Η πρόσφατη επίσκεψη του Πάπα στην Αθήνα έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα του ρόλου που διαδραματίζει η θρησκεία στην κοινωνία. Για να προσεγγίσουμε αυτό το ζήτημα, θα χρησιμοποιήσουμε δύο πρόσφατες έρευνες του Ευρωβαρόμετρου Στην πρώτη έρευνα έχουμε μια καταγραφή του δόγματος στο οποίο πιστεύουν οι ευρωπαίοι πολίτες, ενώ στη δεύτερη καταγράφεται η σημαντικότητα της θρησκείας στη ζωή των πολιτών.
Στο ερώτημα «Τι θεωρείτε ότι είστε όσον αφορά τις θρησκευτικές δοξασίες;», έχουμε μια ενδιαφέρουσα κατανομή.
- Τα κράτη-μέλη στα οποία οι καθολικοί είναι πλειοψηφία είναι το Λουξεμβούργο, το Βέλγιο, η Σλοβενία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Λιθουανία, η Σλοβακία, η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Κροατία, η Μάλτα και η Πολωνία.
- Τα κράτη στα οποία οι ορθόδοξοι είναι η πλειοψηφία είναι η Κύπρος, η Ελλάδα, η Ρουμανία και η Βουλγαρία.
- Τα κράτη στα οποία οι διαμαρτυρόμενοι είναι η πλειοψηφία είναι η Δανία και η Φινλανδία.
- Τα κράτη στα οποία η πλειοψηφία δεν έχει καμία μορφή πίστης είναι η Σουηδία, η Τσεχία, η Ολλανδία καθώς και η πρώην Ανατολική Γερμανία.
- Στη Γερμανία οι καθολικοί και οι διαμαρτυρόμενοι είναι οι κυρίαρχες θρησκευτικές κοινότητες.
- Στη Γαλλία αυτοί που δεν έχουν καμία μορφή πίστης είναι περίπου όσοι και οι καθολικοί.
- Στην Εσθονία, οι περισσότεροι χριστιανοί είναι ορθόδοξοι και είναι λιγότεροι από αυτούς που δεν έχουν καμία μορφή πίστης.
- Στη Λετονία και οι τρεις χριστιανικές κοινότητες είναι ισοδύναμες.
- Η πιο μεγάλη μουσουλμανική κοινότητα είναι στη Βουλγαρία (10%) και έπονται η Γαλλία και το Βέλγιο με 5%.
Οι ορθόδοξοι και οι δύο Γερμανίες
Στο ερώτημα «Πόσο σημαντική είναι η θρησκεία για εσάς;» με την έρευνα που διεξήγαγε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του Ευρωβαρόμετρου τον Νοέμβριο του 2020 (SPECIAL EB 508) έχουμε μερικές ενδιαφέρουσες απαντήσεις.
Ο ερωτώμενος καλείται να απαντήσει σε μια κλίμακα από το 0 έως το 10, όπου το 0 σημαίνει ότι είναι «καθόλου σημαντική» και το 10 σημαίνει ότι είναι «πολύ σημαντική».
Για την ευκολότερη ανάγνωση των αποτελεσμάτων, οι απαντήσεις σταθμίστηκαν ανάλογα με το ποσοστό κάθε κλίμακας. Ο δείκτης αυτός είναι από το 0 έως το 10. Σε αυτή την κλίμακα, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 4,8. Για την Ελλάδα ο μέσος όρος είναι 7,5. Είναι από τους μεγαλύτερους της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, είναι ο τρίτος μεγαλύτερος μέσος όρος. Μόνο η Ρουμανία και η Κύπρος έχουν μεγαλύτερο μέσο όρο και είναι μεγαλύτερος από ό,τι στη Βουλγαρία. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτά τα κράτη-μέλη με τον υψηλότερο δείκτη είναι κράτη όπου η Ορθοδοξία είναι η κυρίαρχη θρησκεία. Ακολουθούν η Πολωνία, η Μάλτα, η Κροατία, η Ιταλία και η Πορτογαλία που είναι έντονα καθολικά κράτη.
