Η παρατεταμένη οικονομική κρίση στη χώρα και η πανδημία covid -19 έχει δημιουργήσει μεγάλες ανατροπές στην αγορά εργασίας και το εργατικό μοντέλο απασχόλησης. Στη βιομηχανική περίοδο τα βασικά στοιχεία του εργασιακού μοντέλου ήταν η πλήρης απασχόληση ή 8ωρη απασχόληση, η πενθήμερη εργασία, μισθοί αξιοπρεπούς διαβίωσης, η καθολική ασφάλιση και συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας.
Στις μέρες μας, επανέρχεται η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα και η ανεργία στον κόσμο της εργασίας. Η ευελιξία στις μορφές απασχόλησης και τώρα η τηλεργασία, που απλώνεται παντού σαν τον ιό, αλλάζουν ριζικά το εργασιακό μοντέλο.
Ο 21ος αιώνας δυστυχώς δεν φέρνει καλά νέα για την εργασία.
Πρώτο, με βήμα γοργό αλλάζουν οι όροι και η νομική προστασία της εργασίας με άμεση συνέπεια την αποδυνάμωση της διαπραγματευτικής ισχύς των συνδικάτων.
Δεύτερο, οι νέες θεσμικές αλλαγές με τη διαβόητη «ευελιξία» στην αγορά εργασίας ατομικοποιούν τους όρους εργασίας, αποδυναμώνοντας έτσι τη συλλογική, διαπραγματευτική δύναμη και τις συλλογικές συμβάσεις σε επιχειρησιακό και κλαδικό επίπεδο.
Τρίτο, περιορίζονται τα συνδικαλιστικά δικαιώματα και οι ελευθερίες. Το κόστος εργασίας, μετατρέπεται σε φθηνό εμπόρευμα, όπως τον 18ο και 19ο αιώνα και νέες διαιρέσεις και ανισότητες ζούμε στην κοινωνική πραγματικότητα.
Τέταρτο, οι τεχνολογικές εξελίξεις και η εφαρμογή τους στην αγορά εργασίας (μηχανοποίηση, ρομποτική, πληροφοριακά συστήματα, νέα προϊόντα της οικονομίας της γνώσης κ.α.), δημιουργούν νέες αντιθέσεις στους κόλπους του εργατικού κινήματος, που αποδυναμώνουν τη μαζικότητα των συνδικάτων και ως συνέπεια η διαπραγματευτική τους ισχύ να περιορίζεται δραματικά.
Πέμπτο, παλαιότερα είχαμε ένα μεγάλο ρήγμα – αντίθεση, ανάμεσα στα «λευκά» και τα «μπλε» κολλάρα, σήμερα με γρήγορους ρυθμούς η τεχνολογική εξέλιξη δημιουργεί μια νέα αντίθεση ανάμεσα στους γνώστες της πληροφορικής, τους ημιαναλφάβητους και τους μη γνωρίζοντες, κύρια το χειρονακτικό εργατικό δυναμικό.
Έκτο, στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, η αναλογία προσφοράς και ζήτησης, εργατικής δύναμης έχει αλλάξει δραματικά με συνέπεια η ανεργία, η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον της εργασίας αν δεν παρθούν μέτρα και μεγάλες αλλαγές να φαντάζει εφιαλτικό. Πριν μια δεκαετία, η προσφερόμενη εργατική δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν 1.5 δις. και σήμερα οδεύουμε προς τα 3 δις. Η ανεργία και οι αλλαγές στους όρους απασχόλησης φαντάζουν εφιαλτικά και ζητούν λύσεις. Τις αλλαγές αυτές στην αγορά εργασίας αλλά και στον κόσμο της σύνταξης, τις βιώσαμε δραματικά την τελευταία δεκαετία στη χώρα μας.
Το νέο εργασιακό νομοσχέδιο που έχει προαναγγελθεί εδώ και αρκετούς μήνες, διαχέεται από τη φιλοσοφία της εξατομίκευσης των όρων και των συνθηκών εργασίας κατ’ τρόπο που αποδυναμώνουν τη συλλογική ρύθμιση των όρων εργασίας.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις ρυθμίσεις που έχουν δημοσιοποιηθεί:
α. Ο χρόνος εργασίας, το 8ωρο μπορεί να γίνει 10ωρο σε συμφωνία με τον εργοδότη, αφήνοντας στην άκρη τις συμβάσεις.
