλιοθήκη. Εκατομμύρια επιλογές: 5.000 βιβλία εκδίδει μόνο ο οίκος πανεπιστημιακών εκδόσεων της Γαλλίας, άλλα τρία εκατομμύρια με την υπογραφή On Demand Books καθώς και οι τίτλοι δέκα αμερικανικών εκδοτών που συνεργάζονται με το βιβλιοπωλείο. Θα υπάρξουν κι άλλοι συνεργαζόμενοι εκδότες. Αλλά το ατού του νέου μοντέλου είναι ότι, με αυτή τη μέθοδο, ο πελάτης μπορεί να βρει βιβλία που λόγω παλαιότητας ή λόγω έλλειψης ζήτησης θα αποσύρονταν από ένα ράφι. Μέσα στους επόμενους δύο μήνες, για παράδειγμα, θα βγουν σε διαθεσιμότητα από το La Librairie des Puf 2.000 βιβλία που έχουν εξαντληθεί.
Και τι κερδίζει το ίδιο το βιβλιοπωλείο; Αυτό πρώτ’ απ’ όλα εξασφαλίζει την επιβίωσή του, την αναμέτρησή του με τους γίγαντες του Διαδικτύου. Πόσα μικρά βιβλιοπωλεία έχουν κλείσει τα τελευταία χρόνια; Στο Παρίσι, από το 2000 έως το 2014 το 28%. Αυτή ήταν και η μοίρα του Les Puf. Ανοιξε για πρώτη φορά το 1921, απέκτησε καλό όνομα, κύρος για τους φοιτητές, την αγάπη των βιβλιοφάγων και γόητρο ανάμεσα στους διανοούμενους, κουλτουριάρηδες τύπους του Παρισιού. Κι όμως, δεν άντεξε στην ασφυκτική πίεση των ψηλών νοικιών. Ούτε μπόρεσε να αντεπεξέλθει στον σκληρό ανταγωνισμό του Amazon. Εβαλε λουκέτο πριν από δέκα χρόνια. Στη θέση του άνοιξε μία αλυσίδα ανδρικών ρούχων, προς μεγάλη απογοήτευση και θλίψη πολλών –οι ίδιοι, βέβαια, είναι πολύ πιθανό να είχαν αντικαταστήσει τις επισκέψεις τους στο βιβλιοπωλείο με τις γρήγορες παραγγελίες στο Διαδίκτυο. Τον περασμένο Μάρτιο το βιβλιοπωλείο επέστρεψε. Νοίκιασε έναν από τους χώρους που εκμισθώνει το δημοτικό συμβούλιο του Παρισιού –από το 2008 αποκλειστικά σε πνευματικούς προορισμούς στην περιοχή Latin Quarter- για να δοκιμάσει στην πράξη ένα νέο, πειραματικό, μοντέλο επιχείρησης.
«Είναι μία επένδυση, αλλά αν τη διαχειριστείς έξυπνα, είναι ιδιαίτερα κερδοφόρα», εξηγεί στους New York Times ο διευθυντής του μαγαζιού Αλαξάντρ Γκόντεφροϊ. Καταρχάς το νοίκι είναι πολύ μικρότερο από αυτό που πλήρωνε η επιχείρηση στο πολυώροφο κτίριο που στεγαζόταν παλαιότερα, σε μία γωνία της πλατείας της Σορβόνης. Σήμερα αρκούν 80 τετρ. μέτρα στην οδό Μονσιέρ λε Πρανς. Και καθώς στη Γαλλία η τιμή των βιβλίων είναι ενιαία, απαγορεύεται η έκπτωση, το Les Puf χρεώνει το βιβλίο στην τιμή που ορίζεται από τον εκδότη. «Που σημαίνει ότι έχουμε πολύ λίγο κόστος», τονίζει ο κ. Γκόντεφροϊ. «Στην ουσία, αναθεωρούμε εξ ολοκλήρου την αλυσίδα της παραγωγής βιβλίων, γιατί εμείς είμαστε ο βιβλιοπώλης, ο εκδότης, ο τυπογράφος και ο διανομέας».
Το πείραμα έχει πιάσει, καθώς ενώ εκτιμούσαν ότι θα πουλάνε 10 με 15 βιβλία την ημέρα, ο πραγματικός αριθμός είναι γύρω στα 30 με 40. Πολύ λογικά, σκέφτονται να επεκταθούν σε άλλες πόλεις όπως τη Μπορντό και τη Λιόν. Το συμπέρασμα του εγχειρήματος είναι ότι ο κόσμος θα επιστρέψει στα βιβλιοπωλεία στην πρώτη ευκαιρία. Το ίδιο φάνηκε και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπου ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία χαράζουν τη δυναμική επιστροφή τους με δικές τους καινοτομίες. Αλλα ενστερνίζονται τις δυνατότητες του Διαδικτύου –όπως την εφαρμογή κινητού NearSt στο Λονδίνο- άλλα μεταμορφώνονται σε υβρίδια καφετέριας – βιβλιοπωλείου δίνοντας έμφαση στην εμπειρία – τέτοια είναι το Gogol & Company στο Μιλάνο, La Fugitiva στη Μαδρίτη και το Java Bookshop στο Αμστερνταμ.
Κάποια συνδυάζουν ακόμη και το αλκοόλ, όπως το Society Club, στο Σόχο του Λονδίνου, που σερβίρει βιβλία και κοκτέιλ. Το Books for Cooks, στο Νότινγκ Χιλ είναι αφιερωμένο σε συνταγές μαγειρικής τις οποίες παρακολουθείς να εφαρμόζονται στην πράξη, σε μία ανοιχτή κουζίνα στο πίσω μέρος του καταστήματος. Ο, τι έχουν επιχειρήσει και στις ΗΠΑ έχει πιάσει: οι πωλήσεις σε βιβλιοπωλεία αυξήθηκαν κατά 2,5% το 2015, για πρώτη φορά από το 2007.
Ολοι (λένε ότι) θέλουν να στηρίξουν τα μικρά βιβλιοπωλεία που δίνουν μάχη τις τελευταίες δεκαετίες. Και όλοι θα ήθελαν να συνεχίσουν να αγοράζουν από τα μικρά βιβλιοπωλεία της γειτονιάς, που έχουν αντέξει στον χρόνο, στο Διαδίκτυο και σε κάθε είδους κρίση που αντιμετωπίζει η κοινωνία στην οποία βρίσκονται. Αν κάνουν τα βιβλιοπωλεία το πρώτο βήμα, οι καταναλωτές θα κάνουν τα υπόλοιπα.