Τι αισθάνεσαι όταν συναντάς έναν άνθρωπο με κινητική, νοητική ή αισθητηριακή αναπηρία; Αμηχανία; Δεν έχεις συνηθίσει να συναναστρέφεσαι με άτομα που έχουν έναν διαφορετικό κώδικα επικοινωνίας. Αγωνία; Δεν ξέρεις πώς να τον προσεγγίσεις, φοβάσαι μήπως τον προσβάλλεις. Ενοχή; Δεν γνωρίζεις τίποτα για τη ζωή του, δεν ήξερες καν ότι υπάρχει.
«Η αναπηρία στην Ελλάδα είναι αόρατη», λέει στο Protagon η Αθηνά Κρητικού. Το 15% του πληθυσμού κάθε χώρας, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας πάσχει από αναπηρία -το ποσοστό έχει αυξηθεί από το 1970 κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες. Και αυτό το ένα εκατομμύριο της Ελλάδας ζει σε έναν παράλληλο κόσμο. Δεν είναι μόνο ότι δεν έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία, δεν υπάρχουν καν, γιατί δεν τους βλέπουμε, περιορίζονται στο σπίτι τους, σε κάποιο ίδρυμα ή στη διαδρομή από το σπίτι στο ίδρυμα.
Ο Σύνδεσμος Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους (ΣΚΕΠ) δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να γνωρίσουν τους «αόρατους», λειτουργεί ως ο κρίκος ανάμεσα στους μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τα άτομα με αναπηρία από το 2008. «Σκεφτήκαμε να δημιουργήσουμε τις συνθήκες γνωριμίας και συνύπαρξης», εξηγεί η ιδρύτρια και πρόεδρος του σωματείου, κυρία Κρητικού. «Μας ενδιαφέρουν τα παιδιά της γενικής εκπαίδευσης, γιατί από εκεί -από τους μελλοντικούς πολίτες- αρχίζει η κοινωνική ενσωμάτωση των ευπαθών ομάδων», επισημαίνει η πρόεδρος, που έχει σπουδάσει νομικά και έχει εργαστεί στον χώρο της διαφήμισης. «Είναι ντροπή, εν έτει 2016 στην Αθήνα, να είναι ολόκληρη θεματολογία η κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία», τονίζει η ίδια.
Το πρώτο στάδιο είναι η ενημέρωση των μαθητών. Δεν την αναλαμβάνουν ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι ή ειδικοί των ανθρωπιστικών επιστημών. Στους μαθητές, με την άδεια του υπουργείου Παιδείας, μιλάει ο Στέφανος Βούρος, γεννήθηκε χωρίς δάχτυλα στα χέρια και στα πόδια και εργάζεται στον τομέα του creative advertising, και ο Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας, απόφοιτος της σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, ο οποίος απέκτησε κινητική αναπηρία στα 21 του χρόνια ύστερα από τροχαίο. Εξηγούν στους μαθητές τη «διαφορετικότητά τους», δηλαδή την αναπηρία τους, και γιατί αυτή είναι μία ιδιότητα και όχι ένα χαρακτηριστικό, περιγράφουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά και αναφέρουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ατόμων με αναπηρία -και πάντοτε κάνουν τους μαθητές να γελούν.
Υστερα δίνεται η ευκαιρία για την άμεση αλληλεπίδραση σε μία σειρά συναντήσεων μαθητών γενικής παιδείας με άτομα με αναπηρίες (ηλικίες 10 και άνω) στο Μουσείο Βορρέ, οι οποίες επαναλαμβάνονται. «Μας ενδιαφέρει πώς αισθάνονται οι μαθητές στην πρώτη συνάντηση», εξηγεί η κυρία Κρητικού, επαναλαμβάνοντας τις σκέψεις των ίδιων των παιδιών όπως τις αποτυπώνουν με χρώμα πάνω σε λευκά μπλουζάκια: «Με ξάφνιασε που υπάρχουν τόσοι άνθρωποι με αναπηρίες», «φοβόμουν μην κάνω λάθος ερώτηση», «με αιφνιδίασε μια κοπελίτσα, δεν μου έκανε κακό, απλά με αγκάλιασε», «φοβόμουν μη θίξω κανέναν».
«Ασφαλώς, δεν έχουμε καμία δικαιοδοσία στο συναίσθημά τους», τονίζει η ίδια. Η ομάδα της απλώς δίνει χρόνο (από τις 09:30 μέχρι τις 12:30) και χώρο (στο Μουσείο) στο συναίσθημα της αμηχανίας. Οι συμμετέχοντες των συναντήσεων που ονομάζονται «Αποτυπώματα» περνάνε μέσα από μία κυκλική σειρά διαφορετικών δραστηριοτήτων: ζωγραφική, γλυπτική, tape art, παιχνίδια και το άθλημα παραολυμπιακών αγώνων Bocce, το οποίο παρουσιάζει η προπονήτρια Ειρήνη Τρομπέτα. «Τους δίνουμε μία ευρεία προσέγγιση, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν διαφορετικές πτυχές -τις αδυναμίες και τις ικανότητες- των ατόμων με αναπηρία», εξηγεί η κυρία Κρητικού.
