Στις αρχές του 19ου αιώνα, μεσούσης της Βιομηχανικής Επανάστασης, αναδύθηκε στην Αγγλία το κίνημα των Λουδιτών. Ηταν αυτοί που αντιδρούσαν με φανατισμό και βία στον μηχανικό εξοπλισμό των εργοστασίων καθώς πίστευαν ότι οι μηχανές –που είχαν αρχίσει να παίζουν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στην παραγωγική διαδικασία– απειλούσαν τις θέσεις εργασίας. Εκφόβιζαν και απειλούσαν τους εργοστασιάρχες ζητώντας τους να απομακρύνουν τα μηχανήματα από τις βιομηχανίες τους. Και, αν αυτοί δεν συμμορφώνονταν, μπούκαραν στα εργοστάσια και τα έκαναν γυαλιά καρφιά.
Τελικά, η Bιομηχανική Eπανάσταση προχώρησε, οι μηχανές εξελίχθηκαν ακόμη περισσότερο και δεν ήταν ακριβώς αυτές που διατάραξαν τις εργασιακές σχέσεις. Και οι Λουδίτες συμβολίζουν πλέον όσους αντιτίθενται με καλβινιστικό φανατισμό στις νέες συνθήκες που δημιουργούν οι εξελίξεις στην τεχνολογία. Υπάρχει εξάλλου και το κίνημα του νεολουδισμού – που ακολουθούν, για παράδειγμα, οι κοινότητες των Αμις– βασικές αρχές του οποίου είναι η θρησκευτική ευλάβεια προς τη φύση και η τιμωρία όσων θεωρούνται υπεύθυνοι για την απαξίωσή της.
Σαν μια μικρή Λουδίτισα μου φαίνεται το πρόσωπο των ημερών, η Γκρέτα Τούνμπεργκ. Η 16χρονη από τη Σουηδία που έχει γίνει εδώ και ένα χρόνο το σύμβολο του εφηβικού ακτιβισμού υπέρ της οικολογίας. Με εξαιρετικά κίνητρα αλλά έναν λόγο ακραία καταγγελτικό που, όπως λέει η ίδια σε ομιλία της πριν λίγους μήνες στο TedX στη Στοκχόλμη, δεν αναγνωρίζει παρά μόνο το άσπρο και το μαύρο.
Σύμβολο, έγραψα; Λάθος. Η σωστή λέξη είναι είδωλο. Που αναπτύχθηκε με όλους τους κανόνες της «βιομηχανίας ειδώλων». Σχεδόν παιδί, κάτι που την κάνει συμπαθή άμα τη εμφανίσει ενώ, ταυτόχρονα, της εξασφαλίζει καταφυγή στο ακαταλόγιστο («Ελα μωρέ, ένα παιδί είναι»). Κορίτσι σε μια εποχή κηρυγμένου πολέμου ενάντια στην πατριαρχία. Με επιθετικό λόγο και ακόμη πιο επιθετικές μούτες που συνάδουν με την δημοφιλή κουλτούρα της ανυπακοής. Με σύνδρομο Ασπεργκερ που της δίνει το ατού της διαφορετικότητας. Και διαθέσιμη να γίνει εξώφυλλο σε περιοδικά μεγάλης κυκλοφορίας, ντυμένη από στιλίστες και ποζάροντας ως κάτι μεταξύ Θείου Σαμ και Μεσσία (Το ότι η μεγάλη, ακόμη και στην εποχή μας, κυκλοφορία αυτών των περιοδικών προϋποθέτει την κοπή κάμποσων δένδρων δεν ξέρω αν την έχει απασχολήσει).
Η Γκρέτα πέρυσι εγκατέλειψε το σχολείο για να αφοσιωθεί στον αγώνα της. Εκτοτε εμφανίζεται σε διάφορα φόρα στα οποία εκθέτει τις απόψεις «της», αυτά δηλαδή που υποστηρίζουν, χρόνια τώρα, οι ειδικοί επιστήμονες. Σουηδοί βουλευτές λένε ότι την έχουν προτείνει για Νομπέλ Ειρήνης – και, αν αληθεύει, θεωρώ ότι έχει σοβαρές πιθανότητες να το πάρει. Στις ομιλίες της ζητά να καταργηθούν τα αεροπορικά ταξίδια. Και στις συνεντεύξεις υποστηρίζει περήφανα ότι, για να πείσει τους γονείς της, τους καλλιέργησε ενοχές και πανικό. Πριν από πέντε μέρες ξεκίνησε να διασχίσει τον Ατλαντικό με ιστιοφόρο, ένα ταξίδι ίσως χωρίς μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα αλλά εξαιρετικά κοστοβόρο. Φαντάζομαι ότι κάποιος ανέλαβε το κόστος αυτού του ταξιδιού που «παρακολουθούν» μεγάλα ΜΜΕ. Οπως επίσης ότι πληρώνεται – και πολύ καλά κάνει, έτσι κάνουν όλοι – για τις εμφανίσεις της.
Η Γκρέτα, προφυλαγμένη μέσα στο κουκούλι της πολιτικής ορθότητας, μπορεί εκ του ασφαλούς να κάνει τις εφηβικές ανησυχίες της παντιέρα και να αποκτά οπαδούς και δημοσιότητα
Η Γκρέτα είναι ένα πολύ τυχερό κορίτσι. Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Με πολύ υψηλό βιοτικό επίπεδο. Και με κατοχυρωμένες, εδώ και αιώνες, δημοκρατικές ελευθερίες και κοινωνικά δικαιώματα. Δεν είναι, ας πούμε, σαν την 22χρονη, σήμερα, Μαλάλα Γιουσαφζάι από το Πακιστάν που το 2014 βραβεύτηκε με Νόμπελ για τον αγώνα της υπέρ του δικαιώματος των κοριτσιών στη μόρφωση. Δεν την πυροβόλησαν Ταλιμπάν στο πρόσωπο απλά και μόνο επειδή πήγαινε σχολείο. Δεν ρίσκαρε να συλληφθεί όπως η 17χρονη Ολγα Μίσικ από τη Ρωσία που, πριν από λίγες ημέρες, διάβαζε μπροστά σε πάνοπλους αστυνομικούς άρθρα του ρωσικού Συντάγματος για να αποδείξει την αντισυνταγματικότητα ενεργειών του Πούτιν.
Η Γκρέτα, προφυλαγμένη μέσα στο κουκούλι της πολιτικής ορθότητας, μπορεί εκ του ασφαλούς να κάνει τις εφηβικές ανησυχίες της παντιέρα και να αποκτά οπαδούς και δημοσιότητα. Εχει την πολυτέλεια να συγκινεί επειδή «διώκει» και όχι επειδή διώκεται. Αντιτίθεται στα αεροπορικά ταξίδια γιατί δεν χρειάστηκε να διασχίσει με τα πόδια τρεις χώρες για να ξεφύγει από κάτι. Μπορεί να διακηρύσσει ότι «ποτέ δεν είναι κάποιος τόσο μικρός για να αλλάξει τον κόσμο» διότι ζει σε μια χώρα όπου τα παιδιά έχουν δικαιώματα. Η Γκρέτα, γενικώς, μπορεί διότι έχει από πίσω της τον σουηδό επικοινωνιολόγο Ιγκμαρ Ρέντζοχ. Ναι, η Γκρέτα είναι ένα πολύ τυχερό κορίτσι. Οσο και ο Τζάστιν Τίμπερλεϊκ που ήταν σταρ στα 16 του.
Θα σώσει η Γκρέτα τον κόσμο; Οχι βέβαια. Το πολύ να διασώσει επικοινωνιακά κάποια συνέδρια. Σε δεκαπέντε χρόνια θα υπάρχουν διαδικτυακές δημοσιεύσεις: «Δείτε πώς είναι σήμερα η Γκρέτα Τούνμπεργκ». Η κλιματική αλλαγή θα συνεχίζεται – όπως συνεχίζεται εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια – και οι επιπτώσεις θα αντιμετωπίζονται συλλογικά από κυβερνήσεις και επιστήμονες.
Δύσκολοι καιροί για Μεσσίες. Διότι αν κάτι σώσει τον πλανήτη, αυτό θα είναι η οικολογική μας συνείδηση και όχι η οικολογική συγκίνηση που προκαλεί η μικρή Γκρέτα. Και συνείδηση παράγει η σκέψη, όχι το θυμικό.