Είναι απόλυτα φυσιολογική η τάση να προσπαθούμε να εξηγήσουμε απρόσμενα ή αλλόκοτα γεγονότα με τρόπο που «χωράει» στο πλαίσιο του ορθολογικού τρόπου σκέψης που επικράτησε στο σύγχρονο δυτικό κόσμο και, εν μέρει, και στη χώρα μας.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τις προσπάθειες εξήγησης της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Πως μπορείς να εξηγήσεις ότι ένας αμερικανός πολίτης, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη, προκαλεί το απίστευτο μακελειό στο Ορλάντο σκορπώντας τον θάνατο; Πώς να εξηγήσεις τις επιθέσεις στο Παρίσι με την εν ψυχρώ μαζική δολοφονία αθώων πολιτών που διασκέδαζαν σε εστιατόρια ή σε μουσικές εκδηλώσεις;
Η προφανής εξήγηση είναι αυτή των «διαταραγμένων ψυχών». «Δεν πρόκειται για πόλεμο πολιτισμών αλλά για αντάρτικο μιας ψύχωσης που καταλαμβάνει μοναχικές ιδεοληπτικές ψυχές» όπως λέει ο Κώστας Γιαννακίδης στο εξαιρετικό του άρθρο στο Protagon.
Είναι η κυρίαρχη αντίληψη, η οποία στηρίζεται σε μια εξήγηση λογικοφανή και βολική. Προσπαθεί να ερμηνεύσει τα κίνητρα της κτηνώδους βίας που χρησιμοποιούν οι τζιχαντιστές με όρους ατομικής ψυχικής υγείας. Είναι βολική γιατί δεν υποσκάπτει παγιωμένες στη Δύση αντιλήψεις περί συνύπαρξης της διαφορετικότητας ή το καντιανό όραμα της αιώνιας παγκόσμιας ειρήνης. Είναι κυρίως βολική γιατί δεν οδηγεί σε λήψη μέτρων αντιμετώπισης που δεν είναι αρεστά στα φιλελεύθερα και προοδευτικά αντανακλαστικά μας, όπως η χρήση στρατιωτικής και αστυνομικής βίας και η λήψη περιοριστικών μέτρων για τους ύποπτους.
Δυστυχώς για εμάς, και εννοώ για τη Δύση – Ευρώπη και Αμερική- τα πράγματα δεν είναι, πιστεύω, τόσο προφανή, και σίγουρα δεν είναι όπως εκ πρώτης όψεως φαίνονται.
Ασφαλώς δεν είναι η πρώτη φορά που οι σύγχρονες κοινωνίες βρίσκονται αντιμέτωπες με το φαινόμενο της τρομοκρατίας. Η τρομοκρατία είναι αποτέλεσμα κάποιου ριζοσπαστικού πολιτικού κινήματος που επιλέγει να πορευθεί «εκτός θεσμών», στην παρανομία. Στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα αναπτύχθηκε η «αναρχική» τρομοκρατία, στο δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα η αντιαποικιακή τρομοκρατία και στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 άνθησε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στην Ελλάδα η τρομοκρατία της «Νέας Αριστεράς», εμπνευσμένη από το αντάρτικο των πόλεων της Λατινικής Αμερικής. Τώρα ζούμε το κύμα της θρησκευτικής τρομοκρατίας.
Αφελείς απλουστεύσεις, αρκετά δημοφιλείς στη χώρα μας, του τύπου «για όλα φταίει η δυτική πολιτική στη Μέση Ανατολή», δεν μπορούν να αποτελέσουν σταθερή βάση ανάλυσης και αντιμετώπισης της τρομοκρατίας
Δεν πρόκειται για την τρομοκρατία μιας ολόκληρης θρησκείας. Η θρησκευτική τρομοκρατία, όπως γνωρίζουμε καλά, δεν ήταν πάντα ισλαμική. Συνεπώς μια θρησκεία που υπάρχει εδώ και 1.400 χρόνια και έχει πάνω από ενάμισι δισεκατομμύριο πιστούς δεν μπορεί να καταδικασθεί συλλήβδην ως βίαιη. Οι νέοι όμως τζιχαντιστές δεν είναι άσχετοι με το Ισλάμ. Είναι οπαδοί μιας ακραίας ερμηνείας του Ισλάμ που ενστερνίζεται μια μικρή μειοψηφία του, οι σαλαφιστές, από όπου στρατολογούνται και οι εν δυνάμει τρομοκράτες.
Η νέα μορφή τρομοκρατίας που αντιμετωπίζουν σήμερα οι δυτικές κοινωνίες έχει πολύ συγκεκριμένους πολιτικούς και ιδεολογικούς στόχους. Το Ισλαμικό Κράτος αποτελεί ένα νέο φαινόμενο σε σχέση με την Αλ Κάϊντα. Εχει κοινές ιδεολογικές ρίζες αλλά ακολουθεί διαφορετική στρατηγική με στόχο την επιδίωξη ενός παγκόσμιου χαλιφάτου, μια στρατηγική βάσει της οποίας και οι πιο ακραίες πράξεις βίας δικαιολογούνται.
Οσοι ενστερνίζονται τους στόχους του τζιχαντιστικού κινήματος έχουν πλήρη συνείδηση των πράξεων τους και η απόφασή τους να ενταχθούν στο κίνημα αυτό και να θυσιάσουν ακόμα και τη ζωή τους είναι συνειδητή επιλογή. Το γεγονός μάλιστα ότι χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες ευρωπαίοι και αμερικανοί πολίτες είναι πρόθυμοι να ορκισθούν πίστη στο Ισλαμικό Κράτος δημιουργεί μια εφιαλτική προοπτική για τις δυτικές κοινωνίες. Οπως γράφει και ο έγκυρος αναλυτής της τρομοκρατίας Πέτερ Νόιμαν. «Η άνοδος του τζιχαντιστικού κινήματος από το 2011 είναι δραματική και παρόλο που επί του παρόντος η πλειοψηφία των οργανώσεων και των μαχητών δραστηριοποιείται στη Μέση Ανατολή, η εξέλιξη αυτή δεν μπορεί να μην έχει επιπτώσεις και για την Ευρώπη». Είχε μάλιστα προβλέψει στις αρχές του 2015 ότι οι πρώτες επιθέσεις στο Παρίσι και στην Κοπεγχάγη δεν ήταν μεμονωμένα περιστατικά αλλά δραματικές ενδείξεις για το νέο κύμα τρομοκρατίας που θα μας απασχολήσει τουλάχιστον για μια ακόμη γενιά.
Οσοι ορκίζονται πίστη στο Ισλαμικό Κράτος επιδιώκουν να καταστρέψουν τον τρόπο ζωής μας και τις βασικές αξίες του πολιτισμού μας. Θέλουν να χτίσουν μια άλλη κοινωνία στην οποία ο ορθός λόγος, η ατομική ελευθερία και πολλά άλλα που συνθέτουν τον δυτικό πολιτισμό δεν θα έχουν θέση.
Πρόκειται για μια μεγάλη πρόκληση για όλους όσοι ενστερνίζονται τις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Αφελείς απλουστεύσεις, αρκετά δημοφιλείς στη χώρα μας, του τύπου «για όλα φταίει η δυτική πολιτική στη Μέση Ανατολή», δεν μπορούν να αποτελέσουν σταθερή βάση ανάλυσης και αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, ακόμα και αν σε αρκετές περιπτώσεις περικλείουν κάποια αλήθεια.
Απαιτείται συνειδητοποίηση του μεγέθους της πρόκλησης, αφού δεν πρόκειται για μεμονωμένες ενέργειες κάποιων «τρελών» αλλά για οργανωμένη επίθεση στις αξίες και τον τρόπο ζωής μας. Η ένταση και η συχνότητα των τρομοκρατικών επιθέσεων μπορεί να ενταθεί. Η χειρότερη απάντηση θα ήταν μια απάντηση σπασμωδική σαν αποτέλεσμα του πανικού. Χρειάζεται θεαματική και συστηματική ενίσχυση της εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και κυρίως μια ολοκληρωμένη στρατηγική πρόληψης που θα απευθύνεται κυρίως σε όσους αποτελούν την ομάδα στόχο για στρατολόγησή τους από τους τζιχαντιστές.
* Ο Δημήτρης Κούρκουλας διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών υπεύθυνος για ευρωπαϊκές υποθέσεις την περίοδο Ιούνιος 2012 – Ιανουάριος 2015. Υπήρξε στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και διετέλεσε Πρέσβης της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο Λίβανο, στη Βουλγαρία και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη.