«Η Ενωση θεμελιώνεται στις αξίες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, και του σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα, περιλαμβανομένων των δικαιωμάτων προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες». Το παραπάνω απόσπασμα από το το άρθρο 2 της Συνθήκης της Λισαβόνας παρέθεσε η νέα επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε ανάρτησή της στο twitter για να προσδιορίσει τι σημαίνει η φράση «ο ευρωπαϊκός μας τρόπος ζωής» που περιλαμβάνεται στον τίτλο του έλληνα επιτρόπου Μαργαρίτη Σχοινά («Αντιπρόεδρος για την προστασία του ευρωπαϊκού μας τρόπου ζωής»). Η επικεφαλής της Κομισιόν δέχτηκε πολλές επικρίσεις για την επιλογή του τίτλου αυτού, καθώς θεωρήθηκε ότι υιοθετεί ακροδεξιό και ρατσιστικό λεξιλόγιο.
Η κριτική ξεκινάει όχι από τη διαφωνία στο τι σημαίνει ευρωπαϊκός τρόπος ζωής, αλλά από τη θεώρησή του ως κάτι που αντιπαραβάλλεται με άλλους, μη ευρωπαϊκούς τρόπους ζωής, από τους οποίους αυτός πρέπει να προστατευτεί. Δεδομένου ότι στο χαρτοφυλάκιο του κ. Σχοινά θα ανήκει και η αρμοδιότητα του Μεταναστευτικού, δεν είναι παράλογο να θεωρεί κανείς ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για την επιδίωξη της προστασίας από τους μετανάστες και τον τρόπο ζωής τους, κάτι που υπόσχονται οι ακροδεξιοί και λαϊκίστικοι πολιτικοί σχηματισμοί της Ευρώπης (αλλάζοντας τις προηγούμενες υποσχέσεις τους για έξοδο των αντίστοιχων κρατών από την Ευρώπη).
Ομως πέρα από τον «συγκρουσιακό» αυτοπροσδιορισμό μίας ομάδας, ως το αντίθετο μίας άλλης, απειλητικής ομάδας, υπάρχει και ο καθορισμός της μέσα από τα κοινά στοιχεία των μελών που τη συνθέτουν, μια πιο θετική οπτική. Από μόνο του το γεγονός της αντίληψης ενός τρόπου ζωής κοινού ανάμεσα σε διαφορετικά κράτη, με ξεκάθαρες και σαφείς διαφορές στις αντιλήψεις, στην ψυχοσύνθεση, στην ιστορική εξέλιξη, που περιλαμβάνει και πολλούς μεταξύ τους πολέμους, είναι κάτι αξιοθαύμαστο. Η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι ένα μοναδικό πολιτικό και οικονομικό επίτευγμα. Και το πρόβλημα που αναδείχθηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας κρίσης ήταν ότι η εξέλιξή της δεν συνδυάστηκε με την ανάδειξη και την ενίσχυση των κοινών πολιτισμικών στοιχείων, με ένα αφήγημα αντίστοιχο με τους ιδρυτικούς μύθους των σύγχρονων κρατών. Το αποτέλεσμα ήταν η ανάδειξη των αντιθέσεων μεταξύ των μελών της ένωσης, αντιθέσεων πολιτικών, θρησκευτικών, γεωγραφικών.
Ισως ο προσδιορισμός του κοινού τρόπου ζωής είναι η συζήτηση που πρέπει να προηγηθεί του καθορισμού των ενεργειών για την προστασία του. Και για να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που διαθέτουμε στο παρόν και πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα υπάρχει και στο μέλλον, πρέπει να γνωρίζουμε το παρελθόν. Η περιορισμένη γνώση της ευρωπαϊκής ιστορίας έχει συντελέσει, θεωρώ, τόσο στην υποβάθμιση των επιτευγμάτων της μπροστά στις αναμφισβήτητες ατέλειές της όσο και στην επανεμφάνιση και ισχυροποίηση πολιτικών αντιλήψεων που στο παρελθόν οδήγησαν στην καταστροφή.
Ο Γιόζεφ Ροτ, στο εξαιρετικό βιβλίο που εκδόθηκε μέσα στο καλοκαίρι «Τα χρόνια των ξενοδοχείων», μία συλλογή από άρθρα που έγραψε στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, περιγράφει μία Ευρώπη γεμάτη από εθνότητες και θρησκείες που συνυπήρχαν, χωρίς να παραγνωρίζει το γεγονός ότι οδηγούνταν σε ένα σκοτάδι παρόμοιο με αυτό από το οποίο είχε πρόσφατα βγει. Ενα παρελθόν που χαρακτηριζόταν από εθνικισμούς και συγκρούσεις αλλά και κοινά βιώματα ήταν η βάση για την προσπάθεια που ξεκίνησε μεταπολεμικά για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών και την επίτευξη στόχων και η οποία κατέληξε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο σημερινός κόσμος των ριζικών τεχνολογικών, πολιτικών, οικονομικών και δημογραφικών αλλαγών καθιστά την ύπαρξη μίας ενωμένης Ευρώπης μονόδρομο για την επιβίωση των μελών της. Μονόδρομος και επιθυμητός θεωρώ πως είναι και ο εμπλουτισμός της με ανθρώπους από άλλες ηπείρους, που θα κληθούν να συμμετάσχουν ισότιμα σε αυτόν τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.
Πρόσφατα μία άλλη φράση, στην Ελλάδα αυτή τη φορά, ξεσήκωσε παρόμοιες αντιδράσεις και κριτική, αυτή της υπουργού Παιδείας για την ενίσχυση της εθνικής συνείδησης μέσα από το μάθημα της Ιστορίας. Νομίζω πως εξίσου σημαντική είναι η ενίσχυση μίας ευρωπαϊκής συνείδησης. Μεταξύ τους δεν έρχονται σε σύγκρουση, αντίθετα, η συνειδητοποίηση της συμμετοχής σε ένα ισχυρό σύνολο, μπορεί να ενισχύσει και την αυτοπεποίθηση του κάθε μέλους. Δεν είναι μόνο ο κοινός τόπος ζωής που μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους, αλλά περισσότερο ο κοινός τρόπος ζωής.