Σε άλλες ημερίδες που πραγματοποιούνται σε εξωτερικούς χώρους οι μαθητές και οι περαστικοί μπαίνουν στη θέση των ατόμων που έχουν αναπηρία μέσα από το βίωμα. Με τη βοήθεια εκπαιδευτών κινητικότητας και προσανατολισμού για άτομα με προβλήματα όρασης εξοικειώνονται με τις τεχνικές αναγνώρισης αντικειμένων/λευκού μπαστουνιού και εισάγονται στη νοηματική γλώσσα.
Καλά όλα αυτά. Οι νέοι με αναπηρίες περνούν τέλεια τις ώρες που συναναστρέφονται με τους μαθητές, το ίδιο και οι τελευταίοι. Λειτουργεί, όμως, το εγχείρημα του ΣΚΕΠ; Από το 2008 μέχρι σήμερα η οργάνωση έχει συνεργαστεί με 370 φορείς, έχει φέρει σε επαφή 28.000 παιδιά, εντός και εκτός Αττικής, έχει αυξήσει κατά 800% τις δράσεις που πραγματοποιεί ετησίως και έχει προσλάβει ακόμα πέντε συνεργάτες για να ανταποκριθεί στις αυξημένες ανάγκες. Αρα από νούμερα τα πάνε έκτακτα. Το θέμα, όμως, είναι τι μένει τελικά στα παιδιά γενικής παιδείας. Εχει η κατορθώσει η οργάνωση να δημιουργήσει μία σχισμή σε έναν φαύλο κυκλο που εγκλωβίζει τα άτομα με αναπηρία στη διαδρομή σπίτι – ειδικό σχολείο – σπίτι;
Για να απαντήσει το ερώτημα, το σωματείο διοργάνωσε στο κλείσιμο της φετινής χρονιάς -τα «Αποτυπώματα» πραγματοποιούνται από τον Σεπτέμβριο έως των Μάρτιο- μία εκδήλωση όπου πήραν τον λόγο 201 μαθητές της γενικής εκπαίδευσης από τέσσερα σχολεία για να προτείνουν τις δικές τους προτάσεις για την εξάλειψη των προκαταλήψεων που εμποδίζουν την ενσωμάτωση των ανθρώπων με αναπηρία. «Δεν θέλαμε να μας διαβάσουν κάτι, ούτε παρουσιάσεις με power point. Θέλαμε οι μαθητές από παρατηρητές να γίνουν ενεργοί πρωταγωνιστές, να πάρουν θέση», υπογραμμίζει η κυρία Κρητικού.
Στην εκδήλωση «Μαθαίνοντας Μαζί», που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Βορρέ στις 17 Μαρτίου, τα μηνύματα των μαθητών πέρασαν μέσα από το θέατρο, το τραγούδι -απάγγειλαν το Imagine μέσα από τη νοηματική γλώσσα- εικαστικές δημιουργίες, σκετς και ένα παιχνίδι που αφορούσε την προσβασιμότητα σε άτομα που κινούνται με αναπηρικό αμαξίδιο. Ενας μαθητής ανέλαβε να μιλήσει για το μέλλον της κοινωνίας, για τα ίσα δικαιώματα, «μία ιδέα που πρέπει εμείς να αφήσουμε να περάσει».
Και επειδή όλη η διαδικασία αφορά στα συναισθήματα που βιώνουν οι μαθητές μέσα από τις συναντήσεις, το πρόγραμμα έκλεισε με τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων, όπου καλούνταν να απαντήσουν τι τους ευχαρίστησε, τι τους δυσαρέστησε και τι τους αιφνιδίασε. Ασφαλώς οι μαθητές παραδέχθηκαν ότι δεν ήταν εύκολο να προσεγγίσουν τα άτομα που είναι «διαφορετικά». «Δυσκολεύτηκα να συνειδητοποιήσω πώς μπορώ να επικοινωνήσω μαζί τους», απάντησε ένας μαθητής. Αλλοι εντυπωσιάστηκαν από «τη θερμή υποδοχή», «τον ενθουσιασμό», τη «θετική ενέργεια» ή το «πόσο καλά είναι τα άτομα με προβλήματα στο μυαλό». Τους άρεσε «το γεγονός ότι γνωρίσαμε καλύτερα ανθρώπους με αναπηρία και καταλάβαμε ότι όλοι είμαστε διαφορετικοί αλλά ίσοι». Δυσαρεστήθηκαν «για την κοινωνία που δεν βοηθάει την ένταξη των ατόμων αυτών». Εναν τον αιφνιδίασε «που ακούμε την ίδια μουσική!». Κάποιος άλλος επεσήμανε ότι «χάρηκε όταν έμαθε ότι άτομα με κινητική αναπηρία μπορούν να έχουν σεξουαλική ζωή». Και στην ερώτηση τι σε ευχαρίστησε περισσότερο, μία μαθήτρια απάντησε «το γέλιο ενός παππού με σύνδρομο Down».
Υ.Γ. Το έργο του ΣΚΕΠ χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία στο πλαίσιο του προγράμματος «Είμαστε όλοι Πολίτες». Χρυσός Χορηγός είναι ο Ομιλος ΟΤΕ, και τη στήριξή τους προσφέρουν με δωρεές το Ιδρυμα Νιάρχος, τα Ελληνικά Πετρέλαια Α. Ε., το EEA Grants, η «αλληλεγγύη-SolidarityNow», το Κοινοφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και άλλοι οργανισμοί.