Η πανδημία έφερε στην επιφάνεια την τεράστια σημασία της ψηφιακής τεχνολογίας για τη δημόσια υγεία, την εκπαίδευση, την εργασία και φυσικά την οικονομία. Ανάδειξε όμως και την αξία του ψηφιακού μετασχηματισμού που αποδεικνύεται όχι απλώς μια μόδα ή μια συγκυριακή τάση, αλλά μια απόλυτη προτεραιότητα και ανάγκη για την ανάπτυξη και κυρίως την κοινωνική συνοχή.
Για την Ευρώπη, η ανταπόκριση σε αυτή την πρόκληση αποκτά υπαρξιακό χαρακτήρα, καθώς από την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα του ψηφιακού μετασχηματισμού κρίνεται σε σημαντικό βαθμό η αυτονομία και η κυριαρχία της. Διότι η ψηφιακή τεχνολογική επάρκεια, πέραν όλων των άλλων, έχει μια βαθιά γεωπολιτική σημασία, με δεδομένο ότι πλέον η οικονομική και στρατιωτική ισχύς δεν λειτουργούν ανεξάρτητα του ψηφιακού περιβάλλοντος. Οι τεχνολογικές δυνατότητες διαμορφώνουν νέες ισορροπίες στο παγκόσμιο σύστημα. Η ψηφιακή ισχύς γίνεται στην πραγματικότητα γεωπολιτική και ως τέτοια αξιοποιείται.
ΗΠΑ και Κίνα, οι δύο ψηφιακές υπερδυνάμεις, επιδίδονται ήδη σε έναν ψηφιακό ψυχρό πόλεμο που πολύ συχνά φτάνει να θερμανθεί αρκετά προκαλώντας διεθνείς αναταράξεις και φέροντας την ΕΕ μεταξύ σφύρας και άκμονος.
«Ψηφιακή αποικία»
Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει για την προώθηση ενός νέου ρυθμιστικού περιβάλλοντος, η Ευρώπη συνεχίζει πρωτίστως να καταναλώνει καινοτομία και λιγότερο να την παράγει, καθώς οι ψηφιακές της εταιρείες δεν καταφέρνουν να έχουν μια παγκόσμια επιρροή. Ως αποτέλεσμα, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις τεχνολογίες που αναπτύσσουν οι άλλοι διεθνείς παίκτες καταλήγοντας κατά πολλούς να αποτελεί στην πράξη μια «ψηφιακή αποικία» της Κίνας και των ΗΠΑ.
Η αλήθεια είναι ότι ΕΕ έχει μια εγγενή αδυναμία σε σχέση με τον ανταγωνισμό. Έχει από τη δημιουργία της και εκ των πραγμάτων πιο αργές αντιδράσεις. Παραμένει όμως κατακερματισμένη, χωρίς μια ενιαία ψηφιακή αγορά και κυρίως χωρίς μια στρατηγική ολιστικής προσέγγισης για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Μια αποτελεσματική στρατηγική που θα της επιτρέπει, να αυξήσει την ταχύτητα αντίδρασης στις εξελίξεις, να αντλήσει το ταλέντο από 27 χώρες αλλά να λειτουργεί ως μια ενιαία αγορά 446 εκατομμυρίων ανθρώπων, με κοινά σημεία αιχμής.
Μέχρι στιγμής δεν τα έχει καταφέρει. Ωστόσο τα νέα δεδομένα που φέρνει η 4η Βιομηχανική Επανάσταση ανοίγουν ένα παράθυρο ευκαιρίας. Αυτή η τεράστια αλλαγή τεχνολογικού επιπέδου επιτρέπει, υπό προϋποθέσεις, στην Ευρώπη να ανακτήσει έδαφος, εστιάζοντας σε επενδύσεις ψηφιακών υποδομών. Με δίκτυα υψηλών ταχυτήτων που θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν τη απαραίτητη εξακτίνωση προϊόντων και υπηρεσιών τεχνητής νοημοσύνης και κυρίως με νέα – πιο ανοικτή- αντίληψη απέναντι στις καινοτόμες ιδέες.
Σε αυτό το πεδίο η Ευρώπη μπορεί να προβάλει την προστιθέμενη αξία της δημιουργώντας ένα νέο μοντέλο μεταξύ της «άναρχης προσέγγισης» των ΗΠΑ και του αυστηρού κρατικού ελέγχου της Κίνας. Ένα μοντέλο ρυθμιστικό που θα διασφαλίζει το δημόσιο συμφέρον, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη Δημοκρατία, τη λογοδοσία, τον πλουραλισμό, χωρίς όμως να καταπνίγει τη δημιουργικότητα. Μια νέα ισορροπία που θα διασφαλίζει ταυτόχρονα τον σεβασμό των σταθερών αξιών του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αλλά και θα απελευθερώνει την καινοτομική δυναμική που δημιουργεί η τεχνολογική συγκυρία. Διότι χωρίς ένα σύστημα ηθικών αξιών και αρχών η τεχνολογία δεν θα καταφέρει τελικά να υπηρετήσει τους στόχους της.
Η πρόκληση για την Ευρώπη είναι να υπερβεί τις τεχνικές δυσκολίες διαμόρφωσης κοινής πολιτικής πετυχαίνοντας να αντιμετωπίσει τον ψηφιακό ανταγωνισμό. Όχι απλώς να παρακολουθήσει, αλλά να διαμορφώσει τα τεχνολογικά δεδομένα που τρέχουν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και δεν περιμένουν πρώτα να κινηθούν τα γρανάζια των ευρωπαϊκών μηχανισμών.
Χρυσή ευκαιρία
Το Ταμείο Ανάκαμψης αποτελεί μια χρυσή ευκαιρία που δε πρέπει να χαθεί. Παρά το ότι υπήρξαν σημαντικές μειώσεις του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού στις ψηφιακές δράσεις Horizon Europe, Digital Europe και Connecting Europe αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο.
Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει ότι το 20% του Ταμείου θα κατευθυνθεί προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό, επιδιώκοντας να δοθεί ώθηση στη δημιουργία αξίας από τα νέα δίκτυα τα οποία μπορούν να γίνουν επιταχυντής της ανάπτυξης της χώρας.
Σε πρόσφατη συζήτηση που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής και το Martens Centre for European Studies, ο Ray Pinto, διευθυντής Ψηφιακού Μετασχηματισμού στη DIGITALEUROPE, του φορέα των ευρωπαϊκών τεχνολογικών επιχειρήσεων χαρακτήρισε την Ελλάδα ως παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής στην προώθηση των δικτύων 5G.
Όπως επισημάνθηκε, δεν αρκεί μόνον ένας κεντρικός σχεδιασμός στις Βρυξέλλες. Απαιτείται και τα κράτη μέλη να αναλάβουν πρωτοβουλίες για το ευρωπαϊκό ψηφιακό άλμα. Και η συνοπτική παρουσίαση της Ψηφιακής Βίβλου, χθες, στο Υπουργικό Συμβούλιο, φαίνεται πως δημιουργεί ευκαιρίες ακριβώς προς αυτήν την κατεύθυνση.
Για να καταφέρει να ανταποκριθεί η Ευρώπη στις προκλήσεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας, αλλαγή διαδικασιών και δημιουργική σύνθεση δυνάμεων προκειμένου να γίνει πηγή καινοτομίας. Μόνον έτσι θα καταφέρει να σταθεί επάξια στο διεθνές ψηφιακό περιβάλλον. Θα γίνει η ομάδα που κερδίζει και δεν θα αρκεστεί στον ρόλο του παρατηρητή.