Oταν ο γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων Α’ οραματίστηκε την ιδέα κατασκευής της Αψίδας του Θριάμβου, την επομένη της νίκης του στο Αούστερλιτς, δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι δύο αιώνες μετά η αψίδα του θα γίνονταν πεδίο μάχης και σύμβολο μιας κοινωνικής έκρηξης με κίτρινα φωσφοριζέ γιλέκα.
Φαινόμενα όπως αυτό είναι δύσκολο να αναλυθούν συνολικά τη στιγμή που συμβαίνουν. Χρειάζονται ψυχραιμία και χρόνο για να κατακάτσουν οι καπνοί ώστε να δούμε την πλήρη εικόνα.
Όμως είναι σαφές ότι ο φόρος στα καύσιμα ήταν μόνον η αφορμή για να ξεκινήσει τον περασμένο μήνα το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων από την περιφέρεια και να φτάσει γιγαντωμένο – και καταστροφικό- στην καρδιά του Παρισιού.
Τα social media έπαιξαν καταλυτικό ρόλο για να ενώσουν τους μετριοπαθείς (κεντρώους ή συντηρητικούς) ανθρώπους της αγροτικής Γαλλίας που πλήττονται κυρίως από την αύξηση στην τιμή του πετρελαίου και να τους βάλουν ανάμεσα σε ακροαριστερούς, αναρχικούς και ακροδεξιούς. Η λανθασμένη εκτίμηση για το εύρος που μπορούσε να έχει το θέμα, άφησε την κατάσταση να τεθεί εκτός ελέγχου.
Και όλο αυτό μέσα σ’ ένα πλαίσιο ευρύτερης τάσης αντισυστημικότητας που καταγράφεται διεθνώς.
Η «πολιτική ειρωνεία» είναι ότι τα Κίτρινα Γιλέκα αποτελούν δημιούργημα των ίδιων δεδομένων που έφεραν τον Μακρόν στο Μέγαρο των Ηλυσίων Πεδίων: ανεπάρκεια και αδυναμίες των παλιών κομμάτων, αναποτελεσματικότητα του πολιτικού προσωπικού και ανεξέλεγκτα κοινωνικά δίκτυα.
Ωστόσο το έντονο φλούο χρώμα της κινητοποίησης σύντομα θα ξεθωριάσει. Η έλλειψη ηγεσίας και πρωτίστως οι μεγάλες διαφορές στην αντίληψη μεταξύ των διαφορετικών ομάδων που συγκροτούν το κίνημα, θα οδηγήσουν σταδιακά τα πράγματα σε μια εκτόνωση. Αλλά αυτό από μόνο του, κάθε άλλο παρά θετικό θα αποδειχθεί για τον Μακρόν. Όσο τα θεμελιώδη ζητήματα της λαϊκής αντίδρασης παραμένουν αναπάντητα, τόσο θα σωρεύεται η ένταση ο θυμός και η οργή. Το πιο πιθανό είναι ότι τα γιλέκα δεν θα εξελιχθούν σ’ ένα γαλλικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων, καθώς μέχρι στιγμής δεν έχει αναδειχθεί ένας Γκρίλο στο Παρίσι. Αλλά οι υποστηρικτές τους θα δυσκολευτούν να επιστρέψουν πολιτικά είτε στους κεντροδεξιούς Ρεπουμπλικάνους, είτε στους Σοσιαλιστές, πολύ περισσότερο στο En Marche, τον πολιτικό σχηματισμό του Μακρόν. Θα είναι απέναντι και θα φρενάρουν κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια του γάλλου Προέδρου.
Διότι οι πολιτικές δεν αρκεί να είναι τεχνικά σωστές, οφείλουν να είναι κατανοητές για να μπορούν να περάσουν στην κοινωνία. Να πεισθούν οι πολίτες για τη σημασία και την αναγκαιότητά τους.
Η ηγεσία έχει νόημα προφανώς για να δείχνει τον δρόμο, να είναι ρηξικέλευθη, αλλά αποτελεί αυτονόητη προϋπόθεση να υπάρχουν κάποιοι που να την ακολουθούν. Μια ηγεσία με την αυτάρεσκη βεβαιότητα της ορθότητας, αλλά χωρίς ενσυναίσθηση, γίνεται μια απομονωμένη και ως εκ τούτου αναποτελεσματική ηγεσία.
Όσο κι αν αποδεικνύεται αυτοκαταστροφική η αντισυστημική τάση που είδαμε να οδηγεί τη Βρετανία εκτός ΕΕ και τους λαϊκιστές να κερδίζουν ένα ντόμινο εκλογών στην Ευρώπη, το φαινόμενο δεν μπορεί να απαξιωθεί. Η απλή δαιμονοποίηση είναι μια εύκολη και βολική αντίδραση, αλλά όχι η απάντηση στο πρόβλημα.
Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αισθάνεται αποκομμένο από τις εξελίξεις. Βλέπει όχι με θαυμασμό αλλά με φόβο την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Διαπιστώνει ότι η οικονομία γίνεται ολοένα και λιγότερο κατανοητή. Τα νέα δεδομένα το ξεπερνούν ταχύτατα, παλιώνουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές του σε χρόνους αστραπιαίους.
Αυτοί οι άνθρωποι κάτι λένε διαμαρτυρόμενοι. Ακόμα και αν πιστεύουν ότι μπορούν να ανατρέψουν την ροή της παγκόσμιας οικονομίας, αναδεικνύουν τις κοινωνικές ανισότητες, την αδυναμία τους να διατηρήσουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής με τους χαμηλούς μισθούς και συντάξεις που παίρνουν. Εκφράζουν τον φόβο τους για μέλλον. Αναζητούν τη ζεστασιά του γνώριμου παρελθόντος διότι το αύριο μοιάζει στα μάτια τους ολοένα και πιο αβέβαιο, αφιλόξενο και επικίνδυνο.
Προφανώς και δεν μπορούμε να σταματήσουμε την εξέλιξη. Όμως όσο πιο πολλοί αισθάνονται ότι μένουν πίσω από τις εξελίξεις τόσο πιο απρόβλεπτες θα είναι οι αντιδράσεις τους. Και τόσο πιο ευάλωτοι θα είναι στις σειρήνες του λαϊκισμού, αναζητώντας πολιτική εκπροσώπηση.
Αντικειμενικά το ζητούμενο είναι σύνθετο. Αλλά έτσι είναι η ζωή. Χρειάζεται μια ηγεσία που όχι μόνο να απαντά στις προκλήσεις της εποχής αλλά και να καταφέρνει να πορεύεται με πλήρη επίγνωση του τι συμβαίνει σε όσους ακολουθούν. Να δημιουργεί την πεποίθηση ότι οι «πίσω» συμπεριλαμβάνονται στους σχεδιασμούς των «μπροστά».
Εκεί απέτυχε ο Μακρόν – και δεν είναι ο μόνος.