Από τη Δευτέρα 4 Ιανουαρίου, που ανακοινώθηκε ο ανασχηματισμός, πολλά είναι τα δημοσιεύματα για το καυτό χαρτοφυλάκιο που κληρονομεί ο Κωστής Χατζηδάκης από τον Γιάννη Βρούτση και για τις καυτές πατάτες που θα έχει να διαχειριστεί το δίδυμο Χατζηδάκη – Τσακλόγλου τους επόμενους μήνες. Εκκρεμείς συντάξεις, Ασφαλιστικό, εκκρεμείς δίκες για τα αναδρομικά, ο κατάλογος του υπουργείου Εργασίας είναι βαρύς. Και βαρύς και καυτός, αφού μιλάμε για πολιτικές αποφάσεις που αφορούν χιλιάδες κόσμου σε μια χρονιά που κουβαλά τα βαρίδια της πανδημίας και που, πιθανώς, λένε πολλοί, θα είναι και εκλογική.
Το πρόβλημα όμως που μπορεί να αποτελέσει και πεδίο δόξης λαμπρό για μια κυβέρνηση η οποία θέλει να κάνει τη διαφορά, δεν περιορίζεται στο (μεγάλο) ζήτημα των εκκρεμών συντάξεων ή ακόμη και στη μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού, την αντικειμενικά, τεράστια, πρόκληση για την Ελλάδα που γηράσκει ταχύτατα και βασανίζεται από διψήφια ανεργία εδώ και χρόνια. Το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο, γιατί είμαστε σε εκείνο το σημείο της ιστορίας που τρίζουν τα θεμελιώδη στην αγορά εργασίας υπό το βάρος της πανδημίας, αλλά και των μεγάλων αλλαγών που κυοφορούνταν ήδη προ πανδημίας και τώρα επισπεύδονται με κυρίαρχη την τεχνολογική επανάσταση και την ανάπτυξη νέων βιομηχανιών και νέων συναλλακτικών προτύπων.
Σήμερα, όλα συνηγορούν στο ότι η επόμενη μέρα, τα επόμενα χρόνια και οι επόμενες δεκαετίες στην αγορά εργασίας, μετά και την πανδημική κρίση, σε τίποτα δεν θα θυμίζουν αυτά που γνωρίζαμε προ Covid. Είναι ενδιαφέρουσα, για παράδειγμα, η μελέτη που δημοσιοποίησε ανήμερα του ανασχηματισμού η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, επιχειρώντας να αποκωδικοποιήσει πώς βλέπουν οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη τα πράγματα μετά την πανδημία.
Από τις απαντήσεις των στελεχών που ρωτήθηκαν έχει ενδιαφέρον, για παράδειγμα, ότι 6 στις 10 βλέπουν πως η πανδημία θα έχει μακροπρόθεσμα θετική επίπτωση στην παραγωγικότητα της επιχείρησης τους ή του κλάδου τους, αντίστοιχο ποσοστό εκτιμά πως η τηλεργασία δεν μείωσε την παραγωγικότητα, ενώ περισσότερες από τις μισές προβλέπουν συγκέντρωση στον κλάδο τους. Οπως όμως έχει σημασία και το ότι πάνω από τις μισές, σχεδόν το 55%, περιμένουν, μακροπρόθεσμα και όχι βραχυπρόθεσμα, αρνητική επίπτωση στην απασχόληση μετά την πανδημία.
Η νέα κανονικότητα περνά μέσα από την ανεργία
Το κεφάλαιο εργασία – τηλεργασία στη μετά Covid εποχή απαιτεί την προσοχή και τον έγκαιρο σχεδιασμό από την πλευρά των κυβερνήσεων, των κοινωνικών φορέων και των εργαζομένων, χθες και όχι αύριο, γιατί οι αλλαγές έρχονται, είναι μεγάλες, δυνητικά επικίνδυνες για την κοινωνική συνοχή και δεν προσφέρονται για εύκολες λύσεις.
Στη μετά Covid εποχή πολλοί προειδοποιούν ήδη πως πολλές χιλιάδες θέσεις εργασίας δεν θα επανέλθουν ποτέ. Είτε γιατί οι τεχνολογικές εξελίξεις και η νέα κανονικότητα θα υποκαταστήσουν πολλές από αυτές, είτε επειδή πολλές επιχειρήσεις θα κλείσουν, είτε γιατί άλλες θα συγχωνευθούν ή ακόμη επειδή θα απαιτούνται νέες δεξιότητες σε νέους κλάδους και σε διαφορετικού τύπου βιομηχανίες που χιλιάδες εργαζόμενοι δεν διαθέτουν και είναι δύσκολο και να τις αποκτήσουν. Δεν είναι τυχαίο ότι κεντρικός πυλώνας στο πακέτο στήριξης της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά συνολικά για την ΕΕ, είναι η αναβάθμιση δεξιοτήτων, ούτως ώστε σταδιακά χιλιάδες ανέργων να μπορέσουν να διοχετευθούν σε νέες αγορές. Είναι δε μονόδρομος ότι οι εργασιακές δεξαμενές τού αύριο ανήκουν στις μεγάλες ψηφιακές «βιομηχανίες» του μέλλοντος, Big Data, The Internet of Things, Machine Learning, διαδικτυακό εμπόριο, Cloud Computing, αλλά και σε ό,τι έχει να κάνει με την πράσινη ανάπτυξη. Δηλαδή τις βασικές προτεραιότητες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τώρα, το πόσο εύκολο θα αποδειχθεί στην πράξη το τιτάνιο αυτό project να υλοποιηθεί είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Για παράδειγμα, είναι διαφορετικό να πρέπει να επιμορφωθεί ψηφιακά ένας εργαζόμενος 20 – 35 ετών και εντελώς διαφορετικό να πρέπει να επιμορφωθεί ένας μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενος, στα 55 ή στα 60. Τι θα γίνει με τέτοιες κατηγορίες σημερινών εργαζομένων που στη μετά Covid εποχή θα βρεθούν στην ανεργία και θα είναι δύσκολο να επανενταχθούν;
Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα.
Ενα ακόμη μεγάλο ερώτημα είναι το νέο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων τις επόμενες δεκαετίες.
Πόση ελαστικότητα και υπό ποιες προϋποθέσεις; Πώς θα περιφρουρούνται ωράρια, αργίες, υπερωρίες και κεκτημένα δεκαετιών; Με ποιον τρόπο θα διασφαλιστεί ότι δεν θα έχουμε δύο ή και τρεις ταχύτητες εργαζομένων, ανάλογα με το μοντέλο εργασίας που θα επιλέγει ο καθένας; Και με ποιον τρόπο θα διασφαλίζονται οι εργοδοτικές παραβάσεις όταν ο άλλος δουλεύει από το σπίτι του ή πώς θα λειτουργεί στον ψηφιακό κόσμο το δικαίωμα της απεργίας;
Η μοναδική παρήγορη διάσταση, ενόψει της εργασιακής ανακατάταξης που έρχεται, είναι ότι υπάρχουν στο τραπέζι όπλα, δηλαδή κεφάλαια από τα ευρωπαϊκά ταμεία, τα οποία θα μπορέσουν να υποστηρίξουν τη μετάβαση εργαζομένων και επιχειρήσεων σε μια νέα πραγματικότητα.
Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει προσεκτικό και κυρίως έγκαιρο σχεδιασμό, ο οποίος φυσικά δεν είναι και δεν πρέπει να είναι one ministry show…
Είναι προτεραιότητα κυβερνητικής πολιτικής και έτσι πρέπει να αντιμετωπιστεί. Κατά προτεραιότητα.