Τα πλαίσια της όποιας δράσης μας σε αυτή την μπερδεμένη κατάσταση που λέγεται «ζωή» – είτε από τυχαίους παράγοντες, είτε από τις δικές μας επιλογές- αυτοπεριορίζονται και έχουν όρια. Αυτά, κάποιες φορές προλαβαίνεις να τα δεις και άλλες στιγμές σε προλαβαίνουν και στα δείχνουν όλα από μόνα τους. Σε κάθε περίπτωση, γράφεται ένα τέλος που -τις περισσότερες φορές- κουβαλά την υπογραφή σου, την πορεία σου.
Το τέλος σε ίδιες καταστάσεις μπορεί να είναι διαφορετικό, πάντα, όμως, θα έχει τη δική του, ξεχωριστή σημασία. Τέλος από τέλος αλλάζει, αλλά πάντα θα συνοδεύεται από κάποιους λυγμούς – εσωτερικούς ή απόλυτα καμένους από το φως της πραγματικότητας που μπορούν να τη δουν, σχεδόν, όλοι. Ενα τέλος μπορεί να είναι μαγικό, δύναται, όμως, να στοιχειώνεται από μάγισσες που θέλουν μόνο το κακό, όπως στα παραμύθια. Στις περισσότερες ιστορίες των ανθρώπων θα δεις ότι το απόλυτο τέλος είναι το τέλος του κόσμου. Και, κάθε φορά, πολύ φιλολογικά, «το τέλος της Ποίησης», «το τέλος του Ερωτα» και λοιπά λόγια, υπερβολικά, με φαντασία δίχως τέλος.
Τέλος, όμως, με τη δική μου αμπελοφιλοσοφία, είναι μια καλή ώρα για να αρχίσετε να βλέπετε τι έχουν γράψει περί τέλους, με τι λόγια μπήκε το τέλος στη θέση του. Σωστά. Κάθε τέλος, μια νέα αρχή…
«Καλύτερα ένα άθλιο τέλος παρά μια αθλιότητα χωρίς τέλος» – Καρλ Μαρξ, γερμανός φιλόσοφος
«Αν κοιτάξεις για πολλή ώρα την άβυσσο, στο τέλος και η άβυσσος θα κοιτάξει εσένα» – Φρίντριχ Νίτσε, γερμανός φιλόσοφος
«πώς γράφεται το τέλος; Πεζά, με πεζά γράμματα»
«Το τέλος έρχεται όταν σταματήσουμε να μιλάμε στον εαυτό μας. Είναι το τέλος της πραγματικής σκέψης και η απαρχή της τελικής μοναξιάς» – Ερικ Χόφερ, αμερικανός συγγραφέας και φιλόσοφος
«Κάθε γενιά θρησκόληπτων θέλει να πιστεύει ότι το τέλος του Κόσμου ή η Δευτέρα Παρουσία θα συμβεί επί των ημερών της. Ανέκαθεν, σε όλες τις εποχές, υπήρχε ένα τέτοιο φιλοθεάμον κοινό» – Μανώλης Δουκίδης, έλληνας συγγραφέας
«Είμαι εξαιρετικά υπομονετική, με την προϋπόθεση ότι στο τέλος θα περάσει το δικό μου» – Μάργκαρετ Θάτσερ, βρετανίδα πρωθυπουργός
«Μην περιμένετε πολλά πράγματα από το τέλος του κόσμου» – Στανισλάβ Λεμ, πολωνός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας
«Δεν υπάρχει τέλος. Δεν υπάρχει αρχή. Υπάρχει μόνο ένα ατέλειωτο πάθος για ζωή» – Φρεντερίκο Φελίνι, ιταλός σκηνοθέτης
«Αυτό που με κρατάει στη ζωή είναι ότι δεν θέλω να χάσω το τέλος του κόσμου» – Αλτάν, ιταλός σκιτσογράφος
«H ελληνική Φιλοσοφία φαίνεται ότι βρήκε κάτι που μια καλή τραγωδία δεν πρέπει να βρίσκει ποτέ: ένα πληκτικό τέλος» – Καρλ Μαρξ, γερμανός φιλόσοφος
«Μην ανησυχείς μήπως έρθει το τέλος του κόσμου σήμερα. Είναι ήδη αύριο στην Αυστραλία» – Τσαρλς Σουλτς, αμερικανός σχεδιαστής κόμικς
«Κανένας δεν μπορεί να πάει πίσω και να κάνει μια καινούργια αρχή, αλλά ο καθένας μπορεί να αρχίσει σήμερα και να κάνει ένα καινούριο τέλος» – Μαρία Ρόμπινσον, αμερικανίδα συγγραφέας (παιδικής ψυχολογίας)
«Αυτό που η κάμπια ονομάζει τέλος του κόσμου, η ζωή το λέει πεταλούδα» – Λάο Τσε, κινέζος φιλόσοφος
«Κάθε καινούρια αρχή προέρχεται από το τέλος κάποιας άλλης αρχής» – Σενέκας, ρωμαίος φιλόσοφος
«Αυτές οι βίαιες ηδονές έχουν βίαιο τέλος» – Γουίλιαμ Σαίξπηρ, άγγλος δραματουργός
«Το Τέλος, ώριμο, αδυσώπητο, μέσα στο βάρος τόσων τύψεων» – Μανόλης Αναγνωστάκης, ποιητής (από το «Δείπνο»)
Τελικά, πώς γράφεται το τέλος; Πεζά, συνήθως, χωρίς φιοριτούρες και καλλιτεχνίες και με πεζά γράμματα – λιγότερες φορές ένα τέλος μπορεί να είναι και ένδοξο, αν και αυτές οι φορές είναι πολύ δυνατές, μεγατόνων. Με ένα απλό «γεια», ένα φιλτραρισμένο «αντίο». Γράφεται και με τον χρόνο, καταλήγω, και με ό,τι αυτός μπορεί να μεταφέρει στην καμπούρα του. Το τέλος, αν το καλοσκεφτείς, το φέρνει ο χρόνος, πιθανώς να πληρώνει και σχετικό παράβολο για αυτό.
Ο αμερικανός συγγραφέας μυστηρίου και τρόμου, ο άνθρωπος που μπορούσε να γράψει ένα τέλος με τόσους πιθανούς και απίθανα ανατριχιαστικούς τρόπους, ο σπουδαίος Στίβεν Κινγκ, το τερμάτισε λέγοντας πως «ο Χρόνος τα παίρνει στο τέλος όλα, είτε μας αρέσει είτε όχι».
Τέλος…
(Πάντα μου άρεσε το «τέλος» να γράφεται με τρεις τελείες. Είναι η ελπίδα ότι υπάρχει και συνέχεια – προς το παρόν, ανείπωτη)