«Το γεγονός πως η καρδιά της κόρης μου Katelyn χτυπάει ακόμα παρ’ όλο που εκείνη δεν είναι πια στη ζωή, μου χαρίζει γαλήνη». Δήλωσε ο Shawn Zimmerman. Η στιγμή που ο Shawn Zimmerman από τη Φλόριντα τοποθέτησε το στηθοσκόπιο στο στήθος ενός 14χρονου αγοριού για να ακούσει την καρδιά της 14χρονης κόρης του Katelyn, που έχασε τη ζωή της σε ατύχημα, θα μείνει ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη του. Η συγκίνηση που προκάλεσε σε όλους μας ίσως γίνει η απαρχή ώστε να αρθούν οι φοβικές προκαταλήψεις μας όσον αφορά στο ζήτημα της δωρεάς οργάνων.
Σε μια εποχή που τα δείγματα ανθρωπιάς σπανίζουν, σε μια εποχή του «υπερτροφικού εγώ» που επιβάλει τη λογική πως ο άνθρωπος είναι μέσον και ότι σκοπός, η δωρεά οργάνων ως συνειδητή πράξη, ως θυσιαστική πράξη αγάπης, φαίνεται με μια πρώτη ματιά πως είναι κατασκευασμένη από το υλικό με το οποίο φτιάχνουμε τα όνειρα. Σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει τη στάση του ανθρώπου απέναντι στο ζήτημα της δωρεάς οργάνων, αποτελεί τόσο η ετερόνομη όσο και η αυτόνομη ηθική. Κι αν η πρώτη αναφέρεται στην ηθική που διαμορφώνεται από κάποια εξωτερική αυθεντία με θρησκευτικό ή άλλο κύρος, η δεύτερη πηγάζει από τον ίδιο τον άνθρωπο και αναφέρεται στη συνείδηση του κάθε ανθρώπου.
Συνεπώς όταν η υπέρτατη αξία γίνεται η αγάπη προς τον εαυτό μας και απουσιάζει κάθε έννοια ενσυναίσθησης, «δικαιολογείται» η αντιμετώπιση της δωρεάς οργάνων ως συμπτωματική των πιο πάνω συνιστωσών. Όσο όμως και αν επιχειρηματολογεί υπέρ του εγώ η αλλοτριωμένη συνείδηση του ανθρώπου της εποχής μας, τα επιχειρήματά της είναι μαχητά, αφού η δωρεά οργάνων αποτελεί προϊόν αγάπης, δώρο στο συνάνθρωπο και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αξία της ως πράξη ανθρωπισμού.
Ο καθηγητής Engelhardt αναφέρει πως: «είναι καλό και ευγενές πράγμα το να προσφέρει το σώμα του κάποιος στο συνάνθρωπό του που το έχει ανάγκη». Κάθε αντίθετη άποψη προς αυτήν του Engelhardt δεν συνάδει ούτε με την έννοια του ανθρωπισμού ούτε με τον αξιακό κώδικα, αλλά αντίθετα ενισχύει την άποψη πως ο άνθρωπος της εποχής μας σχετικοποιεί μια απόλυτα ηθική πράξη όταν δεν αφορά τον ίδιο και απολυτοποιεί την ίδια πράξη ως ηθική όταν πρόκειται για τον ίδιο. Η δωρεά οργάνων ως πράξη ηθική συνιστά καθήκον του ανθρώπου για να ολοκληρώσει τον προορισμό του. Σε επιστημονικό επίπεδο και με δεδομένο τον επίκαιρο χαρακτήρα της αντιμετωπίζεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο από ανθρώπους του πνεύματος και από διάφορες επιστημονικές κοινότητες (νομική, ιατρική, θεολογία, ψυχολογία, φιλοσοφία, κοινωνιολογία κ.ά.). Οι γνωστές θρησκείες (ετερόνομη ηθική) αποδέχονται την ιδέα και την προοπτική της δωρεάς οργάνων, διαβλέποντας στην πράξη αυτή μια έντονη έκφραση αγάπης και αλληλεγγύης, αυτοθυσίας προς τον συνάνθρωπο και αγαπητικής προσφοράς.
