Είμαστε τέκνα της εποχής μας. Αναπόδραστα και αμετάκλητα. Οι σκέψεις και οι πράξεις των πολιτικών δρώντων της εκάστοτε περιόδου βαρύνονται από τα κοινωνιοπολιτισμικά συμφραζόμενα, το κυρίαρχο πνεύμα της εποχής και τους περιορισμούς που θέτει η πραγματικότητα. Διαχρονικά, οι νέες γενιές πολιτικών συστήνονται ως οι φορείς της ελπίδας και της καινοτομίας. Με όχημα το έως τότε άμεμπτο του χαρακτήρα τους και τη φρεσκάδα που αποπνέουν έρχονται στα πράγματα με δύο βασικές επιλογές: να διαρρήξουν την όποια ενότητα με τους προκατόχους τους χαράσσοντας νέα μονοπάτια ή να συνεχίσουν τις πολιτικές του παρελθόντος επιστρατεύοντας τη μετριοπαθή μεταρρύθμιση. Με την κάθε γενιά να χαρακτηρίζεται από μοναδικότητα και δικά της επιμέρους γνωρίσματα, είναι δυνατόν να εξεταστεί η νέα γενιά πολιτικών ως διαχρονικός σχηματισμός και να εντοπιστεί η κοινωνική ευθύνη της;
Ο ριζοσπαστισμός είναι σύμφυτος της αμφισβήτησης και αντιμετωπίζεται διαχρονικά με καχυποψία. Δεν πρόκειται για ενιαίο, συνεχές ιδεολογικό πρόγραμμα αλλά μπορεί να παρουσιαστεί σε διάφορες μορφές. Από τον ριζοσπαστισμό των ιδεών, των πολιτικών πρακτικών, έως και την εκ θεμελίων αμφισβήτηση της έως τότε γνωστής πραγματικότητας, οι ρηξικέλευθες προτάσεις έχουν συνοδεύσει κάθε σπιθαμή του πολιτικού φάσματος. Αντλώντας από το ιστορικό παράδειγμα, η ρητορική των ριζοσπαστών περιλαμβάνει αποκήρυξη ενός νοσηρού παρελθόντος και σαφείς, πρακτικές λύσεις επενδεδυμένες με ιδεολογικό μανδύα. Στην περίπτωση που η δυσαρέσκεια δεν είναι ευρεία στην κοινωνία των πολιτών, οι προτάσεις αυτές τυγχάνουν περιφρόνησης και απόρριψης. Σε περιόδους κρίσεως και κοινωνικών κλυδωνισμών όμως, ένα νέο πολιτικό πρόταγμα, σε συνδυασμό με άφθαρτες πολιτικές προσωπικότητες δύναται να βρει τον δρόμο προς την εξουσία, όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει από το πολύ πρόσφατο ελληνικό παρελθόν. Το πέρασμα προς την πρακτική εφαρμογή είναι σπανίως ομαλό. Οι περίοδοι που ακολούθησαν την εγκαθίδρυση τέτοιου είδους κυβερνήσεων υπήρξαν κατά κύριο λόγο προβληματικές όσον αφορά την πλήρη υλοποίηση των εξαγγελθέντων, λόγω των πρακτικών ευθυνών που επισύρει η διακυβέρνηση.
Ας μη θεωρηθούν τα έως τώρα γραφθέντα ένα μανιφέστο συντηρητισμού. Η αμφισβήτηση είναι το πιο χρήσιμο νοητικό εργαλείο του σκεπτόμενου, μία αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση προς τη συγκρότηση γνώμης και την απόκτηση γνώσης. Ο πολιτικός ριζοσπαστισμός παρουσιάζει πολύπλευρο ενδιαφέρον στη διαμόρφωση της πολιτικής μορφολογίας κάθε τόπου και έχει συνεισφέρει στον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών, δεδομένου ότι κάθε -ανεξαιρέτως- άποψη γίνεται ανεχτή. Αναγνωρίζεται εντούτοις, ότι ενέχει κινδύνους, συμπλέοντας ορισμένες φορές με τον λαϊκισμό και τη στρέβλωση της πραγματικότητας.
Η ανάγκη μεταρρύθμισης είναι ανεξάντλητη και αυτό έγκειται στον εξής απλό συλλογισμό. Οποιοδήποτε και αν είναι το επίπεδο ευημερίας και τα επιτεύγματα μίας κοινωνίας, είναι πρακτικά αδύνατο να υπάρξει πλήρης, διακοινωνική συναίνεση και ικανοποίηση. Υπάρχει πάντα περιθώριο βελτίωσης, διόρθωσης και αναβάθμισης. Τους τέσσερεις τελευταίους αιώνες, με την καθοριστική επίδραση του κοινοβουλευτισμού και της ατομικής πρωτοβουλίας, έχουμε περιέλθει σε μία κατάσταση ατέρμονης αναζήτησης λύσεων και εφαρμογής τους. Η πολυτέλεια του παρελθόντος γίνεται η φτώχεια του παρόντος. Παρά την εξωφρενική πρόοδο, η αναζήτηση αυτή δεν διακόπτεται ούτε και πρόκειται να τερματιστεί, διότι πλέον σχεδόν άπαντες συμφωνούν ότι η ιστορική εξέλιξη δεν είναι ντετερμινιστική. Η αρχή της διαρκούς εξέλιξης λοιπόν -για να μεταχειριστώ έναν νεολογισμό- είναι εκείνη ακριβώς που επιτάσσει στον πολιτικό, και δη στον νέο πολιτικό, τη μεταρρύθμιση. Η έννοια της μετριοπάθειας υπεισέρχεται σε αυτή την ανάλυση ως στοιχείο συνοδευτικό της μεταρρύθμισης.
Η μετριοπάθεια είναι πρωτίστως ηθική αρετή. Για τον νέο πολιτικό μπορεί να αποδειχθεί μηχανισμός αυτοπροστασίας, καθώς και πρακτικός αρωγός για την επιτέλεση έργου. Διότι η μετριοπάθεια στη μεταρρύθμιση, σε αντίθεση με την ολιγωρία ή την υπερβολή, δεν έχει μείζον πολιτικό κόστος. Στη χορεία των μεταρρυθμιστών με μετριοπαθές φρόνημα θα κατέτασσα τους μεγάλους Έλληνες εκσυγχρονιστές πρωθυπουργούς Χαρίλαο Τρικούπη και Ελευθέριο Βενιζέλο. Η ιστορία βρίθει τέτοιων παραδειγμάτων. Στην κατηγορία αυτή εμπίπτει λόγου χάρη και ο Alexander Dubcek, ο πολιτικός που με εκτενές μεταρρυθμιστικό έργο αποπειράθηκε να φέρει στην Τσεχοσλοβακία τον «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», στην περίοδο που έμεινε γνωστή ως Άνοιξη της Πράγας το 1968, κατόπιν 20 ετών μονοκομματικού σοβιετικού καθεστώτος. Ενώ είναι πιθανό στην ιστοριογραφία το έργο των άνωθι προσωπικοτήτων να χαρακτηριστεί ριζοσπαστικό, ο γράφων κρίνει ότι η συνέπεια και ο πραγματισμός που διείπε τα προγράμματά τους είναι γνωρίσματα του μετριοπαθούς μεταρρυθμιστή. Είναι στοιχεία του νέου πολιτικού που με όραμα και νηφαλιότητα πνεύματος αμφισβητεί το παρελθόν, εντοπίζει τα κακώς κείμενα και εργάζεται για την αλλαγή.
Το εγχείρημα συναγωγής ενός συμπεράσματος για την κοινωνική ευθύνη της νέας γενιάς είναι φιλόδοξο. Οι πολιτικοί υποκινούνται από προσωπικά κίνητρα και αντικειμενικός τους σκοπός είναι η επανεκλογή. Δε χρειάζεται όμως να είναι κανείς ιδεαλιστής για να ασκήσει χρηστή διακυβέρνηση, εδραζόμενη σε ορθολογικές αποφάσεις. Η αλλαγή, είτε στην ήπια, είτε στην υπέρμετρη έκφανσή της, βρίσκεται στον πυρήνα της ιδεολογικής συγκρότησης των νέων γενεών πολιτικών. Η κοινωνική ευθύνη τους συνίσταται στην άσκηση κριτικής. Μία κριτική εξοντωτική, συνεπής, δίχως a priori αφορισμούς και προκαταλήψεις. Η γόνιμη κριτική είναι σπάνιο φαινόμενο, διότι η αντιπολίτευση είναι εύκολη, η εποικοδομητική αντιπολίτευση πρόκληση. Είναι παρ’ όλα αυτά το θεμέλιο της προόδου, το πρώτο βήμα για την εξεύρεση λύσεων. Εφόσον ο νέος πολιτικός ξεπεράσει αυτό το στάδιο, χρέος του είναι η ανάληψη της εξουσίας με αίσθημα ευθύνης και δημοκρατικό φρόνημα. Διότι η κριτική, η δημοκρατία και η ελευθερία παραμένουν αξίες αναλλοίωτες, όσο και αν είμαστε τέκνα της εποχής μας, όσο και αν διαδέχονται οι νέες γενιές πολιτικών η μία την άλλη.