Η πορεία του En Marche, του κινήματος του Εμ. Μακρόν, από την ίδρυση στον θρίαμβο μέσα σε ακριβώς ένα χρόνο, αποτελεί χωρίς αμφιβολία την υλοποίηση σε απόλυτο βαθμό των πιο τρελών ονείρων κάθε προοδευτικού νέου κάτω των 45 που φιλοδοξεί να ασχοληθεί με την πολιτική. Άραγε αυτή η εμφατική πραγματοποίηση στο εξωτερικό του πιο πολυσυζητημένου σχεδίου ανανέωσης του ελληνικού πολιτικού σκηνικού σε επίπεδο τακτικής, φέρει στοιχεία που μπορεί να εισαχθούν στη χώρα μας;
Ας δούμε καταρχήν τη μορφή αυτού του κινήματος. Το En Marche είναι ένα πολιτικό μόρφωμα δύο ταχυτήτων. Από τη μία η οριζόντια οργάνωση στη βάση που κινητοποιεί κυρίως εθελοντές καμπάνιας με μικρή συνεισφορά σε παραγωγή πολιτικής και από την άλλη η χαρισματική ηγεσία στην κορυφή που πλαισιώνεται από ένα περιορισμένο αλλά υψηλού επιπέδου επαγγελματικό επιτελείο και από το οποίο περνάει όλο το πολιτικό και επιχειρησιακό κομμάτι. Αν πιστέψουμε και τις αναφορές που παρουσιάζουν τον Μακρόν ως αρκετά συγκεντρωτικό, αυταρχικό και μοναδικό σημείο αναφοράς, τότε μιλάμε για μία καθαρά πυραμιδική δομή με χαλαρή σύνδεση μεταξύ βάσης και κορυφής και μάλλον ασύμμετρη κατανομή ισχύος.
Την ίδια στιγμή αποτελεί ένα κίνημα που μπορεί να μην παρέχει μεγάλες αρμοδιότητες στη βάση αλλά έδειξε ότι τολμά να μιλήσει μαζί της πρόσωπο με πρόσωπο σε επίπεδο καμπάνιας. Μία από τις πρώτες δράσεις του En Marche ήταν να γυρίσει όλη τη Γαλλία πόρτα πόρτα και να μαζέψει ερωτηματολόγια στα οποία οι πολίτες εξέθεταν τους πολιτικούς τους προβληματισμούς.
Και βέβαια, τελευταίο αλλά εξίσου αν όχι περισσότερο σημαντικό, το En Marche ξεκίνησε έχοντας από την πρώτη ημέρα εξασφαλισμένες τεράστιες για το μέγεθος του πηγές χρηματοδότησης. Παρόμοια μοντέλα έχουν υπάρξει πρόσφατα και έχει ενδιαφέρον να εξεταστούν τόσο οι ομοιότητες όσο και οι διαφορές. Το μοντέλο του κινήματος Ομπάμα είχε μία αντίστοιχη πυραμιδική μορφή με ταυτόχρονη δομικά χαλαρή αλλά ισχυρή σε επίπεδο καμπάνιας σχέση με τη βάση και πολλά λεφτά. Ο Ομπάμα βέβαια επέλεξε να συγκρουστεί με ένα τεράστιο κόμμα και να το κατακτήσει βάζοντας επί της ουσίας το κίνημα του να ρίξει τα κομματικά τείχη, αντίθετα με τον Μακρόν που παρέκαμψε το κόμμα και επί της ουσίας το ερήμωσε τραβώντας τον κόσμο προς τα έξω.
Στην Ελλάδα, το πιο κοντινό παράδειγμα είναι το Ποτάμι, το οποίο επιχείρησε να χρησιμοποιήσει επίσης ίδιου τύπου πυραμιδική μορφή με αντίστοιχη σχέση μεταξύ ηγέτη-επιτελείου-βάσης. Το Ποτάμι μάλιστα επέλεξε το μοντέλο Μακρόν, επιθυμώντας και αυτό να παρακάμψει τα κομματικά κάστρα. Δεν είχε βέβαια αντίστοιχου σχετικού επιπέδου πρόσβαση σε χρηματοδότηση.
