«Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανισότητα από την ίση μεταχείριση ανάμεσα σε άνισα μέρη. Ισότιμη σύμβαση υπάρχει μόνο απέναντι σε πραγματικά ίσους».
– Αριστοτέλης
«Παρακαλώ, παραδώστε τα πάνω από 1.350 ευρώ που έχετε, καθώς και τα τιμαλφή -εκτός από αντικείμενα συναισθηματικής αξίας για σας, όπως βέρες». Φαντάζομαι έναν ευγενικό Δανό στα σύνορα της χώρας του να εφαρμόζει τον νόμο που ψήφισε η Βουλή του για να υποδεχθεί τους πρόσφυγες. Θα μπορούσε, βέβαια, να ζει στη Δανία αλλά να είναι Γερμανός, οπότε αυτό τα «τιμαλφή και λοιπά περιουσιακά στοιχεία» να του θυμίσουν το τραύμα που φέρει η χώρα καταγωγής του για την παρανοϊκή σύλληψη της «τελικής λύσης» από τον Χίτλερ. Θα μπορούσε επίσης να είναι Ελληνας και ίσως κάποια προγιαγιά του από τη Σμύρνη να κατάφερε να διασώσει «οικογενειακά τιμαλφή» όταν έφυγε νέα κοπέλα από τα τουρκικά παράλια. Θα μπορούσε. Ζούμε στην Ευρώπη της ελεύθερης μετακίνησης – μέχρι στιγμής τουλάχιστον.
Η Δανία, και όσοι υπερασπίζονται ότι ο νόμος που ψήφισε είναι σωστός, θεωρούν ότι έτσι ένας πρόσφυγας από τη Συρία αντιμετωπίζεται ισότιμα με έναν άνεργο Δανό (για τον οποίο ισχύουν τα ίδια, για να μπορεί να απολαμβάνει τις κοινωνικές παροχές του κράτους, που είναι πράγματι αξιοζήλευτες).
Θα αρκούσε ίσως η ρήση του Αριστοτέλη, ότι το να φέρεσαι ισότιμα σε κάποιους που δεν είναι ίσοι δεν αποτελεί κανενός είδους γενναιοδωρία αλλά τη μεγαλύτερη αδικία.
Αλλά η φιλοσοφία μπορεί να είναι πολυτέλεια στις μέρες μας, οπότε ας το πούμε πιο χύμα και λαϊκά: Είναι ίσος και όμοιος ο δυτικός -Δανός ή άλλος- άνεργος με έναν πρόσφυγα πολέμου; Είδε τη χώρα του να διαλύεται; Τον βομβάρδισαν ανηλεώς; Εχασε αγαπημένους είτε από σφαίρες είτε στα νερά του Αιγαίου; Περπάτησε χιλιόμετρα και περίμενε μέρες σε σύνορα; Εφτασε σ’ έναν τόπο που δεν ξέρει, με μια γλώσσα που δεν μιλάει, απελπισμένος και χωρίς να ξέρει τι τον περιμένει;
Το να είσαι άνεργος, δεν λέω, είναι μια δύσκολη κατάσταση, τη ζήσαμε κι εδώ και συνεχίζουμε να τη ζούμε – και μάλιστα χωρίς τις κοινωνικές παροχές της Δανίας, αφού δεν γίναμε μια Δανία του Νότου, όπως έλεγε κάποτε μια (πολιτική) ψυχή. Αντιθέτως φτάσαμε στο μη περαιτέρω, με μια οικονομική κρίση που μας έχει τσακίσει.
Κι όμως. Ολοι εντυπωσιάστηκαν από την ανθρωπιά και την αλληλεγγύη κατοίκων και εθελοντών στα ελληνικά νησιά. Οι οποίοι ζουν εδώ και καιρό ένα ιδιότυπο πένθος: να μετράνε από τη μια σορούς βρεφών, παιδιών, νέων ανθρώπων που δεν τα κατάφεραν, και ταυτόχρονα να πρέπει να συντρέξουν, να ταΐσουν, να φροντίσουν και να παρηγορήσουν όσους επέζησαν. Με τις όποιες εξαιρέσεις υπάρχουν πάντα για να επιβεβαιώνουν τον κανόνα, και ανεξάρτητα από Νόμπελ Ειρήνης και άλλα βραβεία, στην Ελλάδα επιλέξαμε αυτόν τον πολιτισμό να δείξουμε. Και δεν τον έχουμε μόνο εμείς, αλίμονο, ήμασταν σίγουροι ότι τον έχει και η Ευρώπη.
Αλλά δεν αγανακτείς μόνο επειδή μπορεί να είσαι μια ευαίσθητη και ρομαντική ψυχή… Υπάρχουν συμβάσεις, κανονισμοί που τους έθεσαν διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ ή ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, που προστατεύουν τους πρόσφυγες πολέμου και βάζουν όρους και όρια.
