Αποτελεί κοινό τόπο στον δημόσιο διάλογο πως το βάρος της οικονομικής κρίσης δεν κατανεμήθηκε ισότιμα στις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Δεν έχει κανείς παρά να συγκρίνει τους μισθούς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ή να αναλογιστεί την ευνοϊκή μεταχείριση συνδικάτων ή το 1,5 εκατομμύριο ανέργων που μονίμως έρχονται τελευταίοι στη σειρά προτεραιοτήτων της εκάστοτε κυβέρνησης. Δικαίως η ευθύνη γι' αυτήν την άνιση μεταχείριση αποδίδεται στο ελληνικό πολιτικό σύστημα και στο ένστικτο αυτοσυντήρησής του. Και ακριβώς σε αυτό το ένστικτο εδράζεται και η εξήγηση των επιλογών προστασίας κάποιων σε βάρος κάποιων άλλων.

Μία επαγγελματική ένωση, για παράδειγμα, είναι εξ ορισμού πολιτικώς ελκυστική: η προστασία των συμφερόντων της αποφέρει μονομιάς πολλές ψήφους. Οπότε γιατί να χολοσκάς για τους άνεργους; Δεν πρόκειται περί μιας «σίγουρης επένδυσης», διότι, στην περίπτωση των ανέργων, δεν έχεις απέναντί σου μία ομάδα αλλά πολλά άτομα. Και όταν το άτομο λειτουργεί εκτός της ομάδας είναι δύσκολο να προβλέψεις τη συμπεριφορά του μέσω μιας άτυπης συναλλακτικής σχέσης.
Η πολιτική ελκυστικότητα είναι η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη είναι η διαπραγματευτική ισχύς. Όταν ένας υπουργός συνομιλεί με έναν πρόεδρο σωματείου εργαζομένων, γνωρίζει πως, ταυτόχρονα, συνομιλεί με όλα τα μέλη του. Και ακριβώς αυτό το στοιχείο κάνει τον υπουργό, όχι απλώς να υποδεχθεί τον πρόεδρο στο γραφείο του, αλλά και να λάβει σοβαρά υπόψη του τα συμφέροντα του σωματείου. Αντιθέτως, ο άνεργος, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα φτάσει ούτε μέχρι το θυρωρείο.
Παραδόξως, η πελατειακή χάραξη πολιτικής μάς δίνει ίσως και ένα μάθημα για την αξία της συλλογικής εκπροσώπησης και, συγκεκριμένα, των συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Και, σε αντίθεση με το επίπεδο της πολιτικής, η νοσηρή διάσταση της συναλλαγής, που περιέγραψα, δεν υφίσταται σε αυτόν τον βαθμό στη σχέση εργοδότη-εργαζόμενου. Εδώ, οι αξιολογήσεις είναι διαφορετικές.

Στις αρχές του 20ου αιώνα το Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών υιοθέτησε τη θεωρία πως, όταν δύο μέρη συνάπτουν μία σύμβαση, η εν λόγω συμφωνία εξυπηρετεί τα συμφέροντα αμφοτέρων. Συνεπώς, το κράτος δεν δικαιούται να παρεμβαίνει και να διαταράσσει αυτή τη συμβατική ισορροπία. Με βάση αυτό το σκεπτικό, το Δικαστήριο έκρινε ως αντισυνταγματικό έναν νόμο που καθιέρωνε ανώτατο ωράριο εργασίας δέκα ωρών ημερησίως και εξήντα ωρών εβδομαδιαίως για υπάλληλους αρτοποιείων. Η εν λόγω προσέγγιση εγκαταλείφθηκε μετά την οικονομική κρίση του 1929, όπου το Δικαστήριο αναγνώρισε την εγγενή συμβατική ανισορροπία στη σχέση εργοδότη-εργαζόμενου και επέτρεψε στο κράτος να ρυθμίζει τις εργασιακές σχέσεις.

Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας αποτελούν μια μέση λύση. Από τη μία, δίνουν τη δυνατότητα στους ίδιους τους συμβαλλόμενους να καταλήγουν σε συμφωνίες που εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δεν αποφασίζει το κράτος γι’ αυτούς και η οικονομία λειτουργεί ελεύθερα. Από την άλλη, όμως, ο θεσμός των συλλογικών συμβάσεων αναγνωρίζει πως ο εργαζόμενος, ατομικά, δεν είναι σε θέση να διαπραγματευτεί επί ίσοις όροις με τον εργοδότη του. Προκειμένου να εισακουστούν, σε έναν βαθμό, οι επιθυμίες του εργαζόμενου, ο εργοδότης πρέπει να έχει απέναντί του το σύνολο των υπαλλήλων του. Ειδάλλως, ο εργαζόμενος θα έχει την ίδια τύχη με τον άνεργο που δεν έφτασε ούτε μέχρι το θυρωρείο του υπουργείου.

Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν οι συλλογικές συμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν κόκκινη γραμμή για την κυβέρνηση. Για την ακρίβεια, δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν η κυβέρνηση μπορεί να έχει κόκκινες γραμμές γενικότερα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως δεν μπορούμε να αξιολογούμε πολιτικές. Ακόμα περισσότερο, δεν σημαίνει πως πρέπει να αναγάγουμε τον πραγματισμό σε αξιολόγηση. Μία τέτοια προσέγγιση υπονομεύει τον δημόσιο διάλογο και μάς κάνει να ταυτίζουμε αυτά που μπορούμε με αυτά που, ενδεχομένως, θέλουμε. Οφείλουμε να αποφασίσουμε πώς ορίζουμε την οικονομική ανάπτυξη ή, εναλλακτικά, τι είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε για να την πετύχουμε. Race to the top or race to the bottom?

Ο Σπύρος Ρουσάκης είναι νομικός, LLM του Πανεπιστημίου Berkley των ΗΠΑ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News