Ένα πρόσφατο (20-8-2021) άρθρο της Χριστίνας Πουτέτση στο Protagon με θέμα «Ιστορίες Αυγουστιάτικης Τρέλας (στην Πάρο)» με έκανε να προβληματιστώ πολύ και το βράδυ να ξενυχτήσω με συντροφιά την πανσέληνο και να ξημερωθώ για να συμμαζέψω όσα είχα στην καρδιά και στον νου για το νησί μου, την Πάρο.
Φυσικά και δεν είμαι εγώ ο καταλληλότερος να υπερασπισθώ την χαμένη τιμή της Πάρου, προφανώς θα υπάρχουν άλλοι καταλληλότεροι, ιδιαίτερα ντόπιοι, που πιστεύω να το αποτολμήσουν. Εγώ απλώς θέλω να υπερασπισθώ τις επιλογές της ζωής μου, την ελπίδα μου για τα τελευταία γαλήνια και δημιουργικά χρόνια του βίου μου και φυσικά να αποκαταστήσω την αλήθεια για την Πάρο.
Το άρθρο της Χριστίνας με πίκρανε πολύ. Γιατί ήταν αληθινό πέρα ως πέρα σε γενικές γραμμές. Ό,τι έγραφε για την Πάρο ήταν η αλήθεια της Πάρου και η αλήθεια πονάει. Την Χριστίνα Πουτέτση την εκτιμώ πολύ, και θεωρώ ότι τα άρθρα της είναι προϊόντα μελέτης, βασάνου και εξαντλητικής έρευνας. Την θεωρώ ότι είναι κορυφή στο τουριστικό ρεπορτάζ και στην ανάλυση των τουριστικών φαινομένων και γεγονότων. Όπως γνωρίζω επίσης το πόσο αγαπάει την Πάρο, όπου εδώ και 16 χρόνια περνά τα καλοκαίρια της. Γι’ αυτό άλλωστε και πόνεσα. Δεν θα μείνω σε κάποιες μικρές ανακρίβειες, όπως τα σχόλια για το οδικό δίκτυο του νησιού, που πιστεύω ότι είναι το καλύτερο των Κυκλάδων και από τα καλύτερα των νησιών του Αιγαίου, και σ’ άλλα ψιλά!. Θέλω να συμφωνήσω μ’ όσα κατέγραψε, για την κόλαση του περιφερειακού της Παροικιάς, -χάνεις βαπόρια, αεροπλάνα, διαλύεις τα νεύρα σου-, όπως και όσα είπε για την καθαριότητα, το πρόβλημα της υδροδότησης που λειτουργεί στα όριά του.
Θα υπερθεματίσω στο κομμάτι της γαστρονομίας, στην εκτράχυνση των νέων γκουρμεδιάρικων μπαρ-εστιατορίων που δεν διαθέτουν καθόλου ελληνικά κρασιά, των σουσάδικων και οϋστεράδικων, (πνίξαν το νησί, νέα μόδα), των ομπρελών στα beach bar με τα 100 ευρώ ημερησίως κόστος για μία ομπρέλα με 2 ξαπλώστρες, για το θράσος εστιατορίoυ που σε τηλεφώνημα για κράτηση (νέα μόδα αυτή φέτος το καλοκαίρι) που ο υπεύθυνος με τουπέ σού λέει «αν καθυστερήσετε 10 λεπτά θα χάσετε το τραπέζι», το οποίο μάλιστα θα έχει… χρονοχρέωση, γιατί σου το παραχωρούν για μιάμιση ακριβώς ώρα για να φάς το φαγητό των 150 ευρώ το άτομο.
Όπως θα μπορούσα να μιλήσω και για την κατάληψη δημόσιων χώρων από τραπεζοκαθίσματα με αποτέλεσμα την αδυναμία προσπέλασης των πεζών, τη δυσάρεστη κατάσταση σημαντικών χωριών που δεν έχουν κεντρική αποχέτευση, αλλά και για την έλλειψη προετοιμασίας του νησιού να υποδεχτεί τα πρώτα τσάρτερς που, όπως έχει προγραμματισθεί, θα καταφθάσουν το 2023. Θα μπορούσα πράγματι να μιλήσω για την Μυκονοποίηση της Πάρου.
Μια λέξη που με πονά αφόρητα, γιατί τη Μύκονο τη γνώρισα από το 1970 -γυμνισμό στην Παράγκα- και τη λάτρεψα. Υποκλίθηκα στους ανθρώπους της, ντόμπρους, έξω καρδιά, τα πανηγύρια της, τα χοιροσφάγια της, τα γλέντια της, τον Γιαλό της, την χαρά της ελευθεριότητας, τον Πιέρο και το Καπρίς, κι όλα αυτά μέχρι το 2000. Μετά μετατράπηκε από ευρωπαϊκό κοσμοπολίτικο θέρετρο, σε μια Βηρυτό με τους ναργιλέδες και τα φιλέτα με χρυσόσκονη, και το κυριότερο με τους επισκέπτες να μην χαμπαριάζουν μία, για το τι σημαίνει το νησί και ποια ενέργεια ακτινοβολεί.
Το ίδιο έγινε και στην Πάρο που την ερωτεύτηκα το 1975 όταν γνώρισα τη Νάουσα του καπετάν Λινάρδου, του Στρατή και του Μπούλη. Το 1980 αγόρασα το πρώτο μου σπιτάκι στις Λεύκες φοιτητής ων με το εξωφρενικά καλό τίμημα των 60.000 δραχμών, σπιτάκι στο οποίο ζω 40 συναπτά χρόνια τώρα. Τις αλλαγές τις ένιωθα σιγά-σιγά και μέχρι ένα σημείο τις συνήθιζα. Μάλιστα το 2008 έφτιαξα το βιβλίο «Πάρος, οδοιπορικό στο χρόνο και στον τόπο» που αποτύπωσε την Πάρο, όπως την είχα γνωρίσει, και αργότερα στον ψηφιακό μου οδηγό https://www.greekgastronomyguide.gr/paros/ ένα κομμάτι της Πάρου που θεωρώ ότι εκπροσωπούσε τον καλό της εαυτό.
Για να επανέλθουμε στα σημερινά προβλήματα του νησιού: Αυτό που συμβαίνει στην Πάρο φέτος συνέβη σε παρόμοια ή μικρότερη κλίμακα και στη Μύκονο, στη Σαντορίνη, στη Νάξο, στη Μήλο, στην Τήνο και σ’ άλλα νησιά. Χωρίς να εξετάσω τους ειδικούς λόγους, (κορ0νοϊός, ανάγκη εκτόνωσης από την παρατεταμένη κλεισούρα σε συγκεκριμένο χρόνο λόγω εμβολιασμών κ.τ.λ., ανάγκη των επαγγελματιών να σώσουν την παρτίδα και να καλύψουν τις περυσινές ζημιές) θα έλεγα ότι είναι κατ’ αρχάς ένα φαινόμενο του Αυγούστου. Αν παραποιήσουμε την ρήση του μεγάλου ιταλού στοχαστή Ουμπέρτο Έκο «τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις» -αν και φέτος μόνον ειδήσεις υπήρχαν, με τις ελληνικές καταστροφικές πυρκαγιές, με τα διεθνή φαινόμενα του θερμοκηπίου, τα γεγονότα του Αφγανιστάν-, μπορούμε να μετατρέψουμε τη φράση στο «στην Ελλάδα τον Αύγουστο (ειδικά στα μέσα του μήνα) δεν υπάρχουν (καλές) διακοπές». Το θέμα της κορύφωσης των διακοπών των Ελλήνων μέσα στον Αύγουστο, που είναι η αιχμή της εποχικότητας του ελληνικού τουρισμού, είναι ένα θέμα που χρειάζεται μελέτη και λύσεις.
O δεύτερος και κυριότερος λόγος του προβλήματος είναι το παγκόσμιο φαινόμενο του υπερτουρισμού (overtourisme) και δεν είναι τυχαίο το ότι στις μητροπόλεις του παγκόσμιου τουρισμού (Βαρκελώνη, Βενετία κ.α.) έχει δημιουργηθεί από τις τοπικές κοινωνίες ένα κίνημα για την αντιμετώπισή του, ενώ παράλληλα εδώ και 30 χρόνια αμφισβητείται το μοντέλο του μαζικού τουρισμού που κυριαρχούσε με την λογική «ποσότητας-τιμής» και επιζητείτο να αντικατασταθεί από τη λογική της «ποιότητας-τιμής».
