Τις τελευταίες μέρες έπιασα τον εαυτό μου να σιγοτραγουδά ασυναίσθητα στίχους από το τραγούδι του Θ. Παπακωνσταντίνου. «Παλιά πληγή, βαθιά πληγή μονάκριβη δική μου, την ξεριζώνω απ’ την καρδιά φυτρώνει στην αυλή μου».
Εξαιτίας του κορονοϊού αναγκαστήκαμε να κλειστούμε στα σπίτια μας. Χωρίς το τρέξιμο της καθημερινότητας να μας τρώει τον χρόνο και τη σκέψη, πολλοί ήρθαμε αντιμέτωποι με τις παλιές μας πληγές, τις μάλλον κακοφορμισμένες. Είναι μέσα μας και μας διαμορφώνουν. Ταράσουν τον ύπνο και τα όνειρά μας. Όσο και να απασχολούμε το μυαλό μας με άλλα, οι πληγές είναι εκεί και ζητούν επίμονα την προσοχή μας, σαν τα μικρά παιδιά.
Ίσως δεν είναι τυχαίο που τώρα βρήκαν το θάρρος, τα θύματα σεξουαλικής (και όχι μόνο) κακοποίησης να μιλήσουν για την παλιά τους πληγή. Ακόμη και αν αυτή μετράει πολλά χρόνια.
Σιγοτραγούδησα και άλλους στίχους «Βαθιά πληγή, παλιά πληγή πες μου τι να κοιτάξω, να μπω σε κόσμο σκοτεινό ή πάλι να αγκαλιάσω». Όσες και όσοι μίλησαν επέλεξαν το φως, να απελευθερωθούν και πάλι να αγκαλιάσουν. Να αγκαλιάσουν τον εαυτό τους, τα άλλα θύματα και τους συνανθρώπους τους. Γενναία επιλογή. Να δεις την πληγή κατάματα και να μην φοβηθείς. Να βγεις και να μιλήσεις, για να γιατρευτείς και για να προστατεύσεις άλλους.
Και μετά ξεκίνησαν οι τηλεδίκες. Οι κριτές των πάντων και οι εισαγγελείς των μέσων. Ανθρωποφαγία και στιγματισμός για θύτες και θύματα. Πόσο τραυματίζεται η δικαιοσύνη, η νομιμότητα, το τεκμήριο της αθωότητας. Μια βαθιά πληγή σε μια παλιά αρχή του ποινικού δικαίου. Τόσο παλιά όσο τα λατινικά «nullum crimen, nulla poena sine procesu» (κανένα έγκλημα, καμία ποινή χωρίς δίκη). Τι είναι η κοινωνία μας χωρίς νομικό πολιτισμό;
Ένα πρωτόγονο συλλογικό συναίσθημα ικανοποιείται. Που αλλού να μιλήσουμε και ποιος θα μας ακούσει; Μπορούμε απλά να ζητάμε να αποδοθεί δικαιοσύνη γράφοντας σχόλια στο facebook και καθυβρίζοντας στο twitter. Είναι εύκολο, δεν θέλει κόπο. Σωστά;
Όμως οι εποχές αλλάζουν. Έχουμε φωνή. Θέλουμε να μιλήσουμε και είμαστε πολλοί. Θέλουμε να αναφέρουμε παράνομα ή ανήθικα περιστατικά που συμβαίνουν στη ζωή μας, στον χώρο εργασίας μας ή αλλού και να νιώθουμε ασφαλείς. Να αναφέρουμε τα κακώς κείμενα χωρίς μάσκα (μάσκες χρειάζονται μόνο για τον κορονοϊό). Θέλουμε να προστατευτούν τα θύματα και να επουλωθούν οι πληγές τους, χωρίς να παραβιάζονται τα δικαιώματα των καταγγελλομένων.
Υπάρχει πανάκεια; Όχι. Υπάρχουν λύσεις; Σίγουρα ναι.
Whistleblowing (σ.σ. Μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος). Ένα μωρό στα σπάργανα που πρέπει να αναπτυχθεί σωστά για να ευδοκιμήσει και να γίνει δύναμη στα χέρια των πολιτών. Διότι δεν μας πληγώνει μόνο η παρενόχληση και η κακοποίηση. Είναι πολλά αυτά που απειλούν την κοινωνία μας. Είναι οι παραβιάσεις σε θέματα υγείας, ασφάλειας και ιδιωτικότητας, η καταστροφή του περιβάλλοντος, ο ρατσισμός, οι διακρίσεις, η διαφθορά και το οικονομικό έγκλημα. Δεν πρέπει να σιωπούμε, όταν τα βλέπουμε να συμβαίνουν σε εμάς ή σε άλλους.
Υπάρχει ψηφιακή τεχνολογία για να μπορέσουν οι πολίτες να αναφέρουν τέτοια περιστατικά επώνυμα ή ανώνυμα. Ορισμένες φορές, μόνο η ανωνυμία μπορεί να προστατεύσει αποτελεσματικά. Μακάρι να είχαμε όλοι την δύναμη να μιλήσουμε επώνυμα χωρίς τον φόβο των αντιποίνων. Αλλά αυτό δεν είναι πάντα δυνατό. Το σημαντικό είναι να μένουμε ασφαλείς. Έτσι δεν λέμε εδώ και ένα χρόνο;
Ίσως δεν είναι τυχαίο που έγιναν τώρα όλα αυτά. Σε λίγο καιρό θα ενσωματωθεί η ευρωπαϊκή οδηγία για το whistleblowing στο εθνικό δίκαιο. Ο νόμος θα πρέπει να είναι γενναίος, όπως είναι γενναίοι αυτοί που αποφασίζουν να μιλήσουν. Είναι μια σπουδαία ευκαιρία να αλλάξει η κοινωνία μας προς το καλύτερο.
* Χριστίνα Παπαζησίμου είναι δικηγόρος, ιδρυτής της νεοφυούς επιχείρησης Fraud Line και ειδικός σε θέματα whistleblowing. Έχει διατελέσει εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης.