Τις τελευταίες εβδομάδες τα Μέσα Ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο κατακλύζονται από ιστορίες για το πώς η τεχνολογία καταστρέφει την πολιτική. Σε αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Κίνα, ο φόβος είναι ότι θα εξελιχθούν σε πανίσχυρα κράτη τύπου Big Brother, όπως εκείνο που περιέγραψε ο Τζορτζ Οργουελ στο 1984. Σε δημοκρατίες όπως οι ΗΠΑ η ανησυχία σχετίζεται με τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, ότι δηλαδή θα συνεχίσουν και θα εντείνουν την πολιτική και κοινωνική πόλωση διευκολύνοντας τη παραπληροφόρηση και δημιουργώντας ιδεολογικά φίλτρα, οδηγώντας τελικά σε κάτι που θα θυμίζει τον δυστοπικό «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του Αλντους Χάξλεϊ.
Στην πραγματικότητα προωθώντας τη «σύγκλιση» δημοκρατίας και δικτατορίας οι νέες τεχνολογίες καθιστούν και τις δύο αυτές δυσοίωνες «προφητείες» αδύνατες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι υπάρχουν λόγοι για να ανησυχούμε.
Το μεγαλύτερο μέρος της ειδησεογραφικής κάλυψης του 19ου Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας αφορούσε την επιβεβαίωση της παντοδυναμίας του Σι Τζιπίνγκ. Ο κινέζος πρόεδρος, προειδοποιούν αναλυτές, χτίζει μία νέου είδους δικτατορία, της πληροφορικής εποχής. Οι νέες τεχνολογίες που κάποτε θεωρούνταν εκείνες που θα οδηγούσαν στην ελευθερία τα 1,4 δισεκατομμύρια Κινέζους είναι σήμερα μέσο εδραίωσης της προσωπικής του εξουσίας.
Καθώς το Διαδίκτυο προσφέρει στην κυβέρνηση λεπτομερείς πληροφορίες για τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες του μέσου Κινέζου, επιτρέπει στους ηγέτες της χώρας τη δυνατότητα να προλαμβάνουν την κοινωνική δυσαρέσκεια. Με άλλα λόγια σήμερα, αντί να χρησιμοποιούν τη βία για να εξασφαλίσουν σταθερότητα χρησιμοποιούν τα Big Data, τα «Μεγάλα Δεδομένα». Και ο όγκος των πληροφοριών και των στοιχείων είναι πράγματι τεράστιος.
Περισσότερες από 170 εκατομμύρια κάμερες με δυνατότητα αναγνώρισης προσώπου παρακολουθούν κάθε βήμα των πολιτών. Ενα σύστημα ασφαλείας με τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να εντοπίζει υπόπτους ενώ κάνουν ποδήλατο δίπλα σε μία λίμνη ή ετοιμάζονται να αγοράσουν φαΐ από πλανόδιο πωλητή και να ενημερώνει αμέσως την αστυνομία.
Τα στοιχεία από τις κάμερες καταλήγουν στην «τράπεζα πληροφοριών κοινωνικής ορθότητας» όπου το καθεστώς δημιουργεί ηλεκτρονικούς φακέλους για την πιστοληπτική ικανότητα, τις καταναλωτικές συνήθειες και τη γενική αξιοπιστία των πολιτών.
Η ηγεσία του ΚΚΚ χρησιμοποιεί την τεχνολογία και για να ελέγχει και διοικεί το κόμμα, μέσω πλήθους εφαρμογών για την επικοινωνία με τα μέλη. Παράλληλα οι κινέζοι ηγέτες φροντίζουν να μπλοκάρουν εφαρμογές της τεχνολογίας που θεωρούν ενοχλητικές: εξαναγκάζοντας όλες τις εταιρείες τεχνολογίας να έχουν τους σέρβερς εντός της Κίνας ασκούν λογοκρισία ήδη στην «πηγή».
Οι επιπτώσεις της τεχνολογίας στην αμερικανική πολιτική είναι ακόμα πιο ορατές, αλλά συνήθως αναλύονται με όρους αγοράς παρά πολιτικούς και θεσμικούς. Μια από τις υποθέσεις που «πουλάνε» περισσότερο τελευταία είναι ο ρόλος που έπαιξαν τα fake news στη διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος των περσινών προεδρικών εκλογών. Το Facebook παραδέχτηκε ότι 126 εκατομμύρια Αμερικανοί πιθανόν να διάβασαν fake news κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας.
Ο ειδικός εισαγγελέας Ρόμπερτ Μόλερ που ερευνά ενδεχόμενες διασυνδέσεις της προεκλογικής εκστρατείας του Ντόναλντ Τραμπ με τη Ρωσία απηύθυνε ήδη κατηγορίες κατά του πρώην επικεφαλής της εκστρατείας του Τραμπ, Πολ Μάναφορτ μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και εκείνη της «συνομωσίας κατά των ΗΠΑ». Ο Τζορτζ Παπαδόπουλος, πρώην σύμβουλος του Τραμπ επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής κατηγορήθηκε ότι είπε ψέματα σχετικά με συναντήσεις του με Ρώσους, συνελήφθη, ομολόγησε την ενοχή του και ήδη συνεργάζεται με τις Αρχές.
Πέρα όμως από αυτές τις καταιγιστικές εξελίξεις το μεγάλο ερώτημα και η αγωνία πολλών αφορά τη δυνατότητα των εταιρειών τεχνολογίας να ελέγξουν τις πληροφορίες που οι πολίτες λαμβάνουν. Καθώς οι μυστικοί αλγόριθμοι υψηλής τεχνολογίας καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε τον κόσμο, γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τους πολίτες να λαμβάνουν συνειδητά αποφάσεις – αυτό που οι φιλόσοφοι θεωρούν ως τη βασική διάσταση της ελεύθερης βούλησης.
Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, που η αξία τους υπερβαίνει τον προϋπολογισμό κάποιων χώρων, επιδιώκουν να αυξήσουν τα κέρδη τους, όχι την κοινωνική ευημερία. Σε μία εποχή που η «προσοχή» αντικαθιστά το χρήμα ως το πιο πολύτιμο αγαθό ο αντίκτυπος των αποφάσεών τους είναι τεράστιος. Ο Τζέιμς Γουίλιαμς, ένας πρώην μηχανικός της Google που μετέπειτα ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα, υποστηρίζει ότι η ψηφιακή εποχή γέννησε έναν σκληρότατο ανταγωνισμό με έπαθλο την προσοχή μας και ότι λίγοι επωφελήθηκαν από αυτόν όσο ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έγινε για το internet ότι ήταν ο Ρόναλντ Ρίγκαν για την τηλεόραση.
Την ίδια στιγμή ο αντίκτυπος της τεχνολογίας στην πολιτική είναι σχετικά ανεξάρτητος από το είδος του πολιτεύματος. Η τεχνολογία θολώνει τη διαφορά μεταξύ ανοιχτών και κλειστών κοινωνιών και μεταξύ σχεδιασμένων και ελεύθερων οικονομιών, καθιστώντας τελικά αδύνατον σε οποιαδήποτε να υπάρχει στην ιδανική μορφή της.
Η αποκάλυψη από τον Εντουαρντ Σνόουντεν των μαζικών κυβερνητικών παρακολουθήσεων που διενεργούσε η NSA έκανε σαφές ότι η επιδίωξη των κρατών να γνωρίζουν τα πάντα δεν περιορίζεται στην Κίνα. Απεναντίας αποτελεί κεντρικό πυλώνα της ιδέας που έχουν σχετικά με την εθνική ασφάλεια οι ΗΠΑ.
Στην Κίνα τα πράγματα κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ασφαλώς η κινεζική κυβέρνηση πιέζει τις εταιρείες τεχνολογίας ώστε να έχει λόγο στη λήψη σημαντικών εταιρικών αποφάσεων και άμεση πρόσβαση στα δεδομένα τους. Αλλά παράλληλα το Internet αλλάζει τη φύση της κινεζικής πολιτικής και οικονομίας πιέζοντάς τις ώστε να ανταποκρίνονται περισσότερο στις ανάγκες των καταναλωτών.
Για παράδειγμα ένας φίλος που εργάστηκε στην κινέζικη μηχανή αναζήτησης Baidu μου εξήγησε πώς η εταιρεία προσπαθεί να εντείνει την εμπειρία λογοκρισίας στον χρήστη δοκιμάζοντας έτσι τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι προτιμούν να λογοκρίνονται. Ο Τζακ Μα της Alibaba θεωρεί ότι η Κίνα μπορεί να χρησιμοποιήσει τα «Μεγάλα Δεδομένα» ώστε να σχεδιάσει τέλεια υπολογισμένες κρατικές παρεμβάσεις που θα της επιτρέψουν να ξεπεράσει τις οικονομίες της ελεύθερης αγοράς. Ο Μα πιστεύει ότι τις επόμενες δεκαετίες «η σχεδιασμένη οικονομία θα γίνεται όλο και μεγαλύτερη».
Στην ψηφιακή εποχή ο μεγαλύτερος κίνδυνος δεν είναι το αν η τεχνολογία θα προκαλέσει μεγαλύτερη ανισότητα και αντιπαράθεση ανάμεσα στις ελεύθερες και στις αυταρχικές κοινωνίες. Ο κίνδυνος είναι ότι οι χειρότεροι φόβοι του Οργουελ και του Χάξλεϊ θα γίνουν πραγματικότητα και στα δύο συστήματα δημιουργώντας έναν διαφορετικό δυστοπικό κόσμο. Εχοντας καλύψει τις περισσότερες από τις επιθυμίες τους οι πολίτες θα έχουν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας και της δύναμης. Στην πραγματικότητα οι ζωές τους, οι πληροφορίες που θα καταναλώνουν και οι επιλογές που θα κάνουν θα είναι προκαθορισμένες από αλγόριθμους και πλατφόρμες που θα ελέγχουν εταιρικές και κυβερνητικές ελίτ οι οποίες δεν θα λογοδοτούν σε κανέναν.
© The Project Syndicate, 2017
www.project-syndicate.org
____________________________
*Ο Marc Leonard είναι διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις Διεθνείς Σχέσεις (European Council on Foreign Relations)