Δεν είναι ναζί οι Δανοί. Μόνο που συνέπεσε ο νόμος που ψηφίστηκε για τα «τιμαλφή» με την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος
Υπάρχουν, βέβαια, και τα χειρότερα. Οπως η σύσταση του βέλγου υπουργού Τέο Φράνκεν «να τους πετάξουμε στη θάλασσα», ή να κάνουμε στρατόπεδο για 400.000 πρόσφυγες. Δηλαδή, όπως πολύ καλά απάντησε ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας στο BBC να μιμηθούμε τον Χίτλερ, «διότι στην ιστορία δεν υπήρξαν στρατόπεδα για τόσους ανθρώπους, παρά τα ναζιστικά». Και, επιπλέον, δεν είναι κρατούμενοι, πρόσφυγες είναι και έχουν δικαιώματα. Σίγουρα ο βέλγος Φράνκεν δεν αντιπροσωπεύει την Ευρώπη, ούτε και ό,τι δημοκρατικότερο υπάρχει. Είναι σκληρός εθνικιστής που αναδείχθηκε για τις ακραίες του θέσεις στο θέμα του ασύλου και των μεταναστών.
Θα ήταν, επίσης, σίγουρα αδικία να συγκρίνουμε τη σημερινή Δανία με τη ναζιστική Γερμανία. Δεν είναι ναζί οι Δανοί. Μόνο που συνέπεσε ο νόμος που ψηφίστηκε για τα «τιμαλφή» με την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Τότε που οι ναζί δεν άφηναν τίποτα να πάει χαμένο από τα υποψήφια θύματά τους: από χρυσά δόντια μέχρι τιμαλφή. Τότε που τους χρησιμοποιούσαν μέχρι τελικής πτώσεως στα πιο βαριά και δύσκολα έργα. Και τώρα όλοι ξέρουμε ότι είναι οι πρόσφυγες που θα αποτελέσουν το φτηνό εργατικό δυναμικό της Ευρώπης, όπως συνέβη και με τους οικονομικούς μετανάστες.
Αλλωστε έτσι όπως αυξάνεται ο αριθμός των θυμάτων από τη Συρία -είτε στον πόλεμο, είτε στο προσφυγικό τσουνάμι που προκάλεσε- σε λίγο θα πλησιάσει τον αριθμό των έξι εκατομμυρίων εβραίων του Ολοκαυτώματος.
Το αν θα τσακωνόμαστε μετά αν είναι εθνοκάθαρση ή γενοκτονία, ας το αφήσουμε στους ιστορικούς του μέλλοντος που θα ‘χουν πολλή δουλειά. Και που αν συνεχιστεί αυτό που ζούμε, είναι μάλλον σίγουρο ότι θα αφιερώσουν στην Ευρώπη μια μαύρη σελίδα για τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση που γνώρισε μετά τον πόλεμο.
Εκ των υστέρων, η απόσταση από τις τραγωδίες δίνει και την ψυχραιμία να λειτουργείς σαν λογιστής σε γραφείο κηδειών: έσοδα, έξοδα, ζημίες, ισολογισμός…
Οταν όμως δεν είσαι λογιστής του ανθρώπινου δράματος ούτε σχολαστικός ιστορικός να ψάξεις τις πηγές, αλλά ζωντανός αυτόπτης μάρτυρας μιας τραγωδίας χωρίς τέλος, τότε υπάρχει και κάτι άλλο που στο μέλλον μπορεί να ξεχαστεί αλλά στο παρόν είναι η μόνη ελπίδα. Αυτό που έκανε o δανός συγγραφέας Christian Mørk. Εστειλε μια επιστολή στην υπουργό Μετανάστευσης που περιείχε μια βέρα και ένα σημείωμα από τον αποστολέα: «Ο προ-προπάππος μου ήρθε στη Δανία από τη Ρωσία την δεκαετία του 1860», γράφει. «Και εξ όσων γνωρίζω κανείς δεν ζήτησε από την προ-προγιαγιά μου να παραδώσει τα τιμαλφή της όταν έφθασε στα σύνορα. Αλλά αναλογιζόμενος αυτούς που τώρα θα υποστούν αυτή την ταπείνωση, σας στέλνω τη βέρα της».
Σαν να ακούω τον Σόιμπλε και άλλους να λένε ότι όλα αυτά είναι ιδεoληψίες εκτός τόπου και χρόνου – «είναι η οικονομία, ανόητη», ή «είναι η εφαρμογή (των συμφωνιών), ανόητη». Αν και η λέξη δεν ξέρω αν περιλαμβάνεται στο λεξιλόγιό τους, μόνο μια απάντηση υπάρχει: «Είναι η ανθρωπιά, ανόητοι».