Μέσα στο νοσηρό κλίμα των σεισμικών προβλέψεων των τελευταίων ημερών, όπως αυτές παρουσιάζονται δημόσια, ας προσεγγίσουμε τον χώρο των πολιτικών προβλέψεων με εργαλεία δανεισμένα από τις φυσικές επιστήμες και τίτλο μερικώς δανεισμένο από το περίφημο βιβλίο του νομπελίστα Ilya Prigogine.
Οι πολιτικές εξελίξεις της τελευταίας τετραετίας στη χώρα μας προσφέρουν ένα εντυπωσιακά πλούσιο υλικό για τη μελέτη της αβεβαιότητας ως βασικού συστατικού της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Η πολιτική μετάλλαξη της κυβερνώσας παράταξης, η απροσδιόριστη κατευθυντικότητα του πολιτικού βέλους της μείζονος αντιπολίτευσης και ο φυγοκεντρισμός σε μικρότερα κόμματα της ελάσσονος αντιπολίτευσης, δημιουργούν ένα εντυπωσιακό σύστημα αιτιοκρατικού χάους.
Πρώτον, πρόκειται για σύστημα χάους γιατί κάθε αιφνίδια μεταβολή σε αυτό μπορεί να επιφέρει μεγάλη αλλαγή στην κατάσταση του συστήματος. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα, συνεπώς και η μεταβολή δεν είναι πάντα καθορισμένη και προβλέψιμη.
Δεύτερον, το σύστημα είναι και αιτιοκρατικό γιατί οι μεταβολές, όταν συμβαίνουν, δεν είναι τυχαίες, έχουν τις αιτίες τους. Αυτές περιλαμβάνουν τις πολυποίκιλες πολιτικές αποφάσεις, κινήσεις και δηλώσεις των μερών του συστήματος, τις πάμπολλες έξωθεν επιρροές, αλλά και τις προσωπικές επιλογές. Γι’ αυτό το λόγο, συχνά η ελληνική πολιτική σκηνή, ιδίως τα τελευταία χρόνια, εμφανίζεται περίπου ως ανεξερεύνητη θεατρική παράσταση θεσμών και προσώπων.
H μόνη βεβαιότητα που προβάλλει σταθερή επί αρκετό χρονικό διάστημα είναι η προδιάθεση του εκλογικού σώματος, όπως αποτυπώνεται στις δημοσκοπήσεις. Είναι, όμως, δυνατόν αυτή η δημοσκοπική αποτύπωση να αποτελέσει μια καλή βάση για την πρόβλεψη του επερχόμενου αποτελέσματος στις εθνικές εκλογές; Αν παραδεχτούμε ότι το σύστημα διέπεται από αιτιοκρατικό χάος, τότε αυτού του είδους η δημοσκοπική βεβαιότητα είναι μάλλον ασταθής και, συνεπώς, εύθραυστη. Γιατί απλούστατα τόσο η κοινωνική μετεξέλιξη όσο και η καθημερινή πολιτική δράση κινούνται πλέον ταχύτερα από την εκάστοτε δημοσκοπική «φωτογράφιση» και προετοιμάζουν «εν δυνάμει» μεταβολές στο εκλογικό αποτέλεσμα.
Ισως ξενίζει αυτού του είδους η προσέγγιση των πολιτικών εξελίξεων που έχει τη βάση της στη μη γραμμική δυναμική. Πράγματι, το αιτιοκρατικό χάος στη φύση διέπεται από αντικειμενικούς μηχανισμούς, οι οποίοι είναι εντελώς ανεξάρτητοι από τη δική μας βούληση. Στην πολιτική, όμως, υπάρχει έντονη η παράμετρος της βούλησης, η οποία αποτελεί υποκειμενικό στοιχείο. Ωστόσο, δεν παύει να συνυπάρχει με άλλα στοιχεία εντός του συστήματος και να συνδιαμορφώνει την πολυπλόκητα, και συνεπώς, τον υψηλό βαθμό αβεβαιότητας αυτού.
Λόγω των εγγενών αβεβαιοτήτων που ενυπάρχουν στο πολιτικό σύστημα, η προβλεπτική μας ικανότητα για τις εκλογικές επιδόσεις των πολιτικών σχηματισμών αδυνατίζει, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους μικρούς πολιτικούς σχηματισμούς, χωρίς βέβαια να προσφέρει εγγυημένες προβλέψεις για τις επιδόσεις των μεγαλύτερων σχηματισμών.
Εδώ υπεισέρχεται η κρίσιμη παράμετρος της ανθεκτικότητας, η οποία είναι εξαιρετικά δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, ιδιαίτερα όταν αναφέρεται σε ποιοτικά χαρακτηριστικά του ενός ή του άλλου σχηματισμού. Για παράδειγμα, τα έωλα, μη ανθεκτικά ποιοτικά χαρακτηριστικά ενός μεγάλου σχηματισμού μπορεί να τον έλξουν προς ταχεία μείωση των εκλογικών επιδόσεων του, πέραν των τρεχουσών δημοσκοπικών προβλέψεων.
Στο άλλο άκρο, ας θεωρήσουμε ένα μικρό σχηματισμό σε κατάσταση φαινομενικής αποδρομής λόγω πολιτικού φυγοκεντρισμού. Η αποδρομή ενδεχομένως να είναι μόνο φαινομενική χάρις στα ανθεκτικά ποιοτικά χαρακτηριστικά του κοινωνικού υποστρώματος που υποστηρίζει το σχηματισμό.
Σήμερα το πολιτικό σύστημα στη χώρα διέπεται από έντονες αβεβαιότητες και συνεπώς είναι εξαιρετικά πιθανό οι σημερινές εκτιμήσεις για το επερχόμενο εκλογικό αποτέλεσμα να αντιστοιχούν μόνο σε μικρό μέρος των εκλογικών εκπλήξεων που θα δούμε σε λίγους μήνες στις εθνικές εκλογές.
*Ο δρ Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι σεισμολόγος, πρόεδρος της Διεθνούς Ενωσης για την Πρόληψη και Μείωση των Φυσικών Κινδύνων