Ο σύγχρονος κόσμος κατατρύχεται από το ανηλεές κυνήγι του Ωραίου. Συμμετρία, εκλέπτυνση, ιδανικές αναλογίες, νεότητα. Ποιοι είναι οι παράγοντες εκείνοι που καθιστούν ένα άτομο (αλλά και ένα κτήριο, ένα λουλούδι, ένα ζώο, ένα αντικείμενο), ελκυστικότερο από άλλα; Για το σκωτσέζο φιλόσοφο Ντέιβιντ Χιουμ, η ομορφιά είναι εξίσου υποκειμενική, όσο και αντικειμενική. Η πραγματικότητα μάλλον τον επιβεβαιώνει.
Η διαμάχη για την υποκειμενικότητα ή μη της ομορφιάς είναι πανάρχαια και εξακολουθεί πάντα. Για τους Έλληνες, η «φιλοκαλία» υπήρξε η πεμπτουσία του πολιτισμού τους, επηρεάζοντας κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων, από τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης και την αρχιτεκτονική, μέχρι τη φιλοσοφία και το ανθρώπινο σώμα. Για τον ιδεαλιστή Πλάτωνα, το καθετί γύρω μας είναι ατελές αντίγραφο, κακέκτυπο θα λέγαμε, του αρχετυπικού, ιδανικού εαυτού του, της ιδέας, που βρίσκεται κάπου στον ουρανό. Από τα αρχαϊκά κιόλας χρόνια υπάρχει η εξιδανίκευση του ανδρικού γυμνού, καθώς το σωματικό κάλλος όφειλε να συνοδεύεται και από ηθικό παράστημα (καλοκαγαθία). Ήταν εντελώς αποδεκτό για έναν ώριμο άνδρα να θαυμάζει έναν έφηβο στην παλαίστρα, να τον κολακεύει και να του παίρνει δώρα, αρκεί ο νέος να ήταν πραγματικά ωραίος. Αλλά πώς ορίζεται το «πραγματικά ωραίο»;
Ανεξάρτητα από τους όποιους κανόνες και τις μαθηματικές φόρμουλες που σίγουρα λαμβάνονται υπόψη (όπως φερειπείν η Χρυσή Τομή, που τη συναντούμε παντού στη φύση), οι κατά περιόδους κοινωνικοπολιτισμικές συνθήκες φαίνεται να επηρεάζουν τα μέγιστα την αντίληψη των ανθρώπων για την ομορφιά. Στο κοσμοπολίτικο ελληνορωμαϊκό σύμπαν, η ελληνοπρεπής αισθητική αποκτά οικουμενικές διαστάσεις, επιδρώντας τόσο καταλυτικά στην μετέπειτα ιστορία της Δύσης, ώστε για αιώνες η ομορφιά να θεωρείται αναμφισβήτητα αντικειμενική, ταυτιζόμενη με την έννοια του κλασικού. Από τον Αναγεννησιακό ουμανισμό ως το Ρομαντισμό και τον Νεοκλασικισμό, ο Παρθενώνας εκφράζει με τον πλέον προφανή τρόπο την τελειότητα, όπως ακριβώς την εξέφραζαν και οι γυναίκες με τις μεσογειακές καμπύλες, το λευκό δέρμα και τα μικρά στήθη. Οι αριστουργηματικοί πίνακες του Ρεαλισμού και του Ιμπρεσιονισμού επομένως, δε θα μπορούσαν παρά να σοκάρουν και να χαρακτηριστούν από την πλειονότητα των ακαδημαϊκών στην εποχή τους ως κακόγουστοι.
Το γούστο διαφοροποιείται από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν φυλές στον Αμαζόνιο, των οποίο τα «πρότυπα» της ομορφιάς διαφέρουν ολωσδιόλου από τα δικά μας δυτικά-παγκοσμιοποιημένα, και μάλιστα σε θέματα τόσο θεμελιώδη όσο το ανθρώπινο κορμί. Η θέση της γυναίκας άλλαξε άρδην τις τελευταίες δεκαετίες και μαζί με αυτήν, η από αιώνες εδραιωμένη αντίληψη μας για τη θηλυκή ομορφιά. Κατά συνέπεια, ο μέσος δυτικός αδυνατεί να κατανοήσει τι θελκτικό βρίσκει, για παράδειγμα μια μουσουλμάνα στο νικάμπ, το οποίο συχνά επιλέγει (;) να φορέσει σε κοινωνίες όπου αυτό δεν επιβάλλεται. Από μικροί εκπαιδευόμαστε στο να είμαστε ελκυστικοί. Γνωρίζοντας την παντοδυναμία της (ωραίας) εικόνας, φροντίζουμε να συμβαδίζουμε με τα εκάστοτε πρότυπα, ανάλογα με την ηλικία, το βιολογικό ή κοινωνικό μας φύλο και τα ατομικά μας χαρακτηριστικά.
Το κυνήγι του Ωραίου, η σαγήνη του, το δέος που αισθανόμαστε αντικρίζοντας κάτι πραγματικά όμορφο, αποτελεί παντού και πάντα τη μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης. Ο ήρωας στο «Θάνατο στη Βενετία» ερωτεύεται παράφορα τον νεαρό Τάτζιο, από την όψη του και μόνο. Οι ναύτες του ιταλικού πλοίου «Βελότσε» παθαίνουν ερωτικό παροξυσμό στη θέα της ημίγυμνης Αταλάντης, ενός ξοάνου, υπόλειμμα ακρόπρωρου που ανέσυραν απ’ τη φουρτουνιασμένη θάλασσα. Στο «Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι», ο νεαρός εστέτ, διατηρεί ες αεί την νεότητα και την τέλεια ομορφιά του, καθώς το πορτραίτο του είναι αυτό που αλλοιώνεται, αποτυπώνοντας όχι μόνο το αμείλικτο πέρασμα του χρόνου, αλλά και τη διεφθαρμένη όψη του κατόχου του, αποτέλεσμα του έκλυτου και εγκληματικού του βίου.
Η εμμονή μας με την ομορφιά εξακολουθεί πάντα, απλώς αυτή θεωρείται πλέον κάτι σύνθετο, όπως όλα γύρω μας. Ταυτόχρονα, γεγονός παραμένει ότι τα βρέφη έχουν την τάση να επιδεικνύουν μεγαλύτερη συμπάθεια σε πρόσωπα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως και οι γυναίκες στις γόνιμες μέρες τους. Σε έρευνες που έχουν κατά καιρούς διεξαχθεί, οι συμμετέχοντες τοποθετούν πρόσωπα (χωρίς κραυγαλέες διαφορές μεταξύ τους) από το ελκυστικότερο ως το πλέον απωθητικό, με την ίδια, ή σχεδόν ίδια σειρά. Η παγίδα βέβαια τέτοιων ερευνών είναι ότι συνήθως συμμετέχουν άνθρωποι με παρόμοιο κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο, σίγουρα όμως το κατά πόσο ένα πρόσωπο φαίνεται υγιές ή ταλαιπωρημένο, χαρούμενο ή δυστυχισμένο, δείχνει να επηρεάζει (έστω και υποσυνείδητα) την κρίση μας, σε συνδυασμό βέβαια με τα επιμέρους χαρακτηριστικά του. Ας έχουμε τέλος υπόψη μας ότι σε πολλά είδη του ζωικού βασιλείου, τα αρσενικά με την επιβλητικότερη εμφάνιση και τα ζωηρότερα χρώματα, έχουν και τις περισσότερες πιθανότητες να ζευγαρώσουν.
Τι αποδεικνύουν όλα αυτά; Μπορεί και τίποτα. Μπορεί ομορφιά να είναι μια άτυπη κοινωνική συμφωνία, μπορεί και προϊόν εξέλιξης ή φυσικής επιλογής. Ισως ανάμεσα στα ευνοϊκά για την επιβίωση μας χαρακτηριστικά, να είναι και αυτό της ομορφιάς, με τις εκάστοτε πολιτισμικές και προσωπικές προτιμήσεις να έχουν ρόλο απλά συμπληρωματικό. Εως ότου όμως καταλήξουμε σε οριστικά συμπεράσματα, όλοι μας θα θεωρούμε ότι έχουμε τα δικά μας κριτήρια για το Ωραίο, τη στιγμή που οι Χολιγουντιανές παραγωγές βρίθουν από «αντικειμενικά» όμορφους πρωταγωνιστές και τα πρακτορεία μοντέλων έχουν αυστηρότατα κριτήρια στις επιλογές τους. Φασισμός της ομορφιάς; Μα αφού περνάει…