Έτσι οι μεταμοσχεύσεις καθ’ αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μοναδική ευκαιρία ώστε η μεταξύ μας κοινωνία και η συγγένειά μας ως ανθρώπων να βρει την απόλυτη έκφραση στη ζωή μας. Υπό πνευματική έννοια, ως πράξη που υπερβαίνει τον ατομικισμό και συνδέει τους ανθρώπους με σχέση αμοιβαιότητας, η δωρεά οργάνων δεν σημαίνει ότι προσφέρουμε κάτι από την περιουσία μας αλλά ότι μοιραζόμαστε κομμάτια της υπόστασής μας.
Συνεπώς, δεν αποτελεί ύβρη του δότη προς το σώμα του, αντίθετα μεταμορφώνει το δράμα του λήπτη σε ελπίδα ζωής.
Οι μεταμοσχεύσεις καθ’ αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν μοναδική ευκαιρία ώστε η μεταξύ μας κοινωνία και η συγγένειά μας ως ανθρώπων να βρει την απόλυτη έκφραση στη ζωή μας
Θα αδικούσαμε όμως, γεγονός που δεν είναι στις προθέσεις μας, τους ανθρώπους που δυσκολεύονται, αδικαιολόγητα ίσως, να αγκαλιάσουν την ιδέα της δωρεάς και να γίνουν και οι ίδιοι δωρητές, αφού δεν υπάρχει πλήρης ενημέρωση για το θέμα αυτό.
Επιστήμονες με μειωμένη συνείδηση που υπηρετούν το δόγμα «η επιστήμη για την επιστήμη» τους έχουν δώσει συνειδησιακό άλλοθι, ώστε να παραβλέψουν το γεγονός πως όλοι είμαστε εν δυνάμει λήπτες. Προς την κατεύθυνση δημιουργίας φοβιών ανασχετικών της όποιας διάθεσης να γίνει κάποιος δωρητής οργάνων είναι και η γενική άρνηση στην ιδέα του θανάτου, αφού οι συγγενείς αρνούνται να συνειδητοποιήσουν πως ο άνθρωπός τους δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή. Επίσης πολλοί πολίτες φοβούνται να γίνουν δωρητές λόγω της πιθανής εμπορευματοποίησής τους. Αυτό συμβαίνει διότι η έλλειψη μοσχευμάτων δημιουργεί τον κίνδυνο της εμπορευματοποίησης και της εκμετάλλευσης φτωχών ανθρώπων. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο «τουρισμός μεταμόσχευσης» όπου Ασιάτες έκαναν ταξίδια στην Ινδία και σε άλλες περιοχές της Ν.Α. Ασίας για να αγοράσουν όργανα από φτωχούς δότες. Στις ανεπτυγμένες όμως χώρες οι περιπτώσεις αυτές είναι ελαχιστοποιημένες και οι όποιες αντιδράσεις εγείρονται στην ελληνική κοινωνία μάλλον είναι προϊόν μη σωστής ενημέρωσης, χαλκευμένων γεγονότων και γενικότερα μιας νοοτροπίας στην οποία λανθάνει η κοινωνική προκατάληψη.
Τέλος, είναι χρέος μας να τονίσουμε πως «όσο υπάρχει και η ελάχιστη ελπίδα επιβίωσης, αφαίρεση οργάνων δεν γίνεται». Στους παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους στη λήψη απόφασης για δωρεά οργάνων οφείλουμε να προσθέσουμε και την έννοια του εγκεφαλικού θανάτου, ο οποίος αρχικά εμφανίζεται ως ανεπανόρθωτο κώμα «coma dépassé».
Ο όρος «coma» παρέπεμπε σε απώλεια συνείδησης ενώ ο όρος «dépassé» περιέγραφε μια κατάσταση απόλυτη και μη αναστρέψιμη. Σήμερα, ο εγκεφαλικός θάνατος (brain death) όπως αναφέρει ο Αλκ. Κωστάκης, σημαίνει μη αναστρέψιμη βλάβη του εγκεφάλου, με μόνιμη απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους (brain stem death). Η διάγνωση και τα κριτήρια του εγκεφαλικού θανάτου είναι ιατρικά και καθορίζονται με αναγνωρισμένες παγκοσμίως τεχνικές. Άλλωστε στην πιστοποίηση του θανάτου δε συμμετέχει γιατρός που ανήκει στην μεταμοσχευτική ομάδα.
