Η λίστα είναι μεγάλη. Κάθε χρόνο είναι. Κι ας περιέχει μια επιλογή μόνο από πρόσωπα που λίγο ως πολύ είναι γενικότερα γνωστά. Μαζί μ’ έναν φίλο, τον Τάκη Λεμπέση από το sansimera.gr, τα σημειώνουμε εδώ και περίπου μια 20ετία. Όταν κλείνει η χρονιά, έρχεται η στιγμή της απογραφής. Δύσκολη δουλειά. Ποιον αποδημήσαντα ν’ αφήσεις απέξω; Όλους θέλεις να τους τιμήσεις. Τελικά, καταλήγω σε μια εντελώς υποκειμενική επιλογή των προσώπων που δεν είναι πια μαζί μας, και τα αναφέρω πολύ συνοπτικά. Πρόσωπα κοντινά, μα και μακρινά μας. Πρόσωπα που αφήνουν ωραίο αποτύπωμα πίσω τους. Μα και Πρόσωπα που έκαναν κακό.
Ξεκινώ με 3+7 πρόσωπα, που η είδηση του θανάτου τους με άγγιξε και με συντάραξε περισσότερο αυτή τη χρονιά. Οι τρεις πρώτοι είναι από την Ελλάδα, και είναι:
Μαρίτσα Μαυραπίδου, μία από τις τρεις γιαγιάδες που έγιναν «εμβληματική εικόνα» της αλληλεγγύης του λαού της Λέσβου στους εκατοντάδες χιλιάδες Σύρους -στη μεγάλη πλειοψηφία τους- πρόσφυγες, που πέρασαν τη διετία 2015-2016 από τις απέναντι ακτές στο χωριό της, τη Σκάλα Συκαμνιάς. Μαζί με τις φίλες της, Αιμιλία Καμβύση και Ευστρατία Μαυραπίδου, έγιναν σύμβολα της εθελοντικής προσφοράς της Λέσβου, όταν ο φωτογραφικός φακός τις «συνέλαβε» να περιποιούνται στην ακτή ένα βρέφος, παιδί μίας γυναίκας πρόσφυγα από τη Συρία, που μόλις είχε αποβιβασθεί στην ακτή. Απεβίωσε στις 16 του περασμένου Ιανουαρίου, σε ηλικία 90 ετών.
Διονύσης Αρβανιτάκης (γ. 1942), ο Φούρναρης της Κω, που είχε γίνει γνωστός σε όλη την Ευρώπη για την καθημερινή και συνεχή βοήθεια του στους πρόσφυγες και τους μετανάστες που είχαν έρθει στο νησί. Για την δράση του τιμήθηκε με το βραβείο της Κοινωνίας των Πολιτών το 2016 από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Είχε αναφερθεί σε αυτόν και ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, λέγοντας ότι «Ευρώπη είναι ο φούρναρης στην Κω που δίνει το ψωμί του σε πεινασμένες και ταλαιπωρημένες ψυχές». Πέθανε στις 17 Φεβρουαρίου σε ηλικία 77 ετών.
Κώστας Αρβανίτης, έλληνας ψαράς, ένας από τους ήρωες ψαράδες που έσπευσαν με τα καΐκια τους στο Μάτι για να σώσουν ανθρώπους το βράδυ της τραγωδίας της 23ης Ιουλίου 2018. Περίπου 1 χρόνο μετά, 10 Αυγούστου 2019, έφυγε από τη ζωή, 77 ετών.
Τα επόμενα επτά πρόσωπα, είναι πρόσωπα δικά μας. Στην Κύπρο. Δούλευαν στα σπίτια μας. Κάποια στιγμή εξαφανίστηκαν. Δεν δώσαμε την πρέπουσα σημασία. Ούτε εμείς, ούτε οι κρατικές αρχές. Κανείς. Ήταν, απλώς, «ελλείποντα πρόσωπα», σε αστυνομικές ανακοινώσεις. Κάποια μέρα, μάθαμε ότι τις δολοφόνησε ένας παρανοϊκός δικός μας – ίλαρχος της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου, ονόματι Νίκος Μεταξάς. Είναι οι:
Marry Rose Tiburcio, 38, και η κόρη της Sierra Graze Seucalliuc, 6, Arian Palanas Lozano, 28, Maricar Valtez Arquiola, 31, (και οι 4 από τις Φιλιππίνες), Livia Florentina Bunea και η 8χρονη κόρη της Elena Natalia Bunea, από την Ρουμανία, και η Αsmita Khadka Bista, από το Νεπάλ. Δολοφονήθηκαν μεταξύ Σεπτεμβρίου 2016 και Αυγούστου 2018. Ο θάνατός τους όμως πιστοποιήθηκε τη χρονιά αυτήν, 2019, με τις πιο φρικτές λεπτομέρειες.
Αυτά τα 3+7 = 10 πρόσωπα, ήταν οι δικοί μου ήρωες, που έφυγαν από την ζωή ετούτη, και θα είναι πάντα στη σκέψη μου.
My Respect.
********
Ανθρωποι που θαύμαζα και εκτιμούσα εν ζωή, θαυμάζω και εκτιμώ για πάντα
(Με χρονολογική σειρά θανάτου, στην παρένθεση η ημερομηνία γεννήσεως).
Γκόρντον Μπανκς (γ. 30/12/1937), άγγλος τερματοφύλακας, από τους κορυφαίους του παγκοσμίου ποδοσφαίρου. Την απόκρουσή του στην καρφωτή κεφαλιά του Πελέ στο Παγκόσμιο Κύπελλο του Μεξικού το 1970, το βλέπω ξανά και ξανά, μέσα στο μυαλό μου, σαν διαρκές ριπλέϊ.
Νίκη Γουλανδρή (γ. 1925), βοτανική ζωγράφος και φιλάνθρωπος, συνιδρύτρια του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας.
Γιάννης Μπεχράκης (1960), έλληνας φωτοειδησεογράφος, βραβευμένος με Πούλιτζερ για την κάλυψη της προσφυγικής κρίσης του 2015. Έκανε ρεπορτάζ με την μηχανή του. Κείμενο ή λεζάντα δεν χρειάζονταν οι φωτογραφίες του.
Στέλιος Δελιαλής (1944), έλληνας σχεδιαστής και συλλέκτης, οραματιστής και ιδρυτής του μοναδικού μουσείου σχεδίου (design) της χώρας μας, που …έμεινε στα χαρτιά από τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Υπήρξε δημιουργός εκατοντάδων γραφικών σχεδίων, από ένα εξώφυλλο δίσκου του Διονύση Σαββόπουλου («Το Περιβόλι του Τρελού») – και μόνο από αυτό το εξώφυλλο τον λάτρεψα – μιας αφίσας της ντισκοτέκ HELP, του μιούζικ-χολ «Μέδουσα» έως τις φρυγανιές «Βοσινάκη», τις σακούλες των βιβλιοπωλείων Μαλλιάρη και Μόλχο, τις επιγραφές γνωστών καφέ-μπαρ της Θεσσαλονίκης και τις αφίσες για την προεκλογική εκστρατεία του Στέλιου Νέστορα
Νίκι Λάουντα (22/2/1949), αυστριακός πιλότος της Φόρμουλα 1, από τις θρυλικές μορφές του μηχανοκίνητου αθλητισμού. Η μεθοδικότητα στην προετοιμασία και η αποφασιστικότητα στους αγώνες ήταν τα δυο χαρακτηριστικά που τον διέκριναν πάντα. Αναδείχθηκε τρεις φορές παγκόσμιος πρωταθλητής (1975, 1977, 1984), με 25 νίκες σε γκραν πρι. Το φοβερό ατύχημά του το 1976, όπου σχεδόν κάηκε ζωντανός. Η ανάκαμψη και η επιστροφή του. Η δύναμή του να ξανακερδίσει τη ζωή με … άλλο πρόσωπο, …, με συγκλόνιζε κάθε φορά που τον έβλεπα ή διάβαζα κάτι για αυτόν στις μετέπειτα επιχειρηματικές τους επιτυχίες.
Μισέλ Σερ (1/9/1930), γάλλος φιλόσοφος, παιδαγωγός και συγγραφέας, με συμβολή στην εξέλιξη της φιλοσοφίας της επιστήμης και ειδικότερα στο μαθηματικό έργο του Λάιμπνιτς. Με το πολυσχιδές και πρωτότυπο συγγραφικό του έργο επιχείρησε με το παραδειγματικό και ποιητικό του ύφος να δείξει την αυταπάτη που υπάρχει στο διαχωρισμό των ανθρωπιστικών και των θετικών επιστημών και να θεμελιώσει μια επιστημολογία η οποία θα μπορέσει να αντιμετωπίσει το οικολογικό πρόβλημα της εποχής μας. Υπέρμαχος της εκλαΐκευσης της επιστημονικής γνώσης και της επαναδιάρθρωσης των πανεπιστημίων, με στόχο τη λειτουργία τους εξ αποστάσεως (μέσω υπολογιστή).
Γκιγιέρμο Μορντίγιο (4/8/1932), αργεντίνος κομίστας, γνωστός ως Μορντίγιο (Mordillo). Κέρδισε παγκόσμια φήμη για τα χιουμοριστικά, πολύχρωμα και χωρίς λεζάντα σκίτσα του για την αγάπη, τα αθλήματα (κυρίως ποδόσφαιρο και γκολφ) και τα ζώα με μακρύ λαιμό.
15.8 Ζιλιέν Γκοτιέ (17/9/1974), γαλλοκαναδός συνθέτης κλασικής μουσικής. Κατασπαράχθηκε από καφέ αρκούδα σε ερημική περιοχή του Καναδά στην προσπάθειά του να καταγράφει τους ήχους της φύσης προκειμένου να τους χρησιμοποιήσει στο νέο του μουσικό έργο. Με συγκλόνισε αυτή η είδηση. Δείτε αυτήν την ταινία μικρού μήκους, για να πάρετε μια ιδέα για τη δουλειά του με την μουσική και τις εικόνες.
Λαυρέντης Μαχαιρίτσας (5/11/1956), έλληνας τραγουδοποιός. Δεν χρειάζονται εξηγήσεις.
Τζέσι Νόρμαν (15/9/1945), Διεθνούς φήμης αμερικανίδα σοπράνο. «Με προσελκύει το ασυνήθιστο», συνήθισε να λέει, και δεν περιορίστηκε ποτέ σε μια φόρμα ερμηνείας. Εδώ, σγτο σπαρακτικό «Όταν με Θέσουν στο Χώμα» του Χένρι Πέρσελ.
Χάρολντ Μπλουμ (11/7/1930), αμερικανός κριτικός λογοτεχνίας, που έθεσε τον κανόνα της Δυτικής Λογοτεχνίας μέσα από το πολυσέλιδο βιβλίο του «Ο Δυτικός Κανόνας». Ίσως ο πιο σημαντικός και υποβλητικός κριτικός λογοτεχνίας των μεταπολεμικών χρόνων. Τον «Κανόνα» του, τον έχω λιώσει!
Θάνος Μικρούτσικος (13/4/1947), έλληνας συνθέτης του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού και της λόγιας μουσικής. Ακόμα και στην αρρώστια του, όπως και στην μουσική, ήταν ένας τρυφερός χείμαρρος.
Μεγάλα Μυαλά
Μάνφρεντ Άιγκεν (9/5/1927), γερμανός φυσικοχημικός, με σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση της θεωρίας του χάους. Tιμήθηκε με το Νόμπελ Χημείας (1967) μαζί με τους R. Norrish και G. Porter, για τη μελέτη των χημικών αντιδράσεων εξαιρετικά υψηλής ταχύτητας οι οποίες προκαλούνται με διατάραξη της ισορροπίας τους, μέσω βραχυτάτων παλμών ενέργειας.
Ζορές Αλφέροφ (15/3/1930), λευκορώσος φυσικός, τιμήθηκε με Νόμπελ για την ανακάλυψη των ημιαγώγιμων ετεροδομών στην ταχεία ηλεκτρονική και την οπτικοηλεκτρονική.
Ζαν Σταρομπίνσκι ( 17/11/1920), ελβετός γιατρός και κριτικός της λογοτεχνίας. Το πολύπλευρο έργο του τον καθιέρωσε ως έναν από τους πλέον έγκριτους μελετητές του Διαφωτισμού και ως έναν εξέχοντα εκπρόσωπο της Συγκριτικής Φιλολογίας στην Ευρώπη.
Σίντνεϊ Μπρένερ (13/1/1927), νοτιοαφρικανός μοριακός βιολόγος, με σημαντική συμβολή στη γενετική και τη γενετική μηχανική. Βραβεύτηκε με Νόμπελ το 2002.
Ντέιβιντ Θούλες (21/9/1934), σκωτσέζος φυσικός, πήρε το Νόμπελ Φυσικής το 2016, μαζί με τον συμπατριώτη του Μάικλ Κόστερλιτς και τον άγγλο Ντάνκαν Χάλντεϊν για τις έρευνές τους επί της ύλης. «Οι ανακαλύψεις τους επέτρεψαν την καταγραφή προόδου στην θεωρητική κατανόηση των μυστηρίων της ύλης και στη δημιουργία νέων προοπτικών για την ανάπτυξη καινοτόμων υλικών», αναφέρεται στην ανακοίνωση του Ιδρύματος Νόμπελ.
Πολ Γκρίνγκαρντ (11/12/1925), αμερικανός καθηγητής νευρολογίας, που τιμήθηκε το 2000 με το Νομπέλ Ιατρικής, μαζί με τον συμπατριώτη του Έρικ Κάντελ και τον Σουηδό Άρβιντ Κάρλσον, για τη μελέτη και την εργασία του σχετικά με τη μεταβίβαση σήματος του εγκεφάλου στο νευρικό σύστημα, που μπορεί να οδηγήσει στη θεραπεία παθήσεων του εγκεφάλου.
Νιλς Νίλσον (6/2/1933), αμερικανός επιστήμονας της πληροφορικής, από τους πρωτοπόρους της τεχνητής νοημοσύνης.
Μαουρίσιο Πεϊσότο (15/4/1921), βραζιλιάνος μαθηματικός, πρωτοπόρος στις σπουδές της δομικής σταθερότητας («Θεώρημα Πεϊσότο»).
Γκόρο Σιμούρα (23/2/1930), Διαπρεπής Γιαπωνέζος μαθηματικός, ο οποίος εργάστηκε στην θεωρία των αριθμών, τις αυτομορφικές μορφές και την αριθμητική γεωμετρία. Ήταν γνωστός για την ανάπτυξη της θεωρίας του σύνθετου πολλαπλασιασμού των αβελιανών ποικιλιών και των ποικιλιών Σιμούρα, καθώς και για την παρουσίαση της εικασίας Τανιγιάμα-Σιμούρα, η οποία τελικά οδήγησε στην απόδειξη του τελευταίου θεωρήματος του Φερμά.
Μάρεϊ Γκελ-Μαν (15/9/1929), αμερικανός θεωρητικός φυσικός, αυστριακής καταγωγής. Εισήγαγε το 1964 την έννοια των κουάρκς (μικρών πακέτων Gell-Mann ενέργειας, τα οποία αποτελούν τους θεμελιώδεις δομικούς λίθους της ύλης) και τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσικής (1969), για τη συμβολή του στην ταξινόμηση των στοιχειωδών σωματιδίων, με τη διατύπωση της θεωρίας SU(3), καθώς και για τις ανακαλύψεις του σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις τους. Από το 1980 ασχολήθηκε με τη θεωρία της πολυπλοκότητας. Γνώστης 15 γλωσσών, καταπιάστηκε και με την ιστορική γλωσσολογία.
Ρόμπερτ Σρίφερ (31/5/1931), αμερικανός φυσικός. Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής (1972) μαζί με τους J. Bardeen και L. Cooper, για τη θεωρητική ερμηνεία του φαινομένου της υπεραγωγιμότητας (θεωρία BCS, από τα αρχικά των επωνύμων τους).
Κάρι Μάλις (28/12/1944), αμερικανός οργανικός χημικός. Tο 1985, επινόησε τη μέθοδο του ενζυματικού αλυσιδωτού πολυμερισμού του μορίου DNA (PCR: Polymerase Chain Reaction), με την οποία επιτυγχάνεται η παραγωγή εκατομμυρίων επακριβών αντιγράφων, ακόμα και του ελάχιστου γενετικού υλικού (κάθε επιθυμητής ακολουθίας DNA οσοδήποτε μικρής). Γι’ αυτήν την επαναστατική για τη βιοτεχνολογία τεχνική, η οποία επιτρέπει την ανίχνευση υπολειμμάτων DNA σε απολιθώματα ή μούμιες, τη γενετική ανίχνευση εγκληματιών, τον προγεννητικό έλεγχο κληρονομικών ανωμαλιών και τον γενετικό έλεγχο της πατρότητας, τιμήθηκε με το Νόμπελ Χημείας (1993).