Αξιο λόγου είναι ότι η πρώην Ανατολική Γερμανία έχει τον χαμηλότερο δείκτη 2,4, ενώ η πρώην Δυτική Γερμανία έχει αρκετά υψηλότερο δείκτη 4,1. Στην Ανατολική Γερμανία έχουν ουσιαστικά εξαφανιστεί οι καθολικοί. Και οι διαμαρτυρόμενοι έχουν μειωθεί αλλά όχι στο βαθμό των καθολικών.
Γεωγραφικά και πολιτικά χαρακτηριστικά
Η ποιοτική ανάλυση του δείγματος στην Ελλάδα έχει χαρακτηριστικά τα οποία άλλα ήταν αναμενόμενα και άλλα λιγότερο αναμενόμενα.
Κατ’ αρχάς στα άτομα της τρίτης ηλικίας η θρησκεία έχει κυρίαρχο ρόλο. Από τις περιοχές της Ελλάδας στις οποίες έχει μεγαλύτερη επιρροή ξεχωρίζουν η Δυτική Μακεδονία (8,6), η Κρήτη (8,3) και η Δυτική Ελλάδα (8). Σε αντίθεση με τη Θεσσαλία (7,1), την Αττική (7,2) και την Πελοπόννησο (7,3) όπου η επιρροή είναι χαμηλότερη. Ο πολιτικός αυτοπροσδιορισμός (Δεξιά, Κέντρο, Αριστερά) έχει, όπως είναι αναμενόμενο, διαφοροποιήσεις.
Για την Αριστερά, η θρησκεία είναι σημαντική (6,2) αλλά σε μικρότερο βαθμό από ό,τι για το Κέντρο (7,6) και πολύ λιγότερο για τη Δεξιά (8,5). Οι αποκλίσεις είναι παραπλήσιες στην Ελλάδα όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Βέβαια, για την ελληνική Αριστερά η θρησκεία είναι πιο σημαντική (6,2) από ό,τι η θρησκεία για τον μέσο όρο της ευρωπαϊκής Δεξιάς (5,7).
Σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία, θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι…
- Η επιρροή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στις χώρες όπου κυριαρχεί είναι πολύ μεγάλη, με αποτέλεσμα στις χώρες όπου αποτελεί το κυρίαρχο δόγμα, να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία.
- Η Καθολική Εκκλησία έχει σημαντικά ερείσματα και αποτελεί ακόμα παράγοντα επιρροής αλλά όχι στον βαθμό της Ορθοδοξίας.
- Η σημαντικότητα της θρησκείας στις χώρες όπου οι διαμαρτυρόμενοι είχαν άλλοτε την πρωτοκαθεδρία, έχει συρρικνωθεί σημαντικά.
- Η Γερμανία μας δείχνει ότι ο κομμουνισμός μείωσε σημαντικά την επιρροή της Εκκλησίας στην πρώην Ανατολική Γερμανία. Αντίθετα, σε άλλα πρώην κομμουνιστικά κράτη, η σημαντικότητα της Εκκλησίας παρέμεινε αλώβητη (Ρουμανία, Βουλγαρία, Πολωνία, Κροατία). Ποιο είναι αυτό το ειδοποιό στοιχείο που μείωσε την επιρροή της Εκκλησίας μόνο στην πρώην Ανατολική Γερμανία, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί.
- Τα Βαλκάνια είναι περιοχή κατεξοχήν θρησκευόμενη.
Ο βαθμός της μεταφυσικής διάστασης ενός δόγματος ίσως είναι ο καταλυτικός παράγοντας που καθορίζει τη σημαντικότητα της θρησκείας στην κοινωνία. Ισως αυτός είναι ο λόγος που η επιρροή της θρησκείας είναι τόσο μεγάλη στα κράτη όπου η Ορθοδοξία είναι η κυρίαρχη θρησκεία.