Η κατάσταση σήμερα, με πάνω από έναν χρόνο πανδημίας, θυμίζει κάπως την εποχή της οικονομικής κρίσης. Τότε, το μακρινό 2009, είχαμε γίνει όλοι λίγο οικονομολόγοι. Σήμερα νιώθουμε όλοι λίγο επιδημιολόγοι και μετά το σπρεντ, τα ομόλογα και τα πρωτογενή πλεονάσματα, σήμερα μαθαίνουμε για το R, τον δείκτη θετικότητας και την επιδημική καμπύλη. Όσοι βέβαια δεν νιώθουμε, αλλά είμαστε στην πραγματικότητα επιδημιολόγοι, στεκόμαστε έκπληκτοι, ακούγοντας τόσους και τόσους να μιλούν με τόση βεβαιότητα για ζητήματα της επιστήμης μας που για εμάς παραμένουν αβέβαια.
Σήμερα, ύστερα από πολλούς μήνες αυστηρών περιοριστικών μέτρων, ο αριθμός κρουσμάτων, εισαγωγών, διασωληνωμένων και θανάτων είναι ακόμη υψηλός και έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα καινούργιο στέλεχος του κορoνοϊού, το λεγόμενο βρετανικό στέλεχος ή Β1.1.7, το οποίο είναι και πιο μεταδοτικό, αλλά και πιο επικίνδυνο. Ομως χάρη στο επιτυχημένο πρόγραμμα εμβολιασμού και στα μέτρα, που εδώ και καιρό έχουν σε έναν βαθμό περιορίσει τη μετάδοση, τώρα οι περιορισμοί σταδιακά αίρονται.
Η άρση όμως των μέτρων οφείλει να βασίζεται σε ένα καλά οργανωμένο και διαρθρωμένο σχέδιο δράσης. Εναν «χάρτη πορείας» (roadmap) δηλαδή, ο οποίος λαμβάνοντας υπόψη τα επιδημιολογικά στοιχεία και παράλληλα ζυγίζοντας τους κίνδυνους για τη σωματική και την ψυχική υγεία των πολιτών, τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις, καθώς και για τον δυσανάλογο τρόπο με τον οποίο αυτές επηρεάζουν ορισμένες κοινωνικές ομάδες, θα περιγράψει τις δραστηριότητες που θα επιτραπούν σε βάθος χρόνου και το αντίστοιχο χρονοδιάγραμμά τους. Κάτι τέτοιο είδαμε, για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου από τις 22 Φεβρουαρίου ξέραμε ότι τη Δευτέρα 12 Απριλίου θα άνοιγαν τα κομμωτήρια (πέντε ολόκληρες εβδομάδες μετά από το άνοιγμα όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης), ενώ τα ταξίδια εντός και εκτός συνόρων αναμένεται να επιτραπούν σε περίπου πέντε εβδομάδες από σήμερα.
Στη χώρα μας δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει ένα τέτοιο δομημένο πλάνο και εύλογα αναρωτιέται κανείς πώς γίνεται η προτεραιοποίηση των δραστηριοτήτων που επιτρέπονται σταδιακά. Σίγουρα δεν εμπίπτει αποκλειστικά στα καθήκοντα της επιτροπής επιστημόνων. Πρόκειται για αποφάσεις που δεν απαιτούν μόνο επιδημιολογικές γνώσεις, αλλά βασίζονται σε ένα ισοζύγιο κινδύνων και ωφελειών. Τα κομμωτήρια και το λιανεμπόριο έχουν «ανοίξει» με περιορισμούς εδώ και εβδομάδες. Από τότε ακούμε αντικρουόμενες διαρροές για το πότε θα βγάλουμε τα τραπεζάκια έξω στην εστίαση και πώς θα επιτραπεί το Πάσχα να το περάσουμε στο χωριό. Την ίδια στιγμή, τα Δημοτικά, Γυμνάσια και εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι κλειστά και η συζήτηση για το άνοιγμά τους μετατέθηκε για μετά το Πάσχα. Μέχρι τότε «προτεραιότητα έχουν κι άλλες δραστηριότητες που θα ανοίξουν αυτή την εβδομάδα»¹.
Στις περισσότερες –αν όχι σε όλες– ευρωπαϊκές χώρες τα σχολεία όμως είναι τα πρώτα που ανοίγουν. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών (ECDC) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστούν το κλείσιμο των σχολείων να είναι η τελευταία λύση και τα πρώτα που θα ανοίγουν, συμφωνώντας με τη διεθνή πρακτική². Πολλά επιστημονικά τεκμήρια δείχνουν τη μικρή συμβολή των σχολείων στη μετάδοση του ιού, τα κρούσματα στα σχολεία είναι αντανάκλαση κρουσμάτων στην κοινότητα και όχι το αντίθετο³. Επίσης η αναστολή της διά ζώσης εκπαίδευσης έχει τεράστιες επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, την ψυχική τους υγεία και την ενίσχυση των οικονομικοκοινωνικών ανισοτήτων, όπως έχει καταγραφεί εκτενώς από διεθνείς φορείς και οργανισμούς.
Στην Ελλάδα, μέχρι το Πάσχα, η αναστολή της διά ζώσης εκπαίδευσης στα δημοτικά σχολεία της Αττικής θα φτάσει τις 23 εβδομάδες, ενώ στα Γυμνάσια τις 30 εβδομάδες. Η διά ζώσης εκπαίδευση παραμένει σε αναστολή ακόμη και σε μικρά νησιά όπου ολόκληρος ο πληθυσμός έχει εμβολιαστεί και τα οποία διαφημίζονται ως Covid-free προορισμοί. Αντίστοιχα, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, εργαστήρια, πρακτικές και κλινικές ασκήσεις έχουν διακοπεί για τρίτο συνεχόμενο εξάμηνο. Εξαντλημένοι εκπαιδευτικοί κάνουν λόγο για παιδιά κουρασμένα, εξουθενωμένα και πλέον ανήμπορα να παρακολουθήσουν τη διαδικτυακή εκπαιδευτική διαδικασία.
Τα Λύκεια άνοιξαν αυτή την εβδομάδα με το μέτρο του self test. Γιατί όμως τα τραπεζάκια έξω και το Πάσχα στο χωριό επισκίασαν τα σχολεία; Πώς γίνεται, αλήθεια, να λείπει η Παιδεία από τον δημόσιο διάλογο, να τη βάλαμε στο τελευταίο σκαλί και να μην έχουμε καταφέρει να βρούμε έστω ένα υβριδικό μοντέλο διά ζώσης και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης; Γιατί μεταθέτουμε τη συζήτηση για το άνοιγμα των σχολείων για μετά το Πάσχα; Ποιο είναι το σχέδιο για την αναπλήρωση του τεράστιου, όχι μόνο εκπαιδευτικού, κενού που δημιουργήθηκε;
³ https://www.bmj.com/content/372/bmj.n521
*Η Ιωάννα Τζουλάκη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Είναι μητέρα δύο παιδιών που τηλε-εκπαιδεύονται από τον Νοέμβριο και ενδεχομένως αυτή η ιδιότητα να έχει επηρεάσει την επιστημονική κρίση της.