Αχ, προσωπικά δεδομένα! Τον τελευταίο καιρό όλοι ακούμε για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και, ας βγω λάθος, το θέμα αυτό φέρνει στους φίλους συμπολίτες κακές σκέψεις. Για την ακρίβεια, όχι απλά κακές, αλλά οι περισσότεροι τρομοκρατούνται ακούγοντας τη φράση «προστασία προσωπικών δεδομένων», σε βαθμό μεγαλύτερο από άλλες φράσεις που παραδοσιακά έσπερναν τον πανικό στα κεφάλια μας, όπως «υψηλή φορολογία», «ανεργία», «ελονοσία» και «επίπεδη Γη». Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι απλός: άγνοια.
Δεν τίθεται θέμα ότι η προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα. Εδώ και μερικά χρόνια απασχολεί τις τεχνολογικά ανεπτυγμένες κοινωνίες, και φήμες λένε ότι θα συνεχίσει να τις απασχολεί όλο και περισσότερο.
Καλώς μας ήρθε, λοιπόν, το νέο νομοσχέδιο και ακόμα καλύτερα που άνοιξε αυτή η συζήτηση γενικότερα. Μολονότι, είναι σημαντικό η κυβέρνηση, η Δικαιοσύνη και οι θεσμοί να κάνουν ό,τι μπορούν για την προστασία μας, αυτό δεν είναι αρκετό.
Οδήγηση χωρίς δίπλωμα δεν γίνεται, όσο καλούς δρόμους και να έχει κάνει το κράτος. Οποιος θέλει να οδηγεί πρέπει να έχει δίπλωμα. Οποιος θέλει να χρησιμοποιεί εφαρμογές πρέπει να μάθει να χειρίζεται τα δεδομένα του.
Για να μη γίνουμε, λοιπόν, θύματα κυβερνήσεων, σατανικών διαφημιστών και πολυεθνικών, πρέπει ο καθένας μας να ξέρει μερικά βασικά πράγματα για να προστατεύει ο ίδιος τον εαυτό του. Για να γίνει αυτό, πρέπει κανείς να καταλάβει: γιατί μια ιστοσελίδα θέλει να συλλέγει τα δεδομένα μας, τι δεδομένα κρατάει, και πώς τα κρατάει.
Το «γιατί»
Τα δεδομένα σου είναι το καύσιμο και η βασική ροή εσόδων για πολλές ιντερνετικές μπίζνες. Κατ’ αρχάς, η συλλογή δεδομένων πολλές φορές γίνεται για το καλό σου. Οπως όταν η Amazon «ξέρει» τα γούστα σου στις αγορές και σου προτείνει τα προϊόντα που θέλεις προτού τα ζητήσεις. Οταν το Spotify «ξέρει» τις μουσικές σου επιλογές και σου ετοιμάζει κάθε εβδομάδα μουσικές λίστες. Οταν έχεις βγει για ποτό στο Παγκράτι και το γκομενάκι (unisex) που γνώρισες, σου βγαίνει προτεινόμενο friend request στο Facebook την επόμενη μέρα το πρωί. Αχ τι θα κάναμε χωρίς αυτά! Εντούτοις, τα δεδομένα, πολλές φορές, αποτελούν τη βασική ροή εσόδων για πολλές διαδικτυακές επιχειρήσεις, χωρίς να αποτελεί το προφανές προϊόν τους. Την επόμενη φορά που θα σας πει κάποιος «άκουσα ότι το Facebook θα γίνει επί πληρωμή» πείτε του ότι «το Facebook δεν θα ζητήσει ποτέ λεφτά γιατί δεν είναι αυτό το προϊόν, εσύ είσαι το προϊόν!»
Οπως πολύ σωστά το έθεσε ο Economist, η αξία των δεδομένων, ως commodity, έχει πλέον ξεπεράσει το πετρέλαιο. Γιατί όποιος έχει πολλά δεδομένα μπορεί να χαρτογραφεί και να προβλέπει εξαιρετικά καλά το κοινό του. Ως εκ τούτου, έχει τη δυνατότητα να το επηρεάσει. Μπορεί λοιπόν, να τοποθετεί στοχευμένες διαφημίσεις με τρομακτική ακρίβεια – βλέπε Google. Μπορεί να κάνει προεκλογική καμπάνια και να επηρεάζει την ψήφο, άρα και το αποτέλεσμα των εκλογών μιας από τις ισχυρότερες χώρες του πλανήτη – βλέπε Facebook / Cambridge Analytica. Μπορεί να κυνηγήσει τον κακό αλλά και να στοχοποιήσει τον καλό, να σου προτείνει αυτό που θέλεις, αλλά και να σε κάνει να θέλεις αυτό που προτείνει, να κάνει το ασήμαντο σημαντικό και το σημαντικό ασήμαντο. Αυτό είναι το «γιατί».
