Πριν από καμιά δεκαετία, η αρχηγός του φεμινιστικού κόμματος της Σουηδίας Γκούντρουν Σίμαν είχε κάνει στάχτη, δημοσίως, 100.000 σουηδικές κορόνες, περίπου 10.000 ευρώ, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μισθολογική ανισότητα ανδρών και γυναικών στη χώρα της – τόσα υπολογιζόταν ότι ήταν τα χρήματα που έχαναν κάθε λεπτό οι γυναίκες της Σουηδίας, επειδή οι μισθοί τους ήταν χαμηλότεροι από εκείνους των ανδρών. Ενώπιον αποσβολωμένου ακροατηρίου, η Σίμαν χρειάστηκε 25 λεπτά της ώρας για να κάψει τα «καταραμένα» λεφτά της ανισότητας, τα οποία, παρεμπιπτόντως, είχε προσφέρει διαφημιστική εταιρεία για την προεκλογική εκστρατεία του κόμματός της.
Στην εκπνοή του 2020, και αφότου η πανδημία, οι παγκολίνοι και η Γουχάν έχουν εισβάλει στη ζωή μας, η κυρία Σίμαν δεν θέλει να ξέρει πόσα πρέπει να ρίξει στην πυρά, δίκην συμβολισμού για όσα έχουν καταρρεύσει στο κοινωνικό σύμπαν, με «θύματα» γυναίκες – και όχι μόνο. Διεθνή media κύρους, όπως οι New Υork Times, εμφανίζονται να ανησυχούν ιδιαίτερα, ισχυριζόμενα ότι ενδεχομένως ένας χρόνος «Covid-19» μπορεί να ξεκάνει δεκαετίες κοινωνικών αγώνων, πολύτιμα κεκτημένα στο πεδίο της ισότητας των φύλων.
Κοιτάξτε γύρω σας. Εργαζόμενες που συναντάτε τυχαία, συγγενείς ή φίλες, που τυγχάνουν μητέρες – κάθε κοπής, σε οιοδήποτε σχήμα οικογένειας. Φανταστείτε τες, εν μέσω απαγορευτικών και απαγορεύσεων. Αν το 2020 έπρεπε σώνει και ντε –όπως αγαπούν τα ΜΜΕ– να αναδείξει πρόσωπα-πρωταγωνιστές, θα ήταν γένους θηλυκού. Γυναίκες που υπέταξαν θεωρίες και ιδεολογήματα στην εξαντλητική παράσταση πολλαπλών ρόλων. Που είδαν ακλόνητες αλήθειες της νιότης τους να εξατμίζονται και όρους όπως «χειραφέτηση», «κοινωνική καταπίεση», «εκμετάλλευση», να αποκτούν νόημα διαφορετικό.
Δικηγόροι που το πρωί τρέχουν στα δικαστήρια και το μεσημέρι μεταμορφώνονται σε επόπτες τηλεκπαίδευσης. Ταμίες σε σούπερ μάρκετ που ξεντύνονται με προσοχή εντατικολόγου μετά τη ΜΕΘ και ύστερα κάνουν τις κατσαρόλες να χορεύουν. Νοσηλεύτριες που σιδερώνουν αξημέρωτα, πριν από τη βάρδια. Καριερίστες σε πολυεθνικές σε πολυπρόσωπες-βαβέλ συσκέψεις με φόντο (λατρεμένους, κατά τα άλλα) παιδικούς ήχους. Πωλήτριες, γραφίστριες, δασκάλες. Με μειωμένους μισθούς, ενίοτε όρους ημι-απασχόλησης, χωρίς κοινωνικά/οικογενειακά στηρίγματα, δίχως back up (ναι, οι μαμάδες είναι το ύστατο και ανεξάντλητο back up), με πολλαπλάσιες υποχρεώσεις και βάρη οικονομικά, με πίεση για απόδοση σε παράδοξη εποχή. Τα κλασικά ερωτήματα του φεμινιστικού κινήματος –ακόμη κι αυτά με τα οποία γεννήθηκε το μεταμοντέρνο τρίτο κύμα του, τον καιρό της παγκοσμιοποίησης– «Είναι παρούσες ή αποκλεισμένες;», «Σε ποιους κατεξοχήν ρόλους συναντούμε τις γυναίκες;», μοιάζουν τουλάχιστον αστεία.
Ποιος να το περίμενε… Η απομόνωση, η απόσταση και «αποστασιοποίηση» από ευρύτερες κοινωνικές ομάδες, η παράμετρος που έχει λειτουργήσει καθοριστικά στην πάροδο του χρόνου για την αποδυνάμωση γυναικών και γυναικών, είναι δομικό συστατικό τη ζωής με τον ιό. Και έχει επιβληθεί στην ίσως πιο μακρά εκδοχή της στη νεότερη Ιστορία, εντείνοντας φόβους, μεγεθύνοντας προσωπικούς δαίμονες κι εφιάλτες.
Οι αριθμοί λένε τη δική τους αλήθεια. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, το ποσοστό απώλειας θέσεων εργασίας για τις γυναίκες εργαζόμενες είναι 1,8 φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των ανδρών, σχεδόν διπλάσιο – οι γυναίκες υπερτερούν εξάλλου μεταξύ εκείνων που εργάζονται άτυπα και σε ευάλωτους τομείς.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε σύνολο άνω του εκατομμυρίου εργατών ηλικίας 20+, οι οποίοι είδαν την έξοδο από πλείστους όσους χώρους εργασίας τον Σεπτέμβριο, οι 865.000 ήταν γυναίκες. Πολλές εξ αυτών έχασαν τα όποια προνόμια της ανεργίας, καθώς «διάλεξαν», χωρίς πραγματικά να διαλέξουν, να μην επιστρέψουν στη δουλειά – μην τα ρωτάτε, δεν είχαν πού να αφήσουν τα παιδιά. Από όσες έμειναν στον εργασιακό στίβο, μία στις τέσσερις ψάχνονται για όχι και τόσο απαιτητική θέση και πάντως για μειωμένα ωράρια. Κοινώς, κατεβάζουν τον πήχη. Εκεί που ο κανόνας ήταν, τι κι αν είσαι γυναίκα, δούλεψε διπλά, θα τα καταφέρεις.
Από την άλλη, οι στατιστικές –στις ΗΠΑ τουλάχιστον, όπου και υπάρχει σχετική μέτρηση– θέλουν το ποσοστό επιβίωσης νεογέννητων να έχει αυξηθεί κατακόρυφα κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι πρόωρες γεννήσεις, εκ των καθοριστικών παραγόντων για τη βρεφική θνησιμότητα, έχουν μειωθεί σημαντικά από τους πρώτους κιόλας μήνες των απαγορευτικών. Οι εγκυμονούσες που διένυαν το τρίτο τελευταίο τρίμηνο της κύησης τους, μπορούσαν να κάνουν κάτι κομβικό που δεν θα τους επιτρεπόταν υπό άλλες συνθήκες: να μείνουν σπίτι. Δεν θα βρείτε πολλά δημοσιευμένα σχόλια επ’ αυτού για τον απλό, απλούστατο λόγο, ότι η γνώση μπορεί να φέρει θλίψη: ποιος θα διευκολύνει οικονομικά τη μητέρα που αποφασίζει να αποσυρθεί για το καλό του βλαστού της; Μια τέτοια αντιπρόταση, εκτός από γενικευμένη (για όλα τα μωρά), θα πρέπει να πατάει στέρεα σε αποφάσεις μείζονες, αμιγώς πολιτικές. Και να ζυγίζει την κοινωνική «επιτυχία» με όρους αλλότριους, από τους σημερινούς.
Δεν υπάρχει αμφιβολία. Διαφορετική πραγματικότητα ξημερώνει. Και μέχρι το πρώτο φως, την καλύτερη ιδέα-προτροπή τη δίνει η τεράστια Ντόρις Λέσινγκ, μέσα από το «Χρυσό Σημειωματάριό» της (σ.σ.: εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1962 και θεωρείται ένα από τα μείζονα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα). Η Aννα Βουλφ, χωρισμένη μητέρα και μυθιστοριογράφος, που παλεύει ενάντια στο συγγραφικό μπλοκάρισμα στο Λονδίνο της δεκαετίας του ’50, από φόβο μήπως τρελαθεί, καταγράφει τα βιώματά της σε τέσσερα χρωματιστά σημειωματάρια. Στο μαύρο, καταγράφει τη συγγραφική της ζωή, στο κόκκινο τις πολιτικές της απόψεις, στο κίτρινο τη συναισθηματική της ζωή και στο μπλε καθημερινά γεγονότα. Το πέμπτο σημειωματάριο –το χρυσό– είναι ωστόσο αυτό που ενώνει τα νήματα της ζωής της και κρατάει το κλειδί της «θεραπείας», της ευδαιμονίας της. Σε αναζήτηση προσωπικής ταυτότητας, αντιμέτωπη με την απόρριψη και τη σεξουαλική προδοσία, με την επαγγελματική αγωνία και τις εντάσεις της οικογένειας.
Κρατήστε «σημειώσεις».