Ολα τα κόμματα συμφωνούν σε ένα πράγμα: για να βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων πρέπει να έρθει η ανάπτυξη. Μπορεί να διαφωνούν αν θα πρέπει να είναι πράσινη ή να είναι δίκαιη ή να είναι φιλολαϊκή ή απλώς ανάπτυξη, αλλά όλοι συμφωνούν. Χωρίς ανάπτυξη δεν θα βγούμε από τη μακροχρόνια κρίση. Και όλοι έχουν γνώμη: πολιτικοί, δημοσιογράφοι, κρατικοί λειτουργοί.
Αλλά ανάπτυξη χωρίς επενδύσεις δεν υπάρχει. Και τις επενδύσεις τις κάνει το Δημόσιο (αν έχει λεφτά) αλλά οι ουσιαστικές επενδύσεις γίνονται βασικά από τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα.
Πώς όμως αξιολογούν την προοπτική των επενδύσεων οι εταιρείες που ήδη δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα; Υπάρχουν εμπόδια; Πόσο πραγματικά και δύσκολα είναι αυτά τα εμπόδια; Συγκριτικά με τα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουμε πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα; Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα έκανε μια έρευνα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) σε όλη την Ευρώπη. Επέλεξε ένα τυχαίο δείγμα MME που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικούς τομείς της οικονομίας.
Ορισε 14 διαφορετικά εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσει μια επιχείρηση για να προχωρήσει σε επενδύσεις. Αυτά τα εμπόδια είναι κοινά για όλες τις επιχειρήσεις σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι ένα εμπόδιο γίνεται και ένα κριτήριο για το πόσο φιλικό ή εχθρικό είναι το περιβάλλον για τις επενδύσεις. Και αυτό με τη σειρά του είναι ένα κριτήριο για να προσελκύσεις ή να αποτρέψεις τις επενδύσεις. Οι απαντήσεις έχουν αξία για να αξιολογήσει κάποιος αντικειμενικά το επενδυτικό περιβάλλον. Είναι χρήσιμες όχι μόνο για τις υπάρχουσες επιχειρήσεις που θέλουν να επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους, αλλά και για τους νέους επενδυτές. Τα εμπόδια αυτά είναι:
α) Οικονομικά και φορολογικά εμπόδια
1. Χαμηλή ζήτηση για τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες
2. Το κόστος ή η διαθεσιμότητα εξωτερικής χρηματοδότησης
3. Αβέβαιες ή κακές οικονομικές προοπτικές
4. Σταθερότητα της φορολογικής νομοθεσίας
5. Πολυπλοκότητα των φορολογικών κανόνων
β) Εργασιακά εμπόδια
6. Διαθεσιμότητα εξειδικευμένου προσωπικού
7. Κόστος εργασίας
8. Εργατικό δίκαιο
9. Επίλυση εργασιακών διαφορών
γ) Διοικητικά εμπόδια
10. Σταθερή νομοθεσία σχετικά με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες
11. Κόστος έναρξης επιχειρηματικής δραστηριότητα
12. Διοικητικά βάρη εκτός από το κόστος
13. Αδειες οικοδόμησης και άλλες άδειες
14. Διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας
Τα αποτελέσματα για την Ελλάδα και ιδίως η σύγκρισή τους με τα αποτελέσματα των άλλων κρατών-μελών είναι απογοητευτικά.
Σε όλα ανεξαιρέτως τα εμπόδια που εξετάζει η έρευνα οι δυσκολίες αντιμετώπισής τους στην Ελλάδα είναι μεγαλύτερες από τα άλλα κράτη-μέλη. Αντικειμενικά, όπως αυτό έχει αξιολογηθεί από τους ίδιους τους επιχειρηματίες, στην Ελλάδα είναι τρεις φορές πιο δύσκολες οι προϋποθέσεις για να πραγματοποιήσει επένδυση μια επιχείρηση από τη Δανία που είναι το πιο φιλικό κράτος. Σχεδόν όλα τα εμπόδια είναι πολύ δυσκολότερα για τους έλληνες επιχειρηματίες. Για να γίνει μια επένδυση πρέπει να περάσουν από έναν κυκεώνα δυσκολιών. Αυτό βέβαια δημιουργεί αρνητικό κλίμα. Γιατί να έρθει κάποιος να επενδύσει στη χώρα μας και να αντιμετωπίσει την ελληνική γραφειοκρατία και να μην πάει σε μια άλλη χώρα που είναι πιο φιλική; Και αν η οικονομία είναι βασικά ψυχολογία, τότε η έξοδος από την κρίση αργεί ακόμα.
Αν γίνει ένας συνολικός απολογισμός, είμαστε καλύτεροι μόνο από τη Ρουμανία που κατέχει την τελευταία θέση, αλλά χειρότεροι από όλα τα άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ. Βέβαια η Ρουμανία έτρεξε με 6,9% ανάπτυξη το 2017.
Αλλά ας δούμε τα προβλήματα ανά κατηγορία
Τα εμπόδια που έχουν σχέση με τη φορολογία, τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων και τις οικονομικές προοπτικές της Ελλάδας είναι τα μεγαλύτερα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Η απόκλιση από τον ευρωπαϊκό μέσον όρο είναι χαώδης. Και στα τέσσερα εμπόδια βρισκόμαστε στην τελευταία θέση. Και αυτό είναι αποτρεπτικό.
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει αυτή ακριβώς τη διαφορά. Σε δύο τομείς η κυβέρνηση έχει τον απόλυτο έλεγχο: στην πολυπλοκότητα και στη σταθερότητα της φορολογικής νομοθεσίας.
Δύσκολα κάποιος επενδύει όταν δεν ξέρει τους κανόνες ή όταν οι κανόνες είναι τόσο πολύπλοκοι που είναι σαν να μην υπάρχουν. Στα άλλα δύο εμπόδια η κυβέρνηση μπορεί να επέμβει έμμεσα στη βιωσιμότητα των τραπεζών ώστε η χρηματοδότηση να είναι και πιο εύκολη και πιο φτηνή και στην οικονομική προοπτική της οικονομίας.
Αντίθετα τα εμπόδια που σχετίζονται με το ανθρώπινο δυναμικό είναι λιγότερο προβληματικά χωρίς βέβαια να είναι ελκυστικά. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει το μέγεθος των προβλημάτων.
Το πλαίσιο για την επίλυση των εργασιακών διαφορών, η κυβέρνηση μπορεί κάλλιστα να το βελτιώσει.
Στα λεγόμενα διοικητικά εμπόδια ο παρακάτω πίνακας δείχνει τη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Τα δύο σοβαρά εμπόδια είναι η διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας και η απουσία σταθερής νομοθεσίας, που αφορούν τις υπηρεσίες και τα προϊόντα. Και στα δύο αυτά θέματα η κυβέρνηση έχει την άμεση ευθύνη.
Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες (οικονομικό περιβάλλον) και δυσκολίες που εξαρτώνται από την κυβέρνηση. Τα μνημόνια ήταν μια ευκαιρία για να διορθωθούν ορισμένες λειτουργίες. Εγιναν μεταρρυθμίσεις. Πώς τις εισέπραξε ο επιχειρηματικός κόσμος αυτές τις μεταρρυθμίσεις; Στην ερώτηση αν οι μεταρρυθμίσεις που έγιναν την τελευταία διετία (2017 και 2016) είχαν θετική συνέπεια στη λειτουργία των ΜΜΕ η εκτίμηση των επιχειρηματιών που συμμετείχαν στην έρευνα είναι τελείως αρνητική. Αν δε συγκρίνουμε τις επιδόσεις των ελληνικών μεταρρυθμίσεων με αυτές των άλλων χωρών που βίωσαν το καθεστώς των μνημονίων παρατηρούμε ότι αυτές όχι μόνο δεν εκτιμήθηκαν, αλλά θεωρήθηκαν και αντιπαραγωγικές. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει την αποτυχία των μεταρρυθμίσεων όπως αυτές αξιολογήθηκαν από τους άμεσα ενδιαφερόμενους.
Είμαστε η μόνη χώρα (μετά τη Ρουμανία) που οι μεταρρυθμίσεις θεωρήθηκαν τόσο αρνητικές. Η κυβέρνηση απέτυχε να δημιουργήσει ένα θετικό κλίμα. Αλλωστε, από ό,τι φαίνεται, η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος δεν αποτέλεσε προτεραιότητα για τους κυβερνητικούς χειρισμούς.
Βελτίωση του βιοτικού επιπέδου χωρίς ανάπτυξη δεν γίνεται και ανάπτυξη χωρίς επενδύσεις είναι αδύνατη. Η ανεργία θα κερδηθεί μόνο αν γίνει ανάπτυξη. Και η ανάπτυξη είτε είναι πράσινη, είτε δίκαιη είτε φιλολαϊκή είτε χωρίς κανένα προσδιορισμό θα γίνει μόνο αν γίνουν επενδύσεις από τους ιδιώτες. Και οι ενδιαφερόμενοι αξιολόγησαν και απέρριψαν τη μεταρρυθμιστική πολιτική της κυβέρνησης. Προς το παρόν οι εξορκισμοί και οι διαταγές των υπευθύνων δεν είναι αρκετοί για να πείσουν τους επενδυτές (ούτε άλλωστε και τις τράπεζες) να βάλουν τα χρήματά τους σε μια αμφισβητούμενη υπόθεση.
Η ωραιοποίηση της πραγματικότητας μπορεί να πείθει μερικούς αλλά δεν είναι αρκετή για να πείσει τον επιχειρηματία να πάρει τα ρίσκα και να κάνει μια επένδυση, ιδίως όταν έχει εναλλακτικές λύσεις σε άλλες χώρες. Για να δραστηριοποιηθεί η ιδιωτική πρωτοβουλία χρειάζεται η κυβέρνηση να πάρει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για να βοηθήσει τις επιχειρήσεις.
Και όπως είπε ο γάλλος ερευνητής Patrick Lagadec, οι κρίσεις του αύριο είναι συχνά η άρνηση των προβλημάτων του σήμερα. Εμείς θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι κρίσεις του σήμερα είναι η άρνηση των προβλημάτων του χθες. Και συνεχίζουμε.