Το «τι»
Αυτό είναι εύκολο. Μια ιστοσελίδα, ειδικά όταν πρόκειται για έναν από τους κολοσσούς, συλλέγει σχεδόν ό,τι φαντάζεσαι – και μερικά ακόμα που δεν φαντάζεσαι. Ονομα, επίθετο, ηλικία και φύλο είναι μερικά από τα προφανή. Ποιες ιστοσελίδες επισκέπτεσαι, τι μουσική ακούς, τι βίντεο βλέπεις, τι προϊόντα αγοράζεις, πού είναι το σπίτι σου, πού βγαίνεις, πού πας διακοπές, τι ειδήσεις βλέπεις. Και πολλά άλλα σαν πρώτη ύλη. Μετά την επεξεργασία τους, προκύπτει με αρκετά μεγάλη ακρίβεια: τι οικονομική κατάσταση έχεις, τι κόμμα υποστηρίζεις, τι φίλους έχεις, τι σεξουαλικές προτιμήσεις έχεις, τι σε ψυχαγωγεί, τι σιχαίνεσαι, τι σου αρέσει, αν έχεις παιδιά, τις φιλοδοξίες σου, τι τρως, πώς είναι η φυσική σου κατάσταση, η ψυχική σου κατάσταση, ποια είναι η ομάδα σου, ποδοσφαίρου και ίσως αίματος. Κατάταξη σε ομάδες «όμοιων» ή «γειτονικών» χρηστών και άλλα πολλά.
Το «πώς»
Υπάρχουν πολλοί τρόποι που οι ιστοσελίδες συλλέγουν δεδομένα. Ενα από τα βασικότερα εργαλεία που αξίζει να ξέρουμε να το διαχειριζόμαστε είναι τα cookies. Και ναι, δυστυχώς, κάποιες λέξεις τις λέμε στα Αγγλικά. Μην ακούσω κανέναν φίλο της γλώσσας να μου πει τα cookies «μπισκότα» γιατί θα αρχίσω να λέω τον 19ο αιώνα «αυτόν που ξεκινάει από το 1900». Τα cookies, λοιπόν, είναι δεδομένα μικρού όγκου τα οποία αποθηκεύονται στον τοπικό browser. Οι ιστοσελίδες αρχικά τα χρησιμοποιούσαν με σκοπό να «θυμούνται» χρήσιμες πληροφορίες, όπως τα credentials σου, ώστε να μη χρειάζεται να κάνεις log in στο Facebook, κάθε φορά που μπαίνεις. Υπάρχουν πολλών ειδών cookies, αλλά δεν έχει σημασία να τα αναλύσουμε. Αυτό που έχει σημασία είναι να ξέρουμε ότι τα cookies αποθηκεύουν, τοπικά, μικρά κομμάτια πληροφορίας. Αυτό το «τοπικά» είναι που μας δίνει δύναμη να τα διαχειριστούμε.
Τώρα που όλοι γίναμε data experts (sort of), ας εξηγήσουμε τα απλά αλλά ισχυρά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε όλοι ώστε να προστατεύσουμε τα δεδομένα μας και να μετριάσουμε την έκθεσή μας στον κυβερνοχώρο.
Δεν μπαίνουμε ποτέ σε Wi-Fi χωρίς κωδικό. Είστε ελεύθεροι, δηλαδή, να μπείτε όπου θέλετε. Απλά, πρέπει κανείς να γνωρίζει ότι όταν είναι σε ένα δίκτυο που δεν απαιτείται κωδικός για την είσοδό του, είναι εκτεθειμένος σε οποιονδήποτε βρίσκεται στο ίδιο δίκτυο να παρακολουθήσει τα δεδομένα του. Σαν να πηγαίνεις σε ένα ξενοδοχείο που δεν κλειδώνει η πόρτα του δωματίου.
Βάζουμε πάντα κωδικό στον υπολογιστή ή το κινητό μας. Αν οι συσκευές μας δεν έχουν κωδικό για να «ξεκλειδώσουν», οποιοσδήποτε μοιράζεται το ίδιο δίκτυο με εμάς μπορεί να προσπελάσει τα δεδομένα μας. Σαν να μην κλειδώνεις την πόρτα του σπιτιού σου.
