Να κι ένα από τα καλά του κορονοϊού. Η υγεία σταμάτησε να είναι μια βαρετή, «γεροντική» έγνοια που αφορά αποκλειστικά όσους έχουν φτάσει σε κάποια ηλικία και εξαναγκάζονται νομοτελειακά να την εκτιμήσουν π.χ. επειδή τούς ξεκίνησαν τα αρθριτικά ή η υψηλή πίεση.
Επαψε επίσης να είναι μόνο λαϊφστάιλ π.χ. το τελευταίο smart watch band με βιομετρικούς αισθητήρες ή το κερί με άρωμα αιδοίου που πουλάει η Γκουίνεθ Πάλτροου στη δική της αυτοκρατορία wellness. Σταμάτησε, τέλος, να είναι θέμα μόνο των ίδιων των «δύσμοιρων» νοσούντων και των συγγενών ή των φροντιστών τους.
«Πριν από όλα αυτά, τη θεωρούσα δεδομένη» μου έλεγε προ καιρού μια 47χρονη επιχειρηματίας, μητέρα δύο εφήβων. «Δεν την πολυσκεφτόμουν, δεν με προβλημάτιζε, υπήρχε και το ότι είμαστε νέοι, δεν θα μας πιάσει εμάς. Εχει μπει πλέον πρώτη στις προτεραιότητές της ζωής μου».
Δεν χρειάζεται πια «να σε βρει κάτι», δεν είναι ανάγκη να πολιτογραφηθείς «υπήκοος στο βασίλειο των αρρώστων». Χάρη στην απειλή του SΑRS-CoV-2, η υγεία προτάχθηκε αισίως στο αξιακό μας σύστημα. Σταμάτησε να είναι παρίας. Θυμίζω εδώ ότι στο πλαίσιο της μεγάλης έρευνας «Η Υγεία των Ελλήνων στην κρίση» (που εκπόνησε το 2016 η διαΝΕΟσις), στην ερώτηση «Τους τελευταίους μήνες υπήρξε κάποια στιγμή που πιστεύατε ότι χρειαζόσασταν θεραπεία ή και διαγνωστικές εξετάσεις για κάποιο πρόβλημα, αλλά δεν τις λάβατε;», ένας στους πέντε Ελληνες (ένα εντυπωσιακό 22%) απάντησαν ότι «ναι», δεν έλαβαν τη θεραπεία.
Μόνο τους απλούς κανόνες υγιεινής που καθιερώθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια να καταμετρήσει κανείς, θα αντιληφθεί τη διαφορά. Αν, π.χ., είχες βρεθεί την «εποχή της κανονικότητας» σε παιδικό πάρτι, θα ήξερες ότι κανένα παιδάκι δεν έπλενε τα χεράκια του πλην τα απλώσει στον σούπερ μπουφέ (όπως μου έλεγε ένας παιδίατρος η μεγαλύτερη ανταλλαγή ιώσεων λάμβανε χώρα στο φύσημα των κεριών).
Το δε παιδάκι που θα κολλούσε την ίωση θα το έστελνε την επόμενη μέρα (Δευτέρα) η μανούλα στον παιδικό σταθμό ή το σχολείο (όχι μόνο επειδή δεν είχε που να το αφήσει, αλλά επειδή βόλευε, «λίγα δέκατα έχει μόνο» κ.ο.κ.). Επίσης, αν εργαζόσουν προ πανδημίας σε γραφείο, θα θυμάσαι σίγουρα τον συνάδελφο που ερχόταν -προς μεγάλον αποτροπιασμό των υπολοίπων- να δουλέψει με υψηλό πυρετό (κατά κανόνα για να επιδείξει τη γλιτσερή ευσυνειδησία του στους ανωτέρους).
Η ανοιχτή συζήτηση για την υγεία νορμαλοποιήθηκε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τολμώ να πω, σε υπερβολικό βαθμό. Στα social media η κατηγορία «ατύχημα/ασθένεια/πονοκέφαλος τώρα το απόγευμα» συνιστά μια ολοκαίνουργια δεξαμενή αβυσαλλέας αυτοαναφορικότητας.
Προσωπικώς, δεν καταλαβαίνω γιατί π.χ. δύο λεπτά πριν μπει κανείς στο χειρουργείο κι ενώ περιμένει με το πουά ρομπάκι του στο δωμάτιο του νοσοκομείου, προτιμά να τραβάει selfie για το facebook, αντί να επιζητά ένα γλυκό «φυσικό» φιλί από τους οικείους του.
Οχι στους κουμπούρες της υγείας
Η πανδημία κατέστησε επιτακτική και μια παραγκωνισμένη έννοια: την «health literacy» («εγγραμματοσύνη γύρω από την υγεία»). Για να αντιληφθεί κανείς τι σημαίνει, φτάνει να δει εκείνον που ενσαρκώνει το αντίθετό της. Ο Ντόναλντ Τραμπ, διαπρύσιος κήρυκας της μπουρδολογίας γύρω από την υγεία, έστειλε κόσμο και κοσμάκη στα κέντρα δηλητηριάσεων, λίγο αφότου πρότεινε στον Αμερικανούς την ένεση με απολυμαντικό ως θεραπεία για τον κορονοϊό.
Ο παγκόσμιος εφιάλτης υπενθύμισε με τον πλέον γλαφυρό τρόπο ότι χωρίς Παιδεία γύρω από την Υγεία –και υπό το καθεστώς ενός παραλυτικού φόβου– μπορεί να συμβούν…τέρατα. Ενδεικτική νομίζω η παράκληση των υπευθύνων βιβλιοθήκης στο Μίσιγκαν να σταματήσουν οι επισκέπτες της να τοποθετούν τα δανειζόμενα βιβλία στο φούρνο μικροκυμάτων (ύστερα από την επιστροφή τσιτσιρισμένων τόμων).
Λίαν ενδεικτικό και το «γιατροσόφι» που επέλεξε εγχώρια αρνήτρια για τον ηλικιωμένο και θετικό στον κορονοϊό πατέρα της (αλόη) καθώς και οι αυτοσχέδιες κηραλοιφές διά πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν.
«Health literacy» δεν σημαίνει φυσικά να είσαι εξπέρ στην παθολογία ή να έχεις κάνει εφημερία ένα φεγγάρι στην Mayo Clinic. Αφορά τη γενικότερη ικανότητά σου να λαμβάνεις και να κατανοείς πληροφορίες σχετικά με θέματα υγείας και ιατρικών υπηρεσιών.
«Health literacy» είναι να μπορείς να ακολουθείς σωστά τις οδηγίες του γιατρού σου ή να μπορείς να τού θέσεις τις σωστές απορίες. Σημαίνει ακόμα να ξέρεις να διαβάζεις τις ετικέτες των τροφίμων, να αντιλαμβάνεσαι ότι μπορεί να έχεις υψηλή πίεση ακόμα και αν δεν κάνεις μια στρεσογόνο δουλειά, να γνωρίζεις ότι μια πλαστική επέμβαση δεν ενέχει τους ίδιους κινδύνους με το πεντικιούρ, να μην αναφωνείς «Τέλεια νέα!» όταν ένας κύριος με άσπρη μπλούζα σου ανακοινώνει ότι είσαι θετικός.
Παιδεία γύρω από την υγεία σημαίνει ακόμα να μπορείς να ξεχωρίζεις τι διαβάζεις στο Διαδίκτυο. Να αντιλαμβάνεσαι ότι το να καταναλώνεις ένα πορτοκάλι με καμένη φλούδα– μια «παλιά δοκιμασμένη τζαμαϊκάνικη συνταγή» για την καταπόλεμηση της ανοσμίας και της αγευσίας που σου λανσάρει το Instagram– δεν είναι ακριβώς αξιόπιστη.
Η Σάρα Φράιερ, η ειδική σε θέματα τεχνολογίας συντάκτρια του Bloomberg, με την οποία μίλησα πρόσφατα, μου τόνισε ότι η παραπληροφόρηση σε θέματα Υγείας έχει εξελιχθεί σε αληθινή λαίλαπα. Ειδικότερα στην «κοινότητα wellness» του Instagram ευδοκιμούν πλείστες συμβουλές λίαν επικίνδυνων σκιτζήδων της υγείας, π.χ. «Δεν υπάρχει κανένας λόγος να φοράς μάσκα, αν αγοράσεις αυτό το συμπλήρωμα διατροφής».
«Πρόκειται για καθαρή διαφήμιση, καθαρές μπίζνες για κάποιους που φυσικά εκμεταλλεύονται την αβεβαιότητα και το φόβο του κόσμου» μου εξήγησε η Φράιερ. «Και υπάρχει και μια μεγάλη δεξαμενή ανθρώπων που δεν έχουν πρόσβαση στις εξειδικευμένες οδηγίες της κυβέρνησης, που δεν εμπιστεύονται τις τοπικές αρχές, που έχουν κακή εμπειρία από το σύστημα Υγείας κ.ά. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται ένας τεράστιος χώρος για την ανάδυση όλων αυτών των ψευτο-ειδικών, κάτι που μπορεί να αποβεί εξαιρετικά επικίνδυνο».
Η κατάκτηση του κορονοϊού
Η δοκιμασία της πανδημίας δείχνει να φέρνει κιόλας αποτελέσματα. Το λίαν ελπιδοφόρο μήνυμα πρόσφατης έρευνας της IPSOS, η οποία διεξήχθη σε 10 χώρες, με πρωτοβουλία της ΗUΑWEI, είναι ότι ο κόσμος το έχει πλέον πάρει το μήνυμα. Το «πάνω απ’ όλα η υγεία» έπαψε να είναι κλισέ.
Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα, ένα 70% των Ελλήνων δηλώνει πώς θα βελτιώσει την υγεία του με την απώλεια βάρους, ένα 67% με ένα πλήρες ιατρικό check- up και ένα 62% συμμετέχοντας σε αθλητικές δραστηριότητες.
Σημειωτέον ότι πολεμώντας την άγνοια γύρω από την υγεία, πολεμάς την προκατάληψη και τον φόβο γύρω από την ασθένεια. Ο νέος γνώριμος (ο κορονοϊός) βοήθησε ανέλπιστα να αντιμετωπίσουμε με άλλο «τσαμπουκά» τους παλιούς.
Μια ματιά στα social media αυτές τις ημέρες, στον απόηχο της μεγάλης απώλειας της Φώφης Γεννηματά, καταδεικνύει ότι και ο καρκίνος έχει βγει για τα καλά από την ντουλάπα. Τέρμα το κρυφτό. Ανώνυμοι και «επώνυμοι» καρκινοπαθείς καταθέτουν επώνυμα πια τις εμπειρίες και τις ανάγκες τους. Αντί να στιγματίζονται ή να θυματοποιούνται, απελευθερώνουν και παρηγορούν.
Ισως η καταραμένη διετία 2020-2021 να μην πλήγωσε μόνο την Υγεία. Ισως τελικά να την ώθησε να επουλώσει κάποια χρόνια τραύματά της.