Το αποτέλεσμα; Η επιτυχία της καμπάνιας Ομπάμα ήταν αντίστοιχης φαντασμαγορίας με αυτή της καμπάνιας Μακρόν αντίθετα με το Ποτάμι που όπως φαίνεται απέτυχε εξίσου φαντασμαγορικά. Αυτό μπορούμε να το αποδώσουμε στην αποτυχία του Ποταμιού, αντίθετα με τις άλλες περιπτώσεις, να εκτελέσει μία μεγάλης κλίμακας καμπάνια πόρτα-πόρτα και να έρθει σε επαφή με τη βάση του, καθώς και στους σημαντικούς οικονομικούς περιορισμούς. Τη βασική αιτία ωστόσο θα πρέπει μάλλον να την αναζητήσουμε στο πολιτειακό μοντέλο καθώς τα πυραμιδικά μορφώματα αυτού του τύπου φαίνεται να λειτουργούν καλύτερα σε προεδρικά συστήματα τα οποία άλλωστε προσομοιάζουν σε επίπεδο δομής. Στα κοινοβουλευτικά συστήματα, τόσο ο ρόλος των παραδοσιακών κομμάτων όσο και η σχέση νομοθετικής-εκτελεστικής εξουσίας δεν ευνοούν χαλαρά πυραμιδικά μοντέλα ειδικά εκτός κομματικού συστήματος. Ας μην υποτιμάμε το γεγονός ότι αν η Γαλλία είχε καθαρό κοινοβουλευτικό σύστημα, σήμερα μαζί με τον Μακρόν θα πανηγύριζε εξίσου και η Λεπέν και ο Μελανσόν. Επίσης μη ξεχνάμε ότι ο θρίαμβος Μακρόν προβλέπεται να περιοριστεί εν πολλοίς όταν έρθει η ώρα των εκλογών για την εθνική αντιπροσωπεία εκεί δηλαδή που το one man show, η χαλαρή συμμετοχή της βάσης αλλά και η παράκαμψη κομματικών δομών δεν λειτουργούν εξίσου αποτελεσματικά καθώς αποτελεί διαδικασία εκλογής πολλών υποψηφίων.
Τέλος είναι σημαντικό να σημειώσουμε και την μεγάλη κριτική που δέχτηκε ο Ομπάμα για το γεγονός ότι άφησε το κίνημα του να ξεφουσκώσει με πάταγο από τη στιγμή που ανέλαβε την προεδρία και άρχισε να παλεύει με το κογκρέσο. Το συγκεκριμένο μοντέλο φαίνεται λοιπόν ότι ευνοεί χαρισματικούς outsiders και grassroots καμπάνιες μόνο σε συγκεκριμένες συγκυρίες και συχνά δείχνει τα όρια του όταν η μέθη της καμπάνιας κοπάσει.
Παρατηρήσαμε λοιπόν το κινηματικό μοντέλο της χαλαρής αλλά συγκεντρωτικής πυραμίδας σε τρεις εκδοχές. Μία που διέπρεψε μέσα σε μεγάλο κόμμα αλλά ξεφούσκωσε (Ομπάμα), μία άλλη που διέπρεψε εκτός κομμάτων και θα χρειαστεί να παλέψει για τη συνέχεια της μέσα στο πλέγμα των θεσμών (Μακρόν) και μία τρίτη που δεν τα κατάφερε εκτός του παραδοσιακού κομματικού συστήματος (Ποτάμι). Το συμπέρασμα είναι νομίζω σαφές.
Αντίθετα με ό,τι νομίζουν πολλοί, δεν υπάρχουν συνταγές ούτε best practices-σιγουράκια στη διαδικασία δόμησης και διατήρησης ενός νέου κινήματος που θέλει να αλλάξει το σύστημα. Υπάρχουν μόνο συγκυρίες και συνθήκες τη ρευστή μορφή των οποίων θα πρέπει να παρακολουθεί κανείς με εξαιρετική σχολαστικότητα. Όλα κερδίζουν στην πολιτική και όλα χάνουν. Κατά συνέπεια δεν υπάρχει λόγος ούτε αντιγραφής ούτε εισαγωγής αυτούσιων μοντέλων. Το μόνο που χρειάζεται να εισαχθεί είναι η οξυδερκής πολιτική παρατήρηση και διαχείριση των πολιτικών φαινομένων και κυρίως των αλλαγών και της δυναμικής τους. Και απαραίτητα μία συνεχής και ρεαλιστική αίσθηση των περιορισμών.
Ωστόσο, επειδή και χωρίς κανένα κανόνα δεν λειτουργεί τίποτα, μπορούμε νομίζω να σημειώσουμε μερικά χαρακτηριστικά που αποτελούν τουλάχιστον προαπαιτούμενα για μία επιτυχή καμπάνια ενός νέου κινήματος: χαρισματική ηγεσία, υψηλής ποιότητας επαγγελματικό επιτελείο, βούληση και επιχειρησιακή ικανότητα για την εκτέλεση καμπάνιας πόρτα πόρτα και επαφή με τον κόσμο και κυρίως πολλά, πολλά λεφτά που θα στηρίξουν όλα τα προηγούμενα. Όταν έστω και ένα από τα παραπάνω λείπει τότε οι πιθανότητες επιτυχίας μειώνονται δραματικά.
* Ο Χρήστος Λόλας είναι μηχανικός, μέλος της πολιτικής κίνησης «Μπροστά».