Διαβάζουμε την πολιτική απορρήτου προτού πατήσουμε το δελεαστικό κουμπί «αποδέχομαι τα πάντα». Επίσης, μπορείτε να μην το διαβάσετε, όπως και εγώ κάνω τις περισσότερες φορές. Απλά πρέπει να ξέρετε τι σημαίνει αυτό. Τη στιγμή που πατάει κανείς «αποδοχή», στην ουσία υπογράφει ένα συμβόλαιο που επιτρέπει και αποδέχεται ό,τι λέει το συμβόλαιο. Οσοι, λοιπόν, εξανίστασθε όταν μαθαίνετε ότι χρησιμοποιούν τα δεδομένα σας, καλό είναι να διαβάζετε τα διάφορα συμβόλαια προτού τα υπογράψετε.
Βλέπουμε τι cookies κρατάει το site και διαλέγουμε ανάλογα. Στις περισσότερες ιστοσελίδες, μαζί με την πολιτική απορρήτου, αποδεχόμαστε περιχαρείς και τη χρήση των cookies. Αρα και την συλλογή των δεδομένων σας μέσω αυτών. Ωστόσο, πολλές ιστοσελίδες δίνουν κάποια επιλογή στον χρήστη, όσον αφορά ποια cookies αποθηκεύονται και άρα ποια πληροφορία συλλέγουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις επιλέγουμε ανάλογα. Και πού και πού, καθαρίστε το browser από τα cookies σας, δεν χρειάζεται να μένουν εκεί.
Δεν ανεβάζουμε όλη μας την προσωπική ζωή στο Ιντερνετ. Για άλλη μια φορά, είστε ελεύθεροι να το κάνετε. Απλά να ξέρετε πως ό,τι ανεβάζετε γίνεται διαθέσιμο προς χρήση σε τρίτους. Τουλάχιστον σε ό,τι επιτρέπουν οι «όροι και οι προϋποθέσεις», τα οποία είναι ήδη αρκετά. Για αυτό προσέχετε τι ανεβάζετε στο Facebook, τι στέλνετε στο Messenger, Viber και λοιπά, τι αναζητάτε στο Google και γενικά τι αποτύπωμα αφήνετε στο Ιντερνετ.
Δεν έχουμε τον ίδιο κωδικό σε όλες τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούμε. Ας τελειώσει αυτή η ιστορία. Δεν έχω γνωρίσει κανέναν που να έχει ένα κλειδί για όλες του τις πόρτες. Δεν χρειάζεται πολλή εξήγηση εδώ. Οι μέθοδοι για να σας κλέψουν τον κωδικό είναι πολλοί. Αν, λοιπόν, είναι ο ίδιος παντού… πρόβλημα.
Για τις φίλες και τους φίλους που θέλουν να το ζήσουν πιο Cyberpunks, μπορούν να αλλάξουν λίγα ακόμα πράγματα. Με κάθε αναζήτηση μας στο Google του δίνουμε απλόχερα όλη μας την πληροφορία. Αντιθέτως, μπορούμε να χρησιμοποιούμε σαν μηχανή αναζήτησης το Duckduckgo (https://duckduckgo.com) ένα εξαιρετικό project που δεν αποθηκεύει προσωπικά δεδομένα, δεν σου πλασάρει διαφημίσεις, δεν σε παρακολουθεί και γενικά σέβεται σε μεγάλο βαθμό την προσωπική σου περιήγηση. Οι browsers Mozilla, Chrome και λοιπά, επίσης δεν σέβονται και πολύ την προσωπική σας υπόθεση. Εν αντιθέσει, το Tor Browser (https://www.torproject.org) είναι σχεδιασμένο να σέβεται τα προσωπικά δεδομένα και την ανωνυμία σου στο Διαδίκτυο. Μιλώντας για ανωνυμία, κάθε συσκευή που συνδέεται στο Διαδίκτυο έχει μια διεύθυνση IP, σαν ηλεκτρονική ταυτότητα. Οι ιστοσελίδες, λοιπόν, έχοντας πρόσβαση στην εκάστοτε IP, μπορούν να σας ταυτοποιούν, να ξέρουν από ποιο γεωγραφικό μέρος μπαίνετε και διάφορες τέτοιες πληροφορίες. Με υπηρεσίες VPN ή Proxy μπορείτε προστατεύετε τον εαυτό σας από την έκθεση της IP.
Η προστασία των προσωπικών δεδομένων θα αποτελέσει, κατά τη γνώμη μου, μια από τις σημαντικότερες τομές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον αιώνα μας. Διαβαίνοντας την «εποχή της πληροφορίας» δεν θα μπορούσαμε παρά να αντιμετωπίσουμε τα προσωπικά δεδομένα σαν θεμελιώδες δικαίωμα του καθενός. Στο πλαίσιο αυτό, η δική μας ευθύνη να προστατεύσουμε τον εαυτό μας μεγαλώνει· ένα κεφάλαιο που πρέπει όλοι να ανοίξουμε στη ζωή μας.