Εχει ξεσπάσει διαμάχη μεταξύ της κυβέρνησης και των κομμάτων της αντιπολίτευσης, ιδιαίτερα με τον ΣΥΡΙΖΑ, μετά την πρόταση του κ. Μόσιαλου για την αγορά των πατεντών των εμβολίων από την ΕΕ. Επιπλέον, στο προσκήνιο ήρθε και η πρόταση του Προέδρου Μπάιντεν για την πρόσκαιρη απελευθέρωση των πατεντών των εμβολίων, ώστε να εφοδιασθούν πιο γρήγορα με εμβόλια οι πτωχές χώρες. Οι δύο προτάσεις είναι τελείως διαφορετικές.
Όσον αφορά την αγορά των πατεντών των εμβολίων από την ΕΕ: η πρόταση υιοθετήθηκε τον Απρίλιο του 2020 από τον κ. Μητσοτάκη, ο οποίος όμως πολύ γρήγορα αντιλήφθηκε το μη ρεαλιστικό της και την εγκατέλειψε. Αντίθετα, ο κ.Τσίπρας την επανάφερε στο προσκήνιο τον Ιανουάριο του 2021 και συνεχίζει να την υποστηρίζει, όπως και ο κ. Μόσιαλος.
- Για να αγοράσει κάποιος τις πατέντες, θα πρέπει ο κάτοχος τους να θέλει να τις πωλήσει. Οι μεγάλες εταιρίες δεν έδειξαν ποτέ τέτοια διάθεση. Ιδιαίτερα, που σήμερα τα εμβόλια τους είναι στην αγορά και υπολογίζεται ότι θα κάνουν τζίρους (το 2021) άνω των 50 δισ. ευρώ (και σχεδόν τριπλάσιους την επόμενη χρονιά). Γιατί οι εταιρίες να θέλουν να πωλήσουν;
- Είναι γνωστό (πριν από τις 15 Μαρτίου 2020) ότι υπήρξε η πρόταση του προέδρου Τραμπ για εξαγορά της γερμανικής εταιρίας CureVac (στην πραγματικότητα τις πατέντες ήθελε) με σκοπό να παράγει το υπό ανάπτυξη mRNA εμβόλιο της μόνο για τις ΗΠΑ. Η αντίδραση της γερμανικής κυβέρνησης ήταν άμεση και απέτρεψε αυτή την εξέλιξη.
- Τον Απρίλιο του 2020, περισσότερα από 20 εμβόλια ήταν σε ανάπτυξη. Ποιο θα αγόραζε η ΕΕ; Με τι διαδικασίες και μηχανισμό θα επέλεγε; Κανονικά θα έπρεπε να τα αγοράσει όλα, αφού κανείς δεν γνώριζε ποιο θα πετύχει. Το καλοκαίρι του 2020, υπήρχαν περισσότερα από 100 εμβόλια σε ανάπτυξη και σήμερα περισσότερα από 350. Από αυτά δεν θα αγόραζε; Πού θα σταματούσε; (Να μην ξεχνάμε ότι τα υπό ανάπτυξη εμβόλια μεγάλων εταιριών όπως της Merck και της Sanofi-GSK, απέτυχαν στις πρώτες δοκιμές). Με τη δεύτερη γενιά των εμβολίων που αναπτύσσονται (πχ CureVac- GSK) τι θα έκανε;
- Δεχόμαστε ότι η ΕΕ θα είχε αποκτήσει μαγικές ικανότητες και θα αγόραζε μόνο τις πατέντες των επιτυχημένων εμβολίων. Το βασικό ερώτημα είναι: τι θα τις έκανε τις πατέντες; Είχε μηχανισμό, εξειδίκευση και παγκόσμια παρουσία για να οργανώσει και να εκτελέσει τις απαραίτητες κλινικές δοκιμές; Μήπως είχε μηχανισμό και παγκόσμια δίκτυα συνεργατών για να διασφαλίσει την απαραίτητη προμήθεια των 180 πρώτων υλών που απαιτεί η παρασκευή ενός εμβολίου; Μήπως είχε εργοστάσια για να παράγει τα εμβόλια; ΟΧΙ. Γνώριζε η ΕΕ ότι για να αρχίσουν οι κλινικές δοκιμές στους ανθρώπους έπρεπε ήδη να έχει παραχθεί το εμβόλιο στην εμπορική του μορφή; Ποιος μπορούσε να το παράγει γρήγορα και αποτελεσματικά εκτός των μητρικών εταιριών; Λογικά θα πήγαινε πάλι πίσω στις εταιρίες από όπου είχε αγοράσει τις πατέντες των εμβολίων για να (ξανα)συνεργασθεί για την ανάπτυξη και την παραγωγή τους. Άρα τι θα κέρδιζε; Μόνο μεγάλη καθυστέρηση.
- Υπάρχει κάποιος σοβαρός άνθρωπος που να πιστεύει ότι η ΕΕ – με την δομή που έχει- θα είχε επιταχύνει την διαδικασία των κλινικών δοκιμών και έγκρισης των εμβολίων και ότι θα παρήγε περισσότερα εμβόλια και πιο γρήγορα; Εδώ, όχι μόνο άργησε να κάνει συμφωνίες με τις εταιρίες για τα εμβόλια, αλλά τα θαλάσσωσε σε μια απλή σύμβαση προμήθειας εμβολίων. Πώς θα πετύχαινε; Και όλες οι υπόλοιπες χώρες θα περίμεναν από την ΕΕ να αναπτύξει τα εμβόλια για να μπορούν και αυτές να τα προμηθευτούν;
- Η ΕΕ θα αγόραζε τις πατέντες. Μα οι πατέντες αφορούν τα παγκόσμια δικαιώματα των εμβολίων. Δηλαδή η ΕΕ ως ιδιοκτήτης των πατεντών θα αναλάμβανε να πωλήσει τα εμβόλια (τα δικά της εμβόλια πλέον)και στις ΗΠΑ, και στην Αγγλία, την Ιαπωνία, την Ινδία, την Αφρική, την Ασία, την υπόλοιπη Ευρώπη κλπ. Είναι δουλειά της; Οι άλλες χώρες δεν θα αντιδρούσαν; Η απόφαση αγοράς πατεντών είναι εύκολη, οι επιπτώσεις και οι συνέπειες είναι επικίνδυνες. Υπήρχε ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε έναν εμπορικό πόλεμο της ΕΕ με όλες τις άλλες χώρες για την προμήθεια των πρώτων υλών και την διάθεση των εμβολίων. (τον πλησιάσαμε με την υπόθεση της Β Ιρλανδίας, με συνθήκες απείρως καλύτερες από αυτές που θα είχαμε, αν η ΕΕ κατείχε τις πατέντες)
- Αν δεχθούμε ότι η ΕΕ αγόραζε τις πατέντες της Pfizer, τα εμβόλια θα παράγονταν στις ΗΠΑ και θα εξάγονταν αποκλειστικά στην Ε.Ε. Δεν θα είχαμε αντίδραση από τον κ. Τραμπ (και τώρα από τον κ. Μπάιντεν); Δηλαδή, η ΕΕ θα αποφάσιζε πόσα εμβόλια θα πωλούσε στις ΗΠΑ, και στις άλλες χώρες; Η ΕΕ θα έκανε τις συμφωνίες για την προμήθεια των εμβολίων με τις άλλες χώρες; Δεν οδηγεί σε εμπορικές συγκρούσεις αυτό το γεγονός; (όταν εργοστάσια παραγωγής εμβολίων και πρώτων υλών βρίσκονται και εκτός ΕΕ)
- Περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας θα είχε μία πρόταση να αγόραζε η ΕΕ τα πνευματικά δικαιώματα χρήσης (εμπορικά δικαιώματα) των πατεντών μόνο για την ΕΕ. Θα μπορούσε να γίνει, αλλά απαιτεί και πολλά άλλα δύσκολα πράγματα, και δεν είναι η ιδανική λύση. Αυτό όμως σε καμιά περίπτωση δεν είναι αγορά πατεντών. Αντίθετα, αυτό που έκανε η ΕΕ είναι η καλύτερη λύση: έχει ευχέρεια επιλογής εμβολίων, δεν έχει αναλάβει κανένα ρίσκο ανάπτυξης και καθυστέρησης, έχει κάνει συμφωνίες προμήθειας, έχει πετύχει χαμηλές τιμές και χρόνο παράδοσης για τον έγκαιρο εμβολιασμό των πολιτών (άσχετα αν δεν πέτυχε όσο γρήγορα θέλαμε τα σωστά αποτελέσματα)
Επιπλέον:
- Είμαστε βέβαιοι ότι αν είχε αγοράσει τις πατέντες (πόσες;) η ΕΕ, δεν υπήρχε περίπτωση να είχαμε 4 εγκεκριμένα εμβόλια τον Ιανουάριο του 2021 και να αναμένουμε και άλλα 2-4 το καλοκαίρι. Ο λόγος είναι απλός: ακόμη και να είχε απεριόριστους πόρους -που δεν είχε- δεν μπορούσε να αναπτύξει όλα τα εμβόλια ταυτοχρόνως. Θα έκανε επιλογές και θα είχε προτεραιότητες που ίσως να μην είχαν επιτυχία (βλέπε εμβόλιο Sanofi- GSK, Merck). Αυτό σημαίνει καθυστερήσεις στην λήψη των αποφάσεων, και περιορισμένες επιλογές. Ούτε σε δύο χρόνια από σήμερα δεν θα υπήρχε εμβόλιο στην αγορά και η επιδημία θα θέριζε. Σημαίνει επίσης- και αυτό είναι σημαντικό – ότι μπορεί να ‘σκότωνε’ εμβόλια (δεν θα τα ανέπτυσσε) τα οποία να ήταν καλύτερα από αυτά που προωθούσε.
Η πρόταση του κ. Μόσιαλου στόχευε κυρίως (σωστά) στην γρήγορη παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων εμβολίων. Τον καιρό που διατυπώθηκε αγνοούσε τις δυσκολίες της παραγωγικής διαδικασίας. Ελάχιστοι άνθρωποι – μόνο των αντίστοιχων εταιριών- γνώριζαν τις δυσκολίες. Σήμερα, λιγότερα από 10 εργοστάσια στον κόσμο μπορούν να ολοκληρώσουν το 4ο στάδιο της παραγωγής (από τα 6) των mRNA εμβολίων: την περιέλιξη του μορίου του mRNA με το ειδικό ‘νανο’-λιπιδίο. Η τεχνολογία αυτή δεν υπήρχε, δεν υπήρχαν τα ειδικά ‘μηχανήματα΄ στην αγορά που μπορούσαν να το παράγουν σε βιομηχανική κλίμακα.
- Υπάρχει όμως και ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα που συνήθως απουσιάζει από την δημόσια συζήτηση. Ακόμη και αν ανασταλούν οι πατέντες, (πρόταση Μπάιντεν) και βρεθούν εταιρίες με εργοστάσια που θα θελήσουν να παράγουν τα εμβόλια- όλα τα στάδια παραγωγής- , (και στην Ευρώπη όπως ανέφερε η πρόταση του κ. Μόσιαλου) αν δεν βρίσκονται κάτω από την στενή επίβλεψη, και κυρίως την ευθύνη (με άδεια πιστοποίησης) από τις εταιρίες παραγωγής των εμβολίων, το εμβόλιο τους δεν μπορεί να εγκριθεί και να βγεί στην αγορά. Για να γίνει αυτό θα πρέπει, είτε να ανήκει στην εταιρία που έχει το εγκεκριμένο εμβόλιο- γεγονός που ήδη γίνεται, με αυτές τις συμφωνίες έχει επιταχυνθεί η παραγωγή – είτε η νέα εταιρία να διεξάγει (επαναλάβει) όλες τις φάσεις των κλινικών δοκιμών που απαιτούνται. Και αυτό διαρκεί ίσως και χρόνια και απαιτεί τεράστια κεφάλαια. Διότι το εμβόλιο είναι βιολογικό προϊόν και η παραγωγή του από ανεξάρτητες εταιρίες- εκτός των μητρικών (που έχουν το εγκεκριμένο εμβόλιο στην αγορά) εμπίπτει στην κατηγορία των biosimilars φαρμάκων και όχι των generics. Για αυτόν τον λόγο και η απόφαση της Moderna να άρει από μόνη της την πνευματική της ιδιοκτησία, από τις 8 Οκτ. 2020 και να επιτρέψει σε όποια εταιρία/εργοστάσιο ήθελε να παράγει το εμβόλιο, δεν έχει βρει ανταπόκριση μέχρι σήμερα.
Η δυσκολία στην παραγωγή διαπιστώνεται και από την συμφωνία (Δεκ. 2020) μεταξύ της Pfizer και της Sanofi (της μεγαλύτερης εταιρίας παραγωγής εμβολίων στον κόσμο): δεν γνωρίζουμε ποιες φάσεις θα ολοκληρώνει το εργοστάσιο της Sanofi, σίγουρα όμως τις φάσεις 5 και 6, τις πιο εύκολες, δηλαδή την παραγωγή του διαλύτη και την ‘εμφιάλωση’ του εμβολίου. Το εργοστάσιο θα είναι έτοιμο να παράγει σε 8 μήνες, τον Αύγουστο του 2021! (Το ίδιο συμβαίνει και με την συμφωνία της Moderna με την Novartis)
Παρόλες τις δυσκολίες, η παραγωγή εμβολίων μετά από τις προσπάθειες όλων των εταιριών και των συνεργατών τους, και βέβαια με σημαντική κρατική ενίσχυση, είναι σε θέση να καλύψει επαρκώς την ζήτηση, και μέχρι το 2022 να εμβολιασθεί σχεδόν όλος ο πλανήτης. Απαιτούνται όμως διαφορετικές πολιτικές αποφάσεις.
Η πρόταση του προέδρου Μπάιντεν – αλλά και όσων ηγετών την υποστήριξαν- δημιούργησε μεν ένα κύμα αισιοδοξίας στην κοινή γνώμη και σε διεθνείς οργανισμούς, αλλά δεν λύνει το πρόβλημα.
Η πρόταση:
- Δεν κοστίζει τίποτε στις ΗΠΑ
- Η υλοποίηση της είναι εξαιρετικά χρονοβόρα
- Μετατοπίζει όλη την ευθύνη στις εταιρίες, όχι ότι είναι άγιες, αλλά είναι ένας εύκολος στόχος
- Δεν αναλαμβάνει τις δικές του ευθύνες
- Συμμετέχει σε γεωπολιτικά παιχνίδια- ανταγωνιζόμενος την Κίνα και την Ρωσία
- Υπάρχει ορατός ο κίνδυνος να πλημμυρίσουν οι αναπτυσσόμενες χώρες με μη ασφαλή εμβόλια. (έχει ξαναγίνει στο παρελθόν με άλλα φάρμακα)
- Εάν υλοποιηθεί η πρόταση μπορεί να υπάρξουν προβλήματα στην παραγωγή των εμβολίων (έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, διασπορά πρώτων υλών, έλλειψη ειδικών μηχανημάτων)
Αν οι πολιτικοί ηγέτες (μαζί και ο Μπάιντεν) ήθελαν πραγματικά να βοηθήσουν τον υπόλοιπο κόσμο, θα προχωρούσαν στις ακόλουθες ουσιαστικές ενέργειες:
- Δεν θα παράγγελναν, ούτε θα δέσμευαν δισ. δόσεων εμβολίων για τις χώρες τους, αλλά τα περισσευούμενα εμβόλια θα τα διοχέτευαν άμεσα στις πτωχές χώρες.
- Η ΕΕ έχει εξασφαλίσει 2,6 δισ. δόσεις εμβολίων (ενώ έχουν ήδη χορηγηθεί 194,5 εκ δόσεις). Μόνο από την Pfizer μέχρι το 2023 θα παραλάβει 1,8 δισ. δόσεις. Η συμφωνία με την Moderna (έχει ήδη προμηθευτεί 160 εκατ. δόσεις) διασφαλίζει άλλες 150 εκατ. δόσεις για το 2021 και επιπλέον 150 εκατ. δόσεις για το 2022. Η J&J θα χορηγήσει 200 εκατ. δόσεις το 2021 και 200 εκατ. δόσεις το 2022. Επιπλέον, έχουν γίνει συμφωνίες με τις εταιρίες που πιθανά να κυκλοφορήσουν εμβόλια το 2021, την CureVac (225 εκατ. δόσεις το 2021 και 180 εκατ. επιπλέον) και την Novavax (100 εκατ. δόσεις συν άλλες 100 εκατ. δόσεις). Πληθυσμός ΕΕ 450 εκατ. κατάλληλος για εμβολιασμό περίπου 300 εκατ. (δίχως τα παιδιά και τους αρνητές). Το ίδιο συμβαίνει στις ΗΠΑ, Αγγλία κλπ.
- Θα απελευθέρωναν το εμπόριο πρώτων υλών, θα επέτρεπαν τις εξαγωγές των εμβολίων, θα διευκόλυναν τις συνεργασίες των εταιριών (αύξηση παραγωγής) και θα βοηθούσαν ενεργά τις υποδομές στις πτωχές χώρες.
- Τελευταίο και πιο σημαντικό: Θα πλήρωναν τα εμβόλια για να χορηγηθούν στις πτωχές χώρες. Και τώρα γίνεται, αλλά σε πολύ περιορισμένη έκταση. Το παράξενο είναι ότι οι πλούσιες χώρες υποσχέθηκαν να διοχετεύσουν τα εμβόλια που τους περισσεύουν στις πτωχές χώρες, τα οποία βέβαια πλήρωσαν σε υψηλότερη τιμή από τις τιμές που οι ίδιες οι εταιρίες δεσμεύτηκαν να τα πωλήσουν στις πτωχές χώρες.
Το ενθαρρυντικό γεγονός είναι ότι σημαντικές ποσότητες των εμβολίων ήδη υπάρχουν, και θα παραχθούν πολύ περισσότερες στο άμεσο μέλλον. Το δύσκολο είναι να διατεθούν στις πτωχές χώρες, όπου δεν υπάρχουν και οι αναγκαίες υποδομές. Η παγκόσμια παραγωγή εμβολίων το 2021 μόνο από δύο εταιρίες (Pfizer, 3 δισ. δόσεις και Moderna 1 δισ. δόσεις) θα ξεπεράσει τις 4 δισ. δόσεις. Το δε 2022 θα ξεπεράσει τα 7 δισ. δόσεις (4+3 δισ. δόσεων αντίστοιχα). Ο παγκόσμιος πληθυσμός ανέρχεται σε 7,8 δισ., εκ των οποίων μόνο τα 4,5 δισ. θα κάνουν το εμβόλιο, (δίχως τα παιδιά και τους αρνητές- αισιόδοξοι υπολογισμοί). Ένα μεγάλο ποσοστό θα μπορούσαν να εμβολιασθούν το 2021 και όλοι να ολοκλήρωναν το 2022. Ήδη σήμερα έχουν (παγκόσμια) χορηγηθεί 1,45 δισ. δόσεις εμβολίων, με μεγάλη όμως άνιση κατανομή. Υπόψιν, ότι η Κίνα (16 Μαΐου, πληθυσμός 1,4 δισ.) έχει χορηγήσει στους πολίτες της ήδη 392,39 εκατ. δόσεις εμβολίων. Η J&J θα παραχωρήσει 220 εκατ. δόσεις μετά το τρίτο τρίμηνο του 2021 και άλλες 180 εκατ. δόσεις το 2022 σε πτωχές χώρες μόνο της Αφρικής, όπου παρατηρείται και η μεγαλύτερη καθυστέρηση εμβολιασμών. Και δεν υπολογίζεται η παραγωγή εμβολίων από τις άλλες εταιρίες.
Η Novavax θα παράγει 100 εκατ. δόσεις/μήνα από το τέλος του τρίτου τριμήνου του 2021 και 150 εκατ. δόσεις/μήνα από το τέλος του 2021. Υποβολή φακέλου για έγκριση το τρίτο τρίμηνο του 2021. Η CuraVac θα χορηγήσει 300 εκατ. δόσεις το 2021, και περισσότερες από 1 δισ. δόσεις το 2022. Υποβολή φακέλου για έγκριση Ιούνιος 2021. Η BioNtech ιδρύει νέο εργοστάσιο στην Σιγκαπούρη, λειτουργία σε δύο χρόνια με παραγωγή εκατοντάδες εκατ. δόσεις τον χρόνο. Νέα συμφωνία με την FOSUM στην Κίνα για χορήγηση 1 δισ. δόσεων τον χρόνο.
Ανακοινώθηκε (15 Μαΐου) ότι η Ινδία θα προμηθευτεί – από τον Αύγουστο ως τον Δεκέμβριο του 2021 – 2 δισ. δόσεις (τις 750 εκατ. δόσεις από την AZ και τις 550 εκατ. δόσεις από το εμβόλιο Covaxin).
Εμβόλια υπάρχουν.
* Ο Γιώργος Βογιατζής είναι MD, PhD με εξειδίκευση στην διεξαγωγή κλινικών μελετών και στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων