Οι ειδήσεις είναι αποτρόπαιες, δεν συνάδουν με το πνεύμα των Χριστουγέννων και συνήθως η έκταση που καταλαμβάνουν τέτοιες ημέρες δεν είναι μεγάλη. Τι δουλειά έχει ο Ταραντίνο με τα jingle bells;
Λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, πατέρας δολοφόνησε τη 18χρονη κόρη του, τη μικρότερη ανάμεσα σε πέντε, στο χωριό Σμίνθη της Ξάνθης, γιατί «είχε σχέση με νεαρό που επέβαινε σε μοτοσυκλέτες». Ο 49χρονος βρέθηκε κρεμασμένος, σε παρακείμενη δασική έκταση, με τα χέρια του ματωμένα. «Φέρεται να είχε ψυχολογικά προβλήματα», μετέδωσε το xanthi2.
Στην άλλη άκρη της χώρας, στην Κρήτη, τη νύχτα των Χριστουγέννων, ένας 34χρονος έπνιξε με τα ίδια του τα χέρια τον πατέρα του, σε άγριο καβγά, και –σύμφωνα με τα σχετικά δημοσιεύματα- πήγε για ύπνο. Ο δράστης, όταν συνελήφθη, ισχυρίστηκε ότι είχε καταναλώσει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ, το οποίο «του απελευθερώνει έναν άλλο, πιο βίαιο εαυτό».
Στις 18 Δεκεμβρίου, το πλέον σοκαριστικό, το φονικό στους Αγίους Αναργύρους, από τον αστυνομικό που -προτού γίνει αυτόχειρας- πήρε τη ζωή από τρεις ανθρώπους του στενού οικογενειακού του περιβάλλοντος: τη σύζυγο, την τετράχρονη κόρη του και την πεθερά του. Η ΕΛ.ΑΣ. έκανε γνωστό ότι ο δράστης είχε περάσει επιτυχώς τα σχετικά ψυχομετρικά τεστ, πλην όμως το 2011. Μα…πώς;
Συγγενείς, φίλοι, ακόμη και media, στέκονται συνήθως εμβρόντητοι μπροστά στην «κακιά την ώρα», ενεργοποιώντας ερμηνείες απλοϊκές και στερεότυπα για γέλια: «η πεθερά του τον υποτιμούσε».
Δεν είναι ασφαλώς όλοι οι δολοφόνοι ψυχοπαθείς. Ούτε όλοι οι διαταραγμένοι ψυχικά άνθρωποι μπορούν να διαπράξουν φόνο. Καθεμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, θα ήταν ανόητες οι γενικεύσεις∙ γίνονται όμως η αφορμή για να θιγεί ένα πρόβλημα βαθύτερο, που αφορά περισσότερους από αυτούς που σήμερα πενθούν.
Ο φόνος, πράξη υπέρβασης των ανθρώπινων ορίων, συμπεριφορά ανείπωτης αγριότητας, ενέχει το στοιχείο μιας ασύλληπτης «παράνοιας». Που άλλοτε είναι προφανής, άλλοτε όχι. Κρύβεται και σε πράγματα μικρά, σε λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής που ενίοτε ερμηνεύονται ελαφρά τη καρδία από το οικογενειακό περιβάλλον ως απλοί φόβοι, άγχη, ως «ο Νίκος έχει τις κλειστές του αυτή την εποχή, μην τον ζορίζεις». Και κρύβει ανθρώπους πιεσμένους, αβοήθητους ακόμη και αδιάγνωστους, που κάποιες, λίγες φορές, εμπνέονται μεγάλες τραγωδίες.
H λεπτή κλωστή που μας κρατάει στο φάσμα της «κανονικότητας», δεν είναι προφανώς ορατή σε όλους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ένας στους τέσσερις είναι πιθανό να αντιμετωπίσει πρόβλημα ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ένας στους πέντε εφήβους στην Ευρώπη αντιμετωπίζει κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα, ενώ τρία τέταρτα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων αναφέρουν τον κίνδυνο εκδήλωσης τουλάχιστον ενός ψυχοκοινωνικού προβλήματος στον χώρο εργασίας.
Στοιχεία του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου για την Ψυχική Υγεία εμφανίζουν τις πιθανότητες που έχει κάποιος να εκδηλώσει ψύχωση σε περίοδο της ζωής του, μία προς εκατό.
Η εποχή, εποχή τεράτων που έχουν βγει παγανιά, και λόγω της παρατεταμένης κρίσης, απαιτεί γενναιότητα. Ναι, θέλει κουράγιο να σχηματίσει κανείς τον αριθμό ενός ειδικού και να ζητήσει βοήθεια. Θέλει θάρρος για να αποδεχθεί ότι ο ίδιος ή κάποιος δικός του άνθρωπος χρειάζεται βοήθεια, φαρμακευτική αγωγή, ψυχολογική υποστήριξη. Για να διώξει τον εφιάλτη του κοινωνικού στίγματος. Δεν είναι «καρδιακή ανακοπή» η σχιζοφρένεια, δεν είναι «εγκεφαλικό» η διπολική διαταραχή, δεν είναι καν «καρκίνος» η ψύχωση που έχει ισοπεδώσει τη ζωή μιας οικογένειας.
Είναι πρόσκαιρα βολικό να φορέσει κουκούλα και να υποδυθεί ότι δεν βλέπει το τέρας. «Να πας να κοιταχτείς εσύ σε ψυχίατρο, εγώ μια χαρά είμαι». «Νομίζεις ότι δεν μπορώ να λύσω μόνη μου τα προβλήματά μου;». «Θα μου υποδείξει ένας ψυχολόγος πώς να ζήσω;». «Ακούς εκεί, να μου πει εμένα ότι το παιδί μου χρειάζεται φάρμακα…».
Το χαμηλό ποσοστό αναζήτησης βοήθειας στην ψυχιατρική φροντίδα συνεχίζει να συνιστά τεράστιο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Παρά το τεράστιο φορτίο που επιφέρουν αυτού του είδους οι ασθένειες, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πλέον διαθέσιμες θεραπείες, με μεγάλη αποτελεσματικότητα, που μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής αυτού που υποφέρει, να αμβλύνουν τον Γολγοθά όσων ζουν κοντά του, λίγοι σηκώνουν το τηλέφωνο…
Και μην πει κανείς ότι το σπορ είναι ακριβό. Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων που πληρούν κριτήρια ψυχικών διαταραχών δεν χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, ακόμη και όταν η θεραπευτική παρέμβαση είναι δωρεάν.
Η καθυστέρηση στον εντοπισμό του προβλήματος, η καθυστέρηση στην παρέμβαση στα πρώιμα στάδια του, μπορεί να είναι καθοριστική. Υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν μέχρι και δέκα χρόνια (με βάση δημοσιευμένη έρευνα), προτού αποταθούν για βοήθεια. Πολύ αργά για δάκρυα.
Σε μια κοινωνία, όπως η ελληνική, η μόνη δύναμη είναι η γνώση. Είναι η ευαισθητοποίηση, το πέταμα της κουκούλας μακριά, με καμπάνιες που θα αποδώσουν με εργαλεία φθηνά και διεισδυτικά. Διανοούμενοι, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, παρουσιαστές, δεν θα έλεγαν όχι σε μια εκστρατεία για «καλό σκοπό». Οι φορείς της ψυχικής υγείας πρέπει κι αυτοί να απαλλαγούν με τη σειρά τους από τις αγκυλώσεις τους, να εμπνευστούν, να πρωτοτυπήσουν, να ταράξουν τα νερά. Για το AIDS, μέχρι και γυμνές φωτογραφήσεις είδαμε. Για τη μανιοκατάθλιψη, όχι;