β. Οι επιτρεπόμενες υπερωρίες ανά 6μηνο σε αριθμό αυξάνονται, δεν πληρώνονται ως μισθός, αλλά ως άδεια, ρεπό ή άλλη παροχή σε είδος.
γ. Το κόστος εργασίας έχει δραματικά μειωθεί και με τις ως άνω ρυθμίσεις χειροτερεύει. Βέβαια υπάρχει και το «κερασάκι στην τούρτα» ότι στα επόμενα δύο χρόνια με κίνητρα προς τους εργοδότες, ο κατώτατος μισθός θα φθάσεις στα 751 ευρώ.
δ. Η «ευελιξία» της εργασίας καταλύει το εργασιακό μοντέλο της πλήρους απασχόλησης, στον βαθμό που και στη χώρα μας το 40% του εργατικού δυναμικού να ζει κυριολεκτικά την ανασφάλεια, την αβεβαιότητα που φωλιάζουν στον ψυχικό και διανοητικό κόσμο των εργαζομένων.
ε. Πέραν από τις ρυθμίσεις που αναφέραμε για τους όρους και τις συνθήκες εργασίας, θεωρώ ότι οι μεγάλες ανατροπές, ακολουθούν στο συλλογικό πεδίο, στα δικαιώματα και τις ελευθερίες του οργανωμένου εργατικού κινήματος και ίσως αποτελέσουν τον «ενταφιασμό» και την πλήρη αποδυνάμωση της διαπραγματευτικής δύναμης των συνδικάτων.
Ειδικότερα, η απεργία, που αποτελεί το πιο ισχυρό όπλο των συνδικάτων στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες ήταν αποδυναμωμένη και απομαζικοποιημένη τα τελευταία χρόνια και τώρα φαίνεται θα είναι σχεδόν απαγορευμένη μάλιστα και με αυστηρές κυρώσεις αν δεν τηρηθούν οι σκληρές και αυστηρές ρυθμίσεις για τη διεξαγωγή μιας απεργίας.
Ρυθμίσεις όπως:
α. Να διατίθεται το 40% του προσωπικού ως δύναμη προσωπικού ασφαλείας, αποδυναμώνει πλήρως τα αποτελέσματα της απεργίας στο Δημόσιο και τα ΝΠΔΔ. Στον ιδιωτικό τομέα ούτως ή άλλως με τις μορφές μερικής απασχόλησης και τον φόβο της ανεργίας, η απεργία έχει αποδυναμωθεί. Και με την πανδημία και τα μέτρα το 40% του προσωπικού να παρέχει τηλεργασία, το όπλο της ανεργίας έχει πάθει αφλογιστία.
β. Το ηλεκτρονικό φακέλωμα των μελών των οργανώσεων, οι πλειοψηφίες του 50% των μελών, οι νέες μορφές της «ευέλικτης» απασχόλησης, διαμορφώνουν αρνητικές συνθήκες για ενδυνάμωση και μαζικοποίηση του συνδικαλιστικού κινήματος, διότι θα ισχύσει ο κανόνας:
«διότι τα ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά…της ανεργίας».
γ. Η αδυναμία προστασίας της απεργίας, από τους απεργοσπάστες, το δικαίωμα της απεργίας καθίσταται άνευ περιεχομένου. Η αδυναμία αντιμετώπισης του απεργοσπαστικού μηχανισμού και μάλιστα με κυρώσεις όσους τολμήσουν να το αντιμετωπίσουν αφαιρεί κάθε σοβαρή αντίσταση του εργατικού κινήματος, έναντι των επιλογών του καφαλαίου.
δ. Και η ρύθμιση για αποζημίωση του εργοδότη, σε περίπτωση που δικαστικά κριθεί παράνομη η απεργία, αυτό αποτελεί ευρωπαϊκή πατέντα και πρέπει να κατοχυρωθεί.
Συμπερασματικά, το μέλλον της εργασίας φαντάζει αβέβαιο και δυσοίωνο και χρειάζονται νέες στρατηγικές δράσης του οργανωμένου κινήματος και νέες μορφές υπεράσπισης των συλλογικών, οικονομικών – κοινωνικών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων.
Σε μια συγκυρία που η πανδημία έχει φέρει τα πάνω – κάτω με τα περιοριστικά μέτρα, πιστεύω ότι δεν είναι καιρός για ψήφιση τέτοιων διατάξεων.
* Ο Λουκάς Θ. Αποστολίδης είναι δικηγόρος, πρώην υπουργός