Η φέρουσα ικανότητα ενός τουριστικού προορισμού είναι ένα σχετικά καινούργιο διαχειριστικό εργαλείο που προέκυψε από τον υπερτουρισμό και που αναφέρεται στον ανώτερο αριθμών χρηστών (τουριστών, τουριστικών επιχειρήσεων) που μπορούν να συνυπάρξουν σε μια τουριστική περιοχή, χωρίς να υποβαθμίζουν την τουριστική εμπειρία και γενικότερα το ίδιο το τουριστικό προϊόν (ποιότητα ακτών, ποιότητα ζωής, κυκλοφοριακή συμφόρηση, αισθητική φυσικού και δομημένου τοπίου, υποβάθμιση φυσικών οικοσυστημάτων κτλ.). Με λίγα λόγια, για το πώς η ανάπτυξη του τουρισμού δεν θα καταστρέψει ή θα ευτελίσει -μακροπρόθεσμα, βραχυπρόθεσμα, ακόμη και άμεσα- το μοναδικό κεφάλαιο κάθε τόπου, το φυσικό και πολιτιστικό του περιβάλλον.
Στην Πάρο υπάρχουν οι υπεραισιόδοξοι και οι υπεραπαισιόδοξοι. Χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς του Έλληνα είναι η ανικανότητα να σταθμίζει ψύχραιμα και αντικειμενικά τα πράγματα του τόπου του, και να ταμπουρώνεται στα συμφέροντά του, στην ιδεολογία του και στις προκαταλήψεις του. Για να προκόψει ένας τόπος χρειάζεται πάνω από όλα μια ψύχραιμη θεώρηση της πραγματικότητας, μια τεχνοκρατική διαχείριση των προβλημάτων, ένα όραμα για ποια κοινωνία θέλουμε, και με ποιο τρόπο θα αξιοποιήσουμε τους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους της περιοχής.
Το κείμενο αυτό γράφτηκε τελικά επειδή θεωρώ ότι το άρθρο της Χριστίνας Πουτέτση, αποτυπώνοντας ορθά μια πραγματικότητα, τελικά επικεντρώθηκε στην κακή εικόνα ενός τύπου τουρισμού που βρίσκεται σε άνοδο στην Πάρο, αλλά δεν αντιπροσωπεύει την μεγάλη εικόνα του νησιού.
Η Πάρος, πριν γίνει μεγάλος τουριστικός προορισμός, ήταν ένα νησί αυτάρκες που είχε αναπτυγμένη γεωργία, κτηνοτροφία και αλιεία με μεγάλες καλλιέργειες δημητριακών (στάρι κριθάρι) στα χωράφια, απέραντα αμπελοχώραφα, αρκετά λιογύρια (ελαιώνες), μποστάνια ποτιστικά και καλουριές (άνυδρες καλλιέργειες). Στις μέρες μας, στην Πάρο ανθίσταται σθεναρά η αμπελοκαλλιέργεια με 5.000 στρέμματα, η ελαιοκαλλιέργεια με 6.000 στέμματα με παραγωγή 300 τόνους ελαιόλαδο. Κύρια προϊόντα του νησιού είναι το κρασί (5 οινοποιεία), τα τυροκομικά και τα αλιεύματα. Στην Πάρο εκτρέφονται 800 αγελάδες που παράγουν 700 τόνους γάλα με το οποίο παράγονται τα τοπικά τυριά, γραβιέρα, κεφαλογραβιέρα, ανθότυρο, σουρωτό (2 τυροκομεία), ενώ τα 8.000 αιγοπρόβατα προορίζονται κυρίως για κρεατοπαραγωγή. Η μελισσουργία στην Πάρο απασχολεί περίπου 50 μελισσουργούς που διατηρούν περί τις 2.500 κυψέλες, με επίκεντρο την περιοχή του Κώστου. Το μέλι είναι κυρίως θυμαρίσιο και το μεγαλύτερο μέρος του διατίθεται μέσα στο νησί. Στη Πάρο φτιάχνεται η σούμα, το απόσταγμα πρεσβευτής του νησιού, και η παρασκευή της γίνεται με γλέντια στις καζανιές στα τέλη του φθινοπώρου. Σύγχρονες καλλιέργειες στην Πάρο θα συναντήσουμε από συκιές, ροδιές, φυστικιές, βότανα, σε κτήματα ενώ σε θερμοκήπια απλά και υδροπονίας καλλιεργούνται σημαντικές ποσότητες λαχανικών.
Από πλευράς υποδομών, να μην ξεχνάμε ότι η Πάρος είναι το μόνