Στη δεκαετία του ’70, ο αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον ανέθεσε στον υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ, να πείσει τους ηγέτες των εχθρικών κομμουνιστικών χωρών ότι θα μπορούσε να γίνει ασταθής και απρόβλεπτος, ειδικά υπό πίεση. Ο Κίσινγκερ, αυτός ο ευφυής επαγγελματίας της Realpolitik, διέκρινε τις δυνατότητες αυτής της προσέγγισης, την οποία και εφάρμοσε. Έτσι γεννήθηκε στη διπλωματία η «θεωρία του παράφρονα» (madman theory).
Ο Νίξον ήταν κάθε άλλο παρά τρελός, παρόλο που η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ στην κορύφωση του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ, ανάγκασε τον Κίσινγκερ και τον υπουργό Άμυνας Τζέιμς Σλέσινγκερ να βρουν έναν τρόπο ελέγχου του, δεδομένου ότι κατείχε τους κωδικούς για τη χρήση πυρηνικών όπλων. Ο στόχος του Νίξον ήταν να προκαλέσει τον φόβο μεταξύ των αντιπάλων του, επισημαίνοντας ότι στην περίπτωση που τον εκνευρίσουν ή τον πιέσουν, η απάντησή του θα μπορούσε να είναι παράλογη – ακόμα και πυρηνική.
Σήμερα, με τον Ντόναλντ Τραμπ να ηγείται των ΗΠΑ, η θεωρία του «παράφρονα» ηγέτη επέστρεψε. Αλλά αυτή τη φορά, είναι πολύ λιγότερο εμφανές ότι αποτελεί απλώς μια μπλόφα και ότι ο Τραμπ δεν θα αποφασίσει όντως, σ’ ένα ξέσπασμα οργής ή σε περίπτωση απογοήτευσης, να επιτεθεί, ακόμα και με πυρηνικά όπλα, κατά των αντιπάλων του.
Πρώτο τεκμήριο σε μια ακρόαση σχετικά με την πνευματική και ψυχική υγεία του Τραμπ θα έπρεπε να είναι η πρόσφατη ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Κατά το πρότυπο του Aerys Targaryen, του «τρελού βασιλιά» στο «Game of Thrones», ο Τραμπ απείλησε ότι οι ΗΠΑ «θα καταστρέψουν ολοκληρωτικά» τη Βόρεια Κορέα εάν συνεχίσει με το πυρηνικό πρόγραμμά της.
Στην ίδια ομιλία, ο Τραμπ επιτέθηκε και κατά της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 με το Ιράν. Καθώς μιλούσε, ο επιτελάρχης του, Τζον Κέλι, στρατηγός εν αποστρατεία, πρώην πεζοναύτης που διορίστηκε τον Ιούλιο για να βάλει τάξη στο φρενοκομείο του Λευκού Οίκου, διακρινόταν να πιάνει το κεφάλι του με τα χέρια του σαν να βρισκόταν σε κατάσταση σοκ ή απόγνωσης.
O υπερευαίσθητος Τραμπ έχει αποδείξει πως όταν τον προκαλούν ή τον προσβάλλουν, θα πρέπει να αναμένουν τα αντίποινά του. Αλλά σε αντίθεση με τις προηγούμενες ασυναρτησίες του, η ομιλία του στον ΟΗΕ ήταν ήδη γραμμένη και είχε ελεγχθεί. Όλοι όσοι πίστεψαν ότι οι «ενήλικες» στην κυβέρνηση του Τραμπ –ο Κέλι, ο υπουργός Άμυνας Τζιμ Μάτις και ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Χέρμπερτ Ρέιμοντ ΜακΜάστερ- θα μπορούσαν να κρατήσουν τη στρατηγική άμυνας των ΗΠΑ εντός λογικών πλαισίων, μάλλον θα πρέπει να το σκεφτούν ξανά.
Το πιο παράλογο, όσον αφορά τους υπολογισμούς του Τραμπ, ενδέχεται να είναι το γεγονός ότι εκτιμά πως ο Κιμ Γιονγκ Ουν, το παιδί-βασιλιάς της Βόρειας Κορέας, θα συμμαζευτεί εξαιτίας των απειλών του. Αφότου ο Ρόναλντ Ρέιγκαν αποκάλεσε τη Σοβιετική Ένωση «αυτοκρατορία του κακού», τον συμβούλεψαν να μην το επαναλάβει, με στόχο τη βελτίωση των διμερών σχέσεων. Αναγνωρίζοντας τη σημασία μιας τέτοιας βελτίωσης ώστε να μετριαστεί η πυρηνική απειλή, ο Ρέιγκαν ακολούθησε τη συμβουλή τους. Αλλά αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση του Τραμπ, ο οποίος σίγουρα ενημερώθηκε για τους κινδύνους των προσβολών που εκσφενδονίζει κατά του βάρβαρου και άπειρου Κιμ.
Όταν ο Νίξον υιοθέτησε τον δικό του «παράφρονα» εαυτό, ακολουθούσε κατά κάποιο τρόπο το παράδειγμα του Νικίτα Χρουστσόφ, του παππού μου και αντιπάλου του Νίξον κατά τη θητεία του στην προεδρία των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της αποκαλούμενης «συζήτησης της κουζίνας» (kitchen debate) το 1959 στη Μόσχα, o Νίξον ήρθε σε λεκτική αντιπαράθεση με τον Χρουστσόφ για την ανωτερότητα του καπιταλισμού απέναντι στον σοσιαλισμό.
Τον επόμενο χρόνο, στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, ο Χρουστσόφ έκανε τη δική του εμφάνιση. Ο νέος επαναστάτης ηγέτης της Κούβας Φιντέλ Κάστρο εξαπέλυε, όπως ήταν συνηθισμένος, κραυγαλέες απειλές. Για να μην υστερεί, ο «Τυφώνας Νικίτα» αξιοποίησε κάθε ευκαιρία για να διαλύσει τη διπλωματία, σφυρίζοντας και χτυπώντας τις γροθιές του –ακόμα και το παπούτσι του, όπως αναφέρεται- στο βήμα.
Υπήρχαν πολλές ενδείξεις ότι οι δυνάμεις της Δύσης προσπαθούσαν να εξαπατήσουν τη Σοβιετική Ένωση. Ένα αναγνωριστικό αεροσκάφος τύπου U-2, την ύπαρξη του οποίου είχε αρνηθεί ο πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, είχε καταρριφθεί στην σοβιετική επικράτεια. Επιπλέον, οι ΗΠΑ απαιτούσαν από την ΕΣΣΔ να σεβαστεί το Δόγμα Μονρόε, σύμφωνα με το οποίο η Λατινική Αμερική ανήκε στην αμερικανική σφαίρα επιρροής, αλλά ήταν απρόθυμοι να αποδεχτούν τη σοβιετική ηγεμονία στην Ανατολική Ευρώπη. Και είχαν απορρίψει ένα σχέδιο αφοπλισμού που προτάθηκε από τους Σοβιετικούς, την πρώτη επίσημη προσπάθεια ειρηνικής συνύπαρξης.
Ο Χρουστσόφ σκεφτόταν πως η Δύση δεν τον έπαιρνε στα σοβαρά. Γι’ αυτό συμπεριφέρθηκε τόσο εξωφρενικά στον ΟΗΕ. Αντέδρασε, εξήγησε αργότερα, όπως θα αντιδρούσαν οι πρώτοι μπολσεβίκοι: όταν διαφωνείτε με έναν αντίπαλο, πρέπει να εκφράσετε το επιχείρημά σας δυνατά και καθαρά – και να πνίξετε το δικό τους, θορυβώντας.
Το 1962, ο Χρουστσόφ έκανε ένα βήμα παραπέρα, δοκιμάζοντας τον νεαρό πρόεδρο Κένεντι με ένα «παρανοϊκό» σχέδιο για την εγκατάσταση πυρηνικών πυραύλων στην Κούβα. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την Κρίση των Πυραύλων, την πιο επικίνδυνη αντιπαράθεση του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά ο JFK ούτε μαζεύτηκε ούτε απάντησε οργισμένα. Αντιθέτως, αγνόησε, πολύ έξυπνα, τις απειλές του Χρουστσόφ και απάντησε σε μια επιστολή, παρουσιάζοντας τον επικεφαλής της ΕΣΣΔ ως έναν λογικό ηγέτη που διαπραγματεύεται για την ισότητα στη διαχείριση των διεθνών ζητημάτων. Αυτός ο ψύχραιμος υπολογισμός επέτρεψε στον JFK και στον Χρουστσόφ να περιορίσουν τις εντάσεις, γλυτώνοντας τον κόσμο από μια πυρηνική σύγκρουση.
Η διεθνής κοινότητα τώρα θα πρέπει να ελπίζει ότι ο Τραμπ μπορεί να αρχίσει να ενεργεί εξίσου ψύχραιμα όσον αφορά την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση του Κιμ. Ο Κιμ απάντησε στην ομιλία του Τραμπ στον ΟΗΕ, αποκαλώντας τον «ψυχικά διαταραγμένο» και «γεροξεκούτη». Είτε η στρατηγική του «παράφρονα ηγέτη» που εφαρμόζει ο Τραμπ είναι αποτελεσματική, είτε ο Κιμ έχει – περισσότερο από όσο θα θέλαμε – δίκιο.
© Copyright PROJECT SYNDICATE
* Η Nina Khrushcheva, εγγονή του Σοβιετικού ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ, γεννημένη στη Ρωσία, ζει στις ΗΠΑ και είναι καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων και Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων στη Νέα Σχολή (The New School)