Οι απρόβλεπτες ακόμα εξελίξεις στη γερμανική πολιτική σκηνή, έχουν ένα σίγουρο «θύμα». Τις εμπροσθοβαρείς μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ και την ΟΝΕ. Ο χρόνος όμως, περνά. Οι συζητήσεις θέλουν χρόνο και η δρομολόγηση των αναγκαίων βελτιώσεων στην ΕΕ ακόμα περισσότερο. Ορόσημο είναι οι ευρωεκλογές του 2019. Εως τότε πρέπει να έχει τεθεί σε εφαρμογή το σχέδιο για μία νέα ΕΕ, γιατί τα ευρωαπορριπτικά άκρα, καραδοκούν.
Από την αρχή της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους η σημασία δόθηκε στην αποτροπή της διάλυσης της ΟΝΕ και της «στεγανοποίησης» όσο το δυνατόν καλύτερα απέναντι στους υπαρξιακούς κινδύνους που απειλούσαν αφενός την ΟΝΕ και αφετέρου την ίδια την ΕΕ. Η ανάγκη αυτή παραγκώνισε εν μέρει βασικές αξίες της Ένωσης, όπως η λογοδοσία και δεν έδωσε αντίστοιχη σημασία στη θεσμική εξέλιξη της ΕΕ.
Μέτρα οικονομικής αλληλεγγύης ελήφθησαν, μηχανισμοί δημιουργήθηκαν, αυστηρότεροι κανόνες επιβλήθηκαν, δημοσιονομικές ανισορροπίες εξαλείφτηκαν και πολλές από τις ρίζες της κρίσης εκριζώθηκαν. Η ΕΚΤ ειδικότερα διαδραμάτισε έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο πολλές φορές υποκαθιστώντας τις πολιτικές πρωτοβουλίες που δεν λαμβάνονταν.
Την ίδια, όμως, στιγμή η ΟΝΕ δεν παρουσίασε αντίστοιχη βελτίωση από πολιτικής άποψης. Αν εξαιρέσει κανείς το ειδικό περιβάλλον λήψης των αποφάσεων σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, το διακυβερνητικό μοντέλο των επαναλαμβανόμενων, διαρκώς αντικρουόμενων θέσεων και αέναων διαβουλεύσεων, έδειξε τις αδυναμίες του, με τη διπλωματία να υπερκερνά τη δημοκρατία.
Μακροπρόθεσμα η διατήρηση του παρόντος συστήματος λήψης αποφάσεων, αλλά κυρίως η συνέχιση της απροθυμίας των κρατών μελών να αναλάβουν το βάρος της ευρωπαϊκής συναπόφασης έναντι της εθνικής υστεροφημίας, δεν μπορεί να αποτελεί το μοτίβο σε μία Ευρώπη που πρέπει να ανταγωνιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ΕΕ απέναντι σε δυνάμεις εγχώριας αμφισβήτησης και διεθνούς ανταγωνισμού, πρέπει να ενισχύσει τη δημοκρατική της λειτουργία παράλληλα με τη λειτουργική της επάρκεια.
Η μάχη ανάμεσα στους λαϊκιστές και τον ορθολογισμό της προόδου και της βελτίωσης στην ΕΕ, είναι σαν ένας μακράς διαρκείας αγώνας μποξ. Πριν από ένα χρόνο, οι λαϊκιστές κέρδισαν τον α’ γύρο, όταν ψηφίστηκε το Brexit. Ο Τραμπ κέρδισε και τον β’. Ο γ’ γύρος, όμως, ανήκε στον Εμανουέλ Μακρόν
Ειδικότερα για την Ευρωζώνη, το να γίνει κάτι πιο βαθύ από μία αποστολή «διάσωσης», ο διαμοιρασμός της κυριαρχίας και του ρίσκου που ενέχει η κοινή αποστολή, πρέπει να γίνει μέσα από νέους ισχυρούς θεσμούς πολιτικής λογοδοσίας και νομιμοποίησης.
Η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη κατέδειξε ότι οι θεσμοί της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης στερούνται σαφούς και αποκλειστικής εκτελεστικής ισχύος.
Η πολυαρχία στη δομή και οι παρελκόμενες συνέπειες της, ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε κράτη μέλη και θεσμικά όργανα, η αργοπορία στη λήψη αποφάσεων, χαρακτήρισαν την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία τα τελευταία χρόνια.
Ειδικότερα στην Ευρωζώνη, η ισορροπία ισχύος γέρνει προς τη μεριά της ΕΚΤ που κάλυψε σε μεγάλο βαθμό την πολιτική περιδίνηση των υπόλοιπων θεσμικών οργάνων, ενώ λείπει η εκτελεστική αρμοδιότητα από ένα όργανο με μεγαλύτερη πολιτική δικαιοδοσία και λογοδοσία από το Eurogroup (παρά το γεγονός ότι οι μείζονες αποφάσεις περί Μνημονίων λαμβάνονταν από το Ecofin).
Χρειάζεται νέα θεσμική οργάνωση της ΕΕ. Ειδικότερα ως προς το μείζον ζήτημα και τη διαρκή αναζήτηση για νομιμοποίηση, το Ευρωκοινοβούλιο, αλλά και τα εθνικά κοινοβούλια έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν. Πέρα από τις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει το ΕΚ για την ενίσχυση του ρόλου του στο δημοσιονομικό έλεγχο μέσα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, επιπλέον ιδέες μπορούν να εφαρμοστούν, όπως η δυνατότητα ανάληψης από κοινού με το Συμβούλιο νομοθετικής πρωτοβουλίας από το ΕΚ.
Η μάχη ανάμεσα στους λαϊκιστές και τον ορθολογισμό της προόδου και της βελτίωσης στην ΕΕ, είναι σαν ένας μακράς διαρκείας αγώνας μποξ.
Πριν από ένα χρόνο, οι λαϊκιστές κέρδισαν τον πρώτο γύρο, όταν το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε για το Brexit. Ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε και τον δεύτερο. Ο τρίτος γύρος, όμως, ανήκε στον Εμανουέλ Μακρόν. Η ώρα της αντεπίθεσης ήρθε.
Όσοι πιστεύουν στην αξία και τη σημασία της Ευρώπης, πρέπει να οργανώσουν ένα «νέο εμείς», να αντιμετωπίσουν τις αδικίες που συνεχώς διαμορφώνονται από την εξέλιξη της ζωής, να ακούσουν και να σεβαστούν τους πολίτες.
Η αντοχή έχει σημασία σε έναν αγώνα δύναμης και αντοχής. Αυτό έχει αξία ενάντια σε ανθρώπους που εκλέγονται υποσχόμενοι τον ουρανό με τ’ άστρα.
- Διαβάστε την πλήρη ανάλυση του policy paper του Δικτύου «Η ΕΕ μπροστά σε δύο προκλήσεις»
*Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι διευθυντής του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη