Πριν από λίγες ημέρες το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε τη συγκρότηση και σύνθεση ειδικής επιτροπής για την αξιολόγηση και επιλογή του νέου Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου.
Υπάρχουν απορίες και ερωτήματα για την ικανότητα των υπευθύνων του υπουργείου Πολιτισμού να δημιουργήσουν τις συνθήκες που απαιτούνται και τις διαδικασίες που διασφαλίζουν την σοβαρότητα και την αντικειμενικότητα στην επιλογή της νέας καλλιτεχνικής διευθύντριας/του νέου καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου της χώρας.
Είναι εντυπωσιακός ο βαθμός άγνοιας πάνω σε ένα τόσο σοβαρό θέμα και ο αριθμός σφαλμάτων ως προς την σύνθεση της συγκεκριμένης ειδικής επιτροπής. Θα αναφέρω μόνο τέσσερα από αυτά:
1) Ολοι είμαστε υπέρ του κινήματος #MeToo. Ομως το να προσπαθούμε να το επιδείξουμε με υπερβολές όπως ο αποκλεισμός ανδρών καλλιτεχνών από την επιτροπή (ο Νίκος Αλιβιζάτος δεν είναι καλλιτέχνης) δείχνει πολιτική ανωριμότητα, περιορισμένη αντίληψη των ισορροπιών που απαιτούνται και επικίνδυνα πολύπλευρη μεροληπτική στάση. Για πολλούς λόγους, η επιτροπή θα έπρεπε να αποτελείται, πέραν του κ. Αλιβιζάτου, από δύο γυναίκες και δύο άνδρες. Κατά τη γνώμη όμως των υπευθύνων του υπουργείου Πολιτισμού, η Ελλάδα δεν διαθέτει κανέναν άνδρα καλλιτέχνη αναγνωρισμένου κύρους στον χώρο του θεάτρου!
2) Γιατί οι υπεύθυνοι του υπουργείου ανακοίνωσαν τη σύνθεση της επιτροπής πριν από την ολοκλήρωση της αξιολόγησης; Μάλλον, από αφέλεια, πίστευαν πως θα θαυμάσουμε τις επιλογές τους και τη διαφάνεια της διαδικασίας. Δεν έλαβαν όμως καθόλου υπ’ όψιν τις συνθήκες πίεσης που μπορεί να ασκηθούν στα μέλη της επιτροπής μετά τη δημοσίευση των ονομάτων, καθώς και τις συνέπειες αυτών των πιέσεων που ενδεχομένως οδηγήσουν σε αναπόφευκτες μεροληπτικές αποφάσεις. Γνωρίζοντας τις ελληνικές συνήθειες, θα έχουν ήδη πάρει φωτιά τα τηλέφωνα των μελών της επιτροπής από διάφορους κοινούς φίλους με ορισμένους από τους υποψήφιους για τη θέση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης.
3) Με ποια λογική και δεοντολογία η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης αποφασίζει για την καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου, οργανισμού εκ των πραγμάτων ανταγωνιστικού; Πέραν όμως του ανταγωνιστικού στοιχείου υπάρχει και το αντίθετο, τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει ο συγκεκριμένος θεατρικός οργανισμός από πιθανές μελλοντικές συνεργασίες και συμπαραγωγές με το Εθνικό Θέατρο. Αρα θα βοηθούσε η επιλογή ενός φιλικά προσκείμενου προσώπου.
4) Οι τέσσερις καλλιτέχνιδες της επιτροπής έχουν συνεργαστεί με πολλούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες στη διάρκεια της σημαντικής μέχρι σήμερα καριέρας τους. Αυτό μπορεί αρχικά να δίνει την εντύπωση θετικού στοιχείου λόγω της εμπειρίας τους μέσα στο χώρο και της γνώσης προσώπων και πραγμάτων. Ομως η πολυετής εμπειρία και η γνώση αυτή περιλαμβάνει συγχρόνως συμπάθειες, αντιπάθειες, φιλίες, έχθρες, απωθημένα, σχέδια για μελλοντικές συνεργασίες, εξυπηρετήσεις, οφειλές ευγνωμοσύνης, μίση και πολλά-πολλά άλλα.
Δεν κατηγορώ το υπουργείο για κακές προθέσεις. Για ανοησία, άγνοια και ανικανότητα το κατηγορώ. Με τα τέσσερα μόνο δεδομένα που μόλις ανέφερα, έχουν, πιστεύω χωρίς να το θέλουν, δημιουργήσει τις καλύτερες προϋποθέσεις για την εμφάνιση διαπλεκόμενων συμφερόντων. Η παρουσία του κ. Αλιβιζάτου δεν εξασφαλίζει την παρεμπόδιση αυτών των φαινόμενων, διότι δεν μπορεί να γνωρίζει τις προσωπικές σχέσεις και το παρελθόν των καλλιτεχνών της επιτροπής με τους υποψήφιους για τη θέση, ούτε και με τους ενδιάμεσους φίλους που θα σπεύσουν να τηλεφωνήσουν.
Η επιτροπή υπό την προεδρία του κ. Αλιβιζάτου θα έπρεπε να αποτελείται από ανθρώπους του νομικού και δικαστικού χώρου οι οποίοι αμερόληπτα θα αξιολογούσαν τις αιτήσεις βάσει των κριτηρίων που αφορούν τις προϋποθέσεις των αιτήσεων και τις ατομικές συνεντεύξεις, έχοντας οδηγό τον σαφή χαρακτήρα, σκοπό και στόχους του Εθνικού Θεάτρου όπως έχουν καθοριστεί, εάν έχουν καθοριστεί, από το υπουργείο Πολιτισμού.
Προ ημερών ο Θανάσης Παπαγεωργίου, ένας πολύ σοβαρός άνθρωπος του θέατρου με μεγάλη γνώση πάνω στις οικονομικές, διοικητικές, νομικές και καλλιτεχνικές υποχρεώσεις του Εθνικού Θεάτρου, τον οποίο δεν γνωρίζω προσωπικά, είπε πως η καλύτερη λύση θα ήταν να αναλάβει τη θέση του Καλλιτεχνικού Διευθυντή ένας τεχνοκράτης. Συμφωνώ με την άποψη του κ. Παπαγεωργίου, με την προϋπόθεση να μη λειτουργεί ο άνθρωπος αυτός μέσα από κομματική ταυτότητα, αποκλείοντας καλλιτέχνες άλλων πολιτικών πεποιθήσεων, διότι το έχουμε δει αυτό το έργο στο παρελθόν.
Ελπίζω η επιτροπή που επέλεξε το υπουργείο να μην ακολουθήσει τη στάση τού «μη χείρον βέλτιστον» και να μην επιλέξει κάποιον που δεν θα πληρεί όλα τα κριτήρια στο έπακρο.
Επίσης, ελπίζω ότι για ευνόητους λόγους, κανένα από τα μέλη της επιτροπής δεν θα συμμετέχει σε παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου όσο θα διαρκεί η θητεία του νέου διευθυντή.
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ουδέποτε διεκδίκησα κάποια διοικητική θέση στο Εθνικό Θέατρο ή αλλού στην Ελλάδα. Επίσης δεν έχω προσωπικό πρόβλημα με κάποιο από τα μέλη της επιτροπής ή με κάποιο στέλεχος του υπουργείου Πολιτισμού.
Ο λόγος που γράφω αυτό το σημείωμα είναι για να υπογραμμίσω τις παγίδες που κρύβονται πίσω από όλο το σκεπτικό που αφορά την επιλογή, τη σύνθεση και την παρουσίαση της επιτροπής.
Δεν ξέρω πόσοι άνθρωποι του υπουργείου συμμετείχαν στη συγκρότηση της επιτροπής, πόσο χρόνο αφιέρωσαν και τι ειδικότητα έχουν. Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό, από όποια οπτική γωνία κι αν το δει κανείς.
Εύχομαι το Εθνικό Θέατρο να αποκτήσει έναν καλλιτεχνικό διευθυντή που αφενός θα έχει όραμα και αφετέρου θα το πραγματοποιήσει χωρίς να υποκύψει σε πολιτικές παρεμβάσεις και κάθε είδους πιέσεις από «οικεία πρόσωπα» και διάφορους άλλους. Εναν καλλιτεχνικό διευθυντή που πάνω από όλα θα γνωρίζει τη διαφορά μεταξύ Εθνικού και ιδιωτικού θεάτρου.
* Ο Ανδρέας Μανωλικάκης είναι Διά Βίου Μέλος του Actors Studio, καθώς και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου, καθηγητής σκηνοθεσίας και υποκριτικής, Πρόεδρος του Τμήματος Σκηνοθεσίας και τέως Πρόεδρος και Καλλιτεχνικός Διευθυντής (2006-2020) του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Actors Studio Drama School (Master of Fine Arts) στο Pace University της Νέας Υόρκης.