Τέλη δεκαετίας του ’80 αν ξεκινούσες να γίνεις ηθοποιός ήξερες ότι οι επαγγελματικές προοπτικές σου ήταν ελάχιστες. Σε θιάσους στην Αθήνα, σε ένα κρατικό θέατρο στη Θεσσαλονίκη, κάποια δημοτικά περιφερειακά θέατρα, μερικές ταινίες με αμφίβολες αποδοχές (ήταν η εποχή που οι ελληνικές ταινίες πάτωναν στα ταμεία) και ελάχιστες σειρές στην κρατική τηλεόραση. Αυτά υπήρχαν στην πιάτσα. Ηθοποιός τότε ήταν ένας περιφερόμενος κακομοίρης, σε σχέση με έναν υπάλληλο του δημοσίου ή έναν καθηγητή σε σχολείο. Ελεγες ότι ήθελες να γίνεις καλλιτέχνης και έψαχναν γιατρό να σε πάνε να σε κοιτάξει.
Παραμονές πρωτοχρονιάς του 1989 και ξεκινάνε να εκπέμπουν ιδιωτικά κανάλια. Κάνουμε αλλαγή του χρόνου βλέποντας τον Τέρενς Κουίκ με μάτσα πεντοχίλιαρα στα χέρια να τα μοιράζει σε άναυδους τηλεθεατές αρκεί να τηλεφωνούσαν πρώτοι. Έχει προηγηθεί η «άνοιξη» της δημοτικής ραδιοφωνίας, με τον 9,84 και το Κανάλι 1 του Πειραιά και τόσα άλλα, κατόπιν η βροχή ιδιωτικών ραδιοσταθμών, Flash, Σκάι, ΤOP FM, κλπ και ξαφνικά το τοπίο έχει πια αλλάξει. Εχει προηγηθεί μια καθεστωτική δεκαετία της «Aλλαγής» όπου κυνηγιούνται μετά μανίας οι ραδιοερασιτέχνες, ο Μαρούδας έβγαζε σε περιπολία τα ραδιογωνιόμετρα και η ΕΡΤ ήταν πάντα αυτή που ξέραμε και αγαπήσαμε: κυβερνητική και προσωπικό μέσο κομματικής προβολής της εκάστοτε εξουσίας.
Ποιοι πήραν κανάλια; Εκδότες, εκδότες-εργολάβοι, εφοπλιστές, επιχειρηματίες, λογικό σε μια εποχή που τέτοιοι είχαν τεχνογνωσία και οικονομική επιφάνεια για αντίστοιχου βεληνεκούς εγχειρήματα. Ακόμα όμως ο εκδότης είχε την αίγλη του Τεγόπουλου και του Λαμπράκη, ήταν αφεντικά συντακτών κύρους και υψηλού βαθμού ελευθερίας στη γραφή, ο Τύπος είχε άλλη εκτίμηση στην κοινωνία. Πολύ αργότερα έγινε σφουγκοκωλάριος του αφεντικού και των νταραβεριών του.
Από την πρώτη στιγμή σύμπασα η επικράτεια συντονίστηκε στα ιδιωτικά κανάλια. Δύο χρόνια πριν, το 1987, η έκδοση του Κλικ έχει εγκαινιάσει την εποχή του lifestyle το 1989 είναι η χρονιά που καταρρέει ο κομμουνισμός στην ανατολική Ευρώπη, οι ιδεολογίες παραπαίουν, απογοητευμένοι πρώην αριστεροί και δεξιοί αλλά και απολιτίκ κάθε λογής, αγκαλιά με τη βροχή των επιδοτήσεων και με τον Αντρέα που ζει το μεγάλο του έρωτα να δίνει το στίγμα του τέλους εποχής, το ρίχνουν στη νέα ντόλτσε βίτα, στην ύστερη νεοελληνική μας μπελ επόκ.
Τα κανάλια στελεχώνονται με λογής δημοσιογράφους προερχόμενοι ως επί το πλείστον από την έντυπη δημοσιογραφία. Τα εργαστήρια δημοσιογραφίας, με προώθηση αποφοίτων στα ηλεκτρονικά μέσα, ξεφυτρώνουν σαν τα μανιτάρια. «Καθιερωμένοι» δημοσιογράφοι βγάζουν έξτρα χαρτζιλίκι διδάσκοντας. Η διαφήμιση απογειώνεται. Ο αριθμός των τηλεοπτικών σειρών εκτοξεύεται. Η ανεργία στους ηθοποιούς προς στιγμήν μειώνεται δραστικά. Το ίδιο στους τεχνικούς κινηματογράφου που βρίσκουν δουλειά στα νέα μέσα. Διαφημιστές, τεχνικοί παντός είδους, παρουσιαστές και τηλερεπόρτερ, ηθοποιοί αυξάνονται κατά κόρον, σειρά άλλων επαγγελμάτων ανοίγουν μαζί τους. Κόσμος και κοσμάκης τρώει ψωμί. Και παράλληλα καταξιώνεται κοινωνικά. Η τηλεόραση ακόμη εκτιμάται, αν δεν έπαιζες στην τηλεόραση νόμιζαν ότι ήσουν άνεργος, τα κανάλια διεισδύουν σε κάθε χωριό, τα μαγαζιά τηλεοράσεων και κεραιών τζιράρουν τρελά, η τηλεόραση πλέον δε σταματάει τα μεσάνυχτα, παίζει νύχτα μέρα.
Φτιάχτηκαν άλλου είδους νταραβέρια. Τα ξέρετε και τα υποψιάζεστε. Αλλά ποιος έκανε την αρχή; Ποιος ανάγκασε τα κανάλια να συνδιαλλαγούν; Και ποιος θέλει να συνεχίσει να τα εξαναγκάζει;
Και μέσα σε τρία χρόνια, η τηλεόραση κάνει άλματα ποιοτικά. Ναι μπορεί να ξεκίνησε με ελαφρή ψυχαγωγία, αλλά σε δύο τρία χρόνια, είχαμε σειρές και εκπομπές υψηλού επιπέδου, ιδίως αν σκεφτείς ότι το μέσον ήταν δωρεάν, σε αντίθεση με τη δύσμοιρη ΕΡΤ που την πληρώναμε όλοι και την έβλεπαν λίγοι: Βαμμένα Κόκκινα Μαλλιά, Κίτρινος Φάκελος, Γυναίκες, Αναστασία (η πρώτη μου εμφάνιση), οι εκπομπές της Λιάνας Κανέλλη, το Ενώπιος Ενωπίω και τόσες άλλες, που δεν έχω χώρο να αναφέρω, ανανέωσαν την ενημέρωση και ψυχαγώγησαν τους πάντες. Από τους ηλικιωμένους που απόκτησαν μοναδική συντροφιά τη Λάμψη και το Καλημέρα Ζωή που έπαιζε όλο το χρόνο, μέχρι εργαζόμενους σε βενζινάδικα και κατάκοιτους στα νοσοκομεία.
Οι κυβερνήσεις και τα κόμματα έχασαν τη γη κάτω από τα πόδια τους. Με την ΕΡΤ τα πράγματα ήταν εύκολα, σήκωναν το τηλέφωνο και έλεγαν τι θα παίξει. Τώρα; Τώρα φτιάχτηκαν άλλου είδους νταραβέρια. Τα ξέρετε και τα υποψιάζεστε. Αλλά ποιος έκανε την αρχή; Ποιος ανάγκασε τα κανάλια να συνδιαλλαγούν; Και ποιος θέλει να συνεχίσει να τα εξαναγκάζει;
Φτάσαμε στο σημείο να θεωρείσαι άνθρωπος του καναλάρχη επειδή συμμετείχες σε μία σειρά. Φτάσαμε κουτορνίθια σωρό να το πιστεύουν. Ηθοποιοί που έβγαλαν λεφτά και έχτισαν καριέρες, μόλις η αγορά κατάρρευσε και οι σειρές λιγόστεψαν, θυμήθηκαν ότι τα κανάλια είναι διαπλεκόμενα. Αλλοι που δεν τους έκατσε ποτέ ένα ρολάκι, χαίρονται που κλείνουν, από πίτα που δεν τρως τι σε νοιάζει κι αν καεί, ε; Άσχετα αν η ανεργία σε όλους τους κλάδους που προανάφερα έχει πλέον εκτοξευτεί αμετάκλητα. Οι κυβερνήσεις κατέστησαν τους καναλάρχες συνενόχους και αυτοί με τη σειρά τους έπεσαν μέσα στο λάκκο, κάνοντας το φιλοσοφικό λάθος, όπως και εκατομμύρια πριν από αυτούς, να πιστέψουν πως ό,τι είναι ωραίο και εύκολο, κρατάει και για πάντα.
Παγκοσμίως τα ιδιωτικά μέσα ηγούνται της ενημέρωσης, της ψυχαγωγίας, της πολιτιστικής διάδοσης. Αλλά τα δικά μας απέτυχαν να περάσουν τα σύνορα, να εξάγουν υψηλού επιπέδου προϊόντα. Και τώρα γέμισαν με φτηνιάρικο εμπόρευμα. Όπου άλλοτε εκπομπές λόγου, τώρα talent show, το χρήμα το γρήγορο, που τινάζει στον αέρα τη σχέση με το σκεπτόμενο τηλεθεατή. Λυπάμαι για το Mega. Θέλω να πιστεύω ότι δε θα κλείσει. Δεν ξαναφτιάχνεται τέτοιο κανάλι έτσι εύκολα, όπως μερικοί τιποτένιοι βουλευτές ισχυρίζονται με αλαζονεία. Για άλλη μια φορά δεν αντιλαμβανόμαστε καλά τις έννοιες της νομιμότητας και της διαφάνειας: «Πονάει κεφάλι; Κόψε το!» Αλλά και τα κανάλια πρέπει να καταλάβουν ότι ο παλιός τρόπος ύπαρξής τους έχει ξοφλήσει. Η κοινωνία τα θέλει πλέον αλλιώς. Γιατί το διαδίκτυο μας δείχνει συνεχώς πως λειτουργούν έξω σωστά τα αντίστοιχα μέσα.
Κακό να φτύνουν πολλοί εκεί που έφαγαν. Δείχνει και τι εκτίμηση έχουν στο ψωμί που έβγαζαν.
* O Νίκος Ορφανός είναι ηθοποιός και πρώην βουλευτής