Οι προκαταλήψεις, τα συμφέροντα και η μετατόπιση του κέντρου βάρους των αξιών της εποχής μας από τον άνθρωπο στο χρήμα υψώνουν τοίχους σε κάθε διάθεση προσφοράς, σε κάθε αγαπητική διάθεση του ανθρώπου προς τον συνάνθρωπό του. Στο πολυσύνθετο ζήτημα της δωρεάς οργάνων οι ασφαλιστικές δικλίδες που θα υποδειχθούν, θα διασφαλίσουν τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η κριτική στάση απέναντι στα μεγάλα ηθικά διλήμματα είναι θεμιτή, με την έννοια πως αυτή θα λειτουργήσει ως γέφυρα ανάμεσα στη θεωρία και στην πράξη και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να τροχοπεδήσει την πρόοδο, να περιορίσει την ανθρώπινη ελευθερία και να αποσιωπήσει την ανάγκη του ανθρώπου για ζωή ενδίδοντας σε στερεοτυπικές αντιλήψεις, υποχωρώντας στη δύναμη της άγνοιας και εκχωρώντας το δικαίωμα της ελεύθερης βούλησής μας σε ανερμάτιστες αξιολογικές κρίσεις, που μάλλον προέρχονται από έναν άλλο αιώνα και υποστηρίζονται από την αντίστοιχη ηθική του.
Η διάγνωση και τα κριτήρια του εγκεφαλικού θανάτου είναι ιατρικά και καθορίζονται με αναγνωρισμένες παγκοσμίως τεχνικές
Ο ρόλος του κράτους προς την κατεύθυνση της αξιόπιστης ενημέρωσης του κοινού, σχετικά με το ζήτημα της δωρεάς οργάνων ώστε να διαμορφώσει θετικό κλίμα είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Παράλληλα και το προσωπικό των ιατρικών μονάδων θα πρέπει να είναι άρτια και σωστά εκπαιδευμένο ώστε να χειρίζεται κατάλληλα και με την ανάλογη ευαισθησία το θέμα.
Η κατάθεση ψυχής μιας μάνας που προσέφερε τα όργανα του παιδιού της, είναι ό,τι πιο δυνατό και αληθινό για να ευαισθητοποιηθούμε όλοι μας και να κατανοήσουμε τη δωρεά οργάνων ως μια πράξη ηθική, βαθιά ανθρώπινη και καθήκον όλων μας:
«Ο θάνατος είχε έρθει κι εγώ νόμιζα ότι ζω ένα κακό όνειρο από το οποίο θα ξέφευγα απλά με το να ανοιγοκλείσω τα μάτια μου. Μου πήρε χρόνο λίγο, μα πολλά κομμάτια ψυχής και μυαλού για να συνειδητοποιήσω ότι βρισκόμουν αδύναμη και εντελώς ανήμπορη να αποτρέψω το τέλος του παιδιού μου. Η δωρεά οργάνων ήρθε στη σκέψη μου εντελώς φυσικά. Κανείς δεν με ενημέρωσε, κανείς δεν μου το ζήτησε. Ήταν σαν κάτι που υπαγορεύτηκε από τη συνείδησή μου, κάτι που έγινε από μέσα μου. Ήθελα πολύ το χαμόγελο του παιδιού μου να ανθίσει σε χείλη άλλων. Τα “σωθικά” της να χαρίσουν ποιότητα ζωής ή και την ίδια τη ζωή σε κάποιους που τα είχαν ανάγκη και με αυτά θα μπορούσαν να συνεχίσουν τη ζωή τους. Δεν ξέρω ποιοι είναι, δε θέλησα να μάθω. Αισθάνομαι πως το παιδί μου “ζει” μέσα από τη ζωή που χάρισε σε άλλους…».
*O Δρ. Πολύβιος Ν. Πρόδρομος είναι φιλόλογος και ο Ανδρέας Ν. Νικολόπουλος, είναι μαθητής Λυκείου.