Χθες το βράδυ είδα ένα όνειρο: ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ελληνική Κυβέρνηση προχωρούσαν με γοργούς ρυθμούς στην υλοποίηση όλων όσων διακήρυτταν τόσον καιρό τώρα, σε θεωρητικό επίπεδο.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διακηρύττει σε όλους τους τόνους ότι στηρίζει την ολοκληρωμένη βιώσιμή αστική ανάπτυξη, μια ανάπτυξη δηλαδή που λαμβάνει υπόψη όχι μόνο την οικονομία άλλα και την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτή η αρχή τονίζεται με έμφαση στην επονομαζόμενη «Αστική Ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης» με την οποία έχουν συμφωνήσει όλα τα κράτη-μέλη. Επιπλέον ένας από τους στόχους της τρέχουσας Πολιτικής Συνοχής είναι «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της … με τη βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη των αστικών …. περιοχών χάρη σε τοπικές πρωτοβουλίες».
Οι πόλεις έχουν τη δυνατότητα, κυρίως μέσω των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων, να αντλήσουν πόρους για να υλοποιήσουν έργα σε διάφορους τομείς όπως: υποδομές (περιβαλλοντικές, κοινωνικές, μεταφορικές, εκπαίδευσης, υγείας), αναβάθμιση του αστικού χώρου μέσα από ολοκληρωμένες παρεμβάσεις, ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα, ενίσχυση των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, ενσωμάτωση των προσφύγων.
Στο πλαίσιο αυτό το ΕΣΠΑ 2014-2020 διέθεσε για την ολοκληρωμένη βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων ένα σχετικά μικρό μέρος, το 5%, των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Στην Ελλάδα χρηματοδοτήθηκαν από αυτούς τους πόρους πόλεις μεγαλύτερες από 10.000 κάτοικους. Οι περισσότερες όμως πόλεις, με προτάσεις των τοπικών αυτοδιοικήσεων, χρησιμοποίησαν τους διαθέσιμους πόρους για μεμονωμένα και αποσπασματικά έργα, που λίγο έμοιαζαν με μια ολοκληρωμένη αντιμετώπισης της πόλης τους. Κάποιες επιλέξιμες πόλεις, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις, δεν ασχολήθηκαν καν να ετοιμάσουν σχετικό πρόγραμμα.
Την περίοδο 2021-2027 θα διατεθούν λίγο περισσότεροι πόροι από το ΕΣΠΑ, 6% του ΕΤΠΑ, Παράλληλα το νέο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προβλέπει τη διάθεση πόρων για έργα που αφορούν άμεσα ή έμμεσα και τις πόλεις, όπως: η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων, η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ο εκσυγχρονισμός των υπηρεσιών της τοπικής αυτοδιοίκησης, η επιτάχυνση της χρήσης βιώσιμων, προσβάσιμων και έξυπνων μεταφορών. Είδα στο όνειρό μου πως αυτές οι δυο πήγες χρηματοδότησης θα συνδυαστούν για την υλοποίηση πραγματικά ολοκληρωμένων παρεμβάσεων και οι τοπικές αυτοδιοικήσεις θα βοηθηθούν με τεχνική βοήθεια για τη διατύπωση και υλοποίηση των ανάλογων προτάσεων.
Είδα ότι θα υπάρχει ένας συντονισμός και μια συνεργασία μεταξύ των διαφόρων χρηματοδοτικών εργαλείων: Διαθρωτικά Ταμεία και Ταμείο Ανάκαμψης, τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο και σε Εθνικό επίπεδο, ώστε να μην υπάρξουν υπερκαλύψεις, διαμάχες ή ανταγωνισμοί.
Είδα ότι οι πόροι που προορίζονται για τις πόλεις θα σχεδιαστούν από κοινού και η διαχείριση θα γίνεται από ένα ανεξάρτητο όργανο μακριά από μικροπολιτικές προτεραιότητες και σκοπιμότητες.
Είδα ακόμα ένα οδικό και κυρίως σιδηροδρομικό δίκτυο που συνδέει αυτές τις πόλεις μεταξύ τους αλλά και με τα μεγάλα αστικά κέντρα. Είδα ηλεκτρικά λεωφορεία να κυκλοφορούν χωρίς οδηγούς. Είδα νέους να μεταναστεύουν στις μικρομεσαίες πόλεις να ιδρύουν καινοτόμες επιχειρήσεις με τη στήριξη ταχέων ευρυζωνικών υπηρεσιών, άλλους να δουλεύουν με τηλεργασία και να πηγαίνουν μόνο μια ή δυο φορές την εβδομάδα στην έδρα της εταιρείας στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη. Είδα τέλος οργανωμένα συστήματα υγείας και εκπαίδευσης όπου οι καλοί δάσκαλοι και γιατροί θα προτιμήσουν την μεσαία πόλη με τη υψηλή ποιότητα ζωής από το άγχος μιας μεγαλούπολης.
Και μετά ξύπνησα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει δυο διαφορετικές υπηρεσίες που θα διαχειρίζονται αντίστοιχα το ΕΣΠΑ και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η μια είναι η Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής και Αστικής πολιτικής η οποία όμως είναι κάποιας ηλικίας και παρουσιάζει συμπτώματα αρτηριοσκλήρωσης. Η άλλη αρμόδια Υπηρεσία είναι νεότατη, μόλις που γεννήθηκε. Όλοι την προσέχουν και την περιποιούνται. Ανθρώπινο είναι, να κρατάει σφιχτά αυτά που της έδωσαν. Το κυρίαρχο σύνθημα είναι ο σαφής διαχωρισμός των δραστηριοτήτων και αρμοδιοτήτων, όχι η συνεργασία και ο συντονισμός. Τα χρονοδιαγράμματα των δύο χρηματοδοτικών εργαλείων θα είναι διαφορετικά. Στο «Μέσο Ανάκαμψης» θα πρέπει να τρέχεις για να μη χάσεις τις προθεσμίες. Στο ΕΣΠΑ μπορείς να πηγαίνεις πιο χαλαρά.
Στην Ελλάδα τα χρήματα που θα «πέσουν» από το ΕΣΠΑ θα πάνε εκεί που πήγαιναν πάντα, δηλαδή στην υφιστάμενη δομή του υπουργείου Ανάπτυξης, ενώ τα άλλα, του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, άγνωστο ακόμη πού, στο υπουργείο Οικονομικών; Σήμερα, τα διάφορα υπουργεία έχουν ετοιμάσει ή ετοιμάζουν προτάσεις για να χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης. Το ερώτημα είναι αν η γραφειοκρατία των υπουργείων διαθέτει τη φαντασία και την ικανότητα σχεδιασμού για να ανταποκριθεί στις καινοτόμες απαιτήσεις του νέου Ταμείου. Οι προτάσεις που θα υποβληθούν, θα αξιολογηθούν, θα επιλεγούν και θα συντονιστούν από την υψηλού επιπέδου επιτελική ομάδα του Μεγάρου Μαξίμου. Η ομάδα αυτή, με ικανά στελέχη, δεν φαίνεται όμως, επί του παρόντος, να υποστηρίζεται από κάποια υπηρεσιακή δομή, ένα σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου, αναγκαίο για όλες τις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν, που θα βάλει τη σφραγίδα και την υπογραφή της π.χ. σε μια δήλωση δαπανών και σε μια αίτηση εκταμίευσης. Δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί αν το σύστημα Διαχείρισης του Ταμείου Ανάκαμψης θα είναι το ίδιο με το σύστημα Διαχείρισης του ΕΣΠΑ, που, παρά τις αδυναμίες του έχει τουλάχιστον τη σχετική τεχνογνωσία ή θα είναι διαφορετικό και αν ναι με ποιο ανθρώπινο δυναμικό θα στελεχωθεί; Θα πρέπει να γίνουν νέες προσλήψεις;
Επιστρέφοντας στις πόλεις και στην αστική ανάπτυξη, οι Τοπικές Αυτοδιοικήσεις δεν θα πρέπει να χάσουν την μοναδική ευκαιρία που τους δίνεται για να διατυπώσουν καινοτόμες προτάσεις, αξιοποιώντας και τις δυο πηγές χρηματοδότησης, ακόμα και αν θα χρειαστεί να περάσουν από δύο ή και περισσότερα διαφορετικά κανάλια. Παράλληλα το υπουργείο Περιβάλλοντος που έχει την τυπική αρμοδιότητα για τον αστικό χώρο, θα πρέπει να έχει ένα πιο σημαντικό ρόλο για τον συντονισμό των αντίστοιχων δράσεων και να προτείνει ένα μηχανισμό τεχνικής βοήθειας για τους επιλέξιμους δήμους ώστε να ετοιμάσουν και υλοποιήσουν πραγματικά ολοκληρωμένα προγράμματα αστικής ανάπτυξης.
* Ο Μάριος Καμχής είναι πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1985-2011) και πρώην Πρόεδρος της ΜΟΔ (Μονάδα Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων) 2011-2015