Μεικτό κλιμάκιο που πραγματοποιούσε ελέγχους για την εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου επέβαλε πρόστιμα σε όσους συνελήφθησαν επ’ αυτοφώρω να καπνίζουν σε χώρους του Δικαστικού Μεγάρου Θεσσαλονίκης. Μην φανταστείτε πως η Πολιτεία εξάντλησε την αυστηρότητά της, μέχρι 50 ευρώ καλείται να πληρώσει κάθε παραβάτης. Μια μέρα πριν, οι ελεγκτές, σε ένα πρώτο πέρασμα από το χώρο, είχαν απλώς περιοριστεί σε συστάσεις: «Γιατί καπνίζεις κακό παιδί; Δεν ξέρεις πως απαγορεύεται; Δεν βλέπεις τις ταμπέλες που το γράφουν; Σβήσ’ το αμέσως γιατί θα το πω στον κηδεμόνα σου!».
Η επιείκεια με την οποία αντιμετωπίζει το κράτος εκείνους που επιμένουν να καπνίζουν όπου δεν επιτρέπεται είναι τελικά το κυριότερο πρόβλημα. Πρόβλημα πιο μεγάλο από την ιστορική απείθεια των Ελλήνων απέναντι σε νόμους που για κάποιο λόγο θεωρούνται επουσιώδεις, άδικοι, παράλογοι κλπ. όπως εκείνος που απαγορεύει το κάπνισμα στους δημόσιους χώρους. Αν η απαγόρευση είχε επιβληθεί με πιο απόλυτο τρόπο, δηλαδή και με πρόστιμα που τσούζουν από τη στιγμή που δεν καταλαβαίνουμε από λόγια και από… νόμους, ίσως τα πράγματα να ήταν αλλιώς.
Δεν είναι όμως. Με τη Βουλή των Ελλήνων -ακόμα και με τη Βουλή!- να γίνεται καθημερινά ντουμάνι, όπως έχει πολλάκις καταγγελθεί. Αυτό δείχνει πόσο σέβονται οι ίδιοι οι πολιτικοί τους νόμους που ψηφίζουν. Ομοίως τους σέβεται ο δημόσιος υπάλληλος που καπνίζει στο γραφείο του, ο οδηγός λεωφορείου που ενώ εκτελεί δρομολόγιο τραβάει και μερικές τζούρες φροντίζοντας να φυσάει τον καπνό από το μισάνοιχτο παράθυρο, ο νοσοκόμος, ο συγγενής του νοσηλευόμενου αλλά και ο ίδιος ο νοσηλευομένος που καπνίζουν μέσα στο νοσοκομείο. Για την κατάσταση που επικρατεί σε εστιατόρια και μπαρ είμαστε όλοι ενήμεροι, και όσοι καπνίζουμε με την άνεσή μας στα μούτρα των άλλων και όσοι είμαστε καταδικασμένοι να τρώμε εισπνέοντας τον καπνό των διπλανών μας. Οσο για τις κούρσες με ταξί, υπάρχουν οι αγενείς περιπτώσεις οδηγών που καπνίζουν αρειμανίως και αν τολμήσεις να διαμαρτυρηθείς μπορεί ακόμα και να σε κατεβάσουν βρίζοντάς σε (πολλές οι καταγγελίες), υπάρχουν και οι ευγενικοί που ρωτάνε: «Σας πειράζει να ανάψω ένα τσιγάρο;». Σας πειράζει-δεν σας πειράζει έχετε μπει σε ένα όχημα που η νικοτίνη έχει ποτίσει ακόμα και τις ταπετσαρίες.
Από το 1856 οπότε ο βασιλιάς Oθωνας και η βασίλισσα Αμαλία επιχείρησαν να απαγορεύσουν με νόμο το κάπνισμα στους δημόσιους χώρους μέχρι σήμερα, εξακολουθούμε να καπνίζουμε αρειμανίως. Ο αντικαπνιστικός νόμος προβάλει ως μια διαχρονική αποτυχία του κράτους, με όλες τις έρευνες να μας φέρνουν πανευρωπαϊκά στις πρώτες θέσεις των εθισμένων στο τσιγάρο. Σε πρόσφατο άρθρο της η Wall Street Journal απέδιδε το φαινόμενο και στην αδυναμία-άρνηση των Ελλήνων να ακολουθήσουν τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς· ένα παράδειγμα που χρησιμοποιούσε ήταν η «δυσκολία» μας να δώσουμε προτεραιότητα στον πεζό όταν οδηγούμε.
Σε ένα πολύ ενδιαφέρον ρεπορτάζ του Vice (το υπογράφει ο Θοδωρής Χονδρόγιαννος) όταν ζητήθηκε σε διαφορετικούς χώρους (μπαρ, γήπεδο, καφετέρια…), από παράνομους καπνιστές να σβήσουν το τσιγάρο τους οι αντιδράσεις ήταν από αγενείς ως συγκαλυμμένα βίαιες. Και όχι, το τσιγάρο δεν έσβησε ποτέ.
Τον περασμένο Μάρτιο, με εγκύκλιο που εξέδωσε ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός προβλέπεται η καθολική απαγόρευση του καπνίσματος σε όλους τους κλειστούς δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους, με αυστηρές ποινές για τους παραβάτες και με ελεγκτικό μηχανισμό τις υπηρεσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης, την Αστυνομία, τη Δημοτική Αστυνομία και το Λιμενικό Σώμα. Λίγους μήνες πριν είχε δημοσιευτεί φωτογραφία του αναπληρωτή υπουργού Υγείας Παύλου Πολάκη να καπνίζει μέσα στο υπουργείο. Να έχει συμμορφωθεί, άραγε, έκτοτε ο κύριος Πολάκης; Θα συμμορφωθούν με το νόμο και οι χιλιάδες Ελληνες καπνιστές που εξακολουθούν να απολαμβάνουν το τσιγάρο τους εκεί όπου απαγορεύεται και που θεωρούν όποιους διαμαρτύρονται σπαστικούς; Η επικρατούσα νοοτροπία στη χώρα του «όταν καπνίζει ο λουλάς εσύ δεν πρέπει να μιλάς», δεν μας επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι.
Ο κ. Ξανθός μοιάζει να το παλεύει: «Δεν υπάρχει ζήτημα αλλαγής του αντικαπνιστικού νόμου αλλά έλλειμμα εφαρμογής του, διότι εδραιώθηκε η κουλτούρα ανοχής, ασυδοσίας, ατιμωρησίας και μη σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», λέει. Και δεσμεύεται πως θα υπάρξει μια πιο συστηματική και μεθοδευμένη παρέμβαση: «Αυτό που χρειάζεται να δώσουμε είναι την αίσθηση ότι κάνουμε επανεκκίνηση. Ένα restart σε ένα τοπίο βαλτωμένο για πολλά χρόνια. Γίνεται αυτή η προσπάθεια επανεκκίνησης με τη συστράτευση της επιστημονικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής του τόπου».
Απομένει να δούμε αν η επανεκκίνηση θα περιοριστεί στα light, σαν χάδι στο κεφάλι άτακτου παιδί, πρόστιμα που έπεσαν στο Δικαστικό Μέγαρο Θεσσαλονίκης, ή αν θα γίνουν ουσιαστικές παρεμβάσεις. Γιατί αν «το κάπνισμα είναι εξάρτηση και όχι απλώς κακιά συνήθεια» όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, η ανυπακοή στους νόμους, ανάμεσά τους και στον αντικαπνιστικό, δεν είναι απλώς κακή συνήθεια, είναι δείγμα κοινωνικής παρακμής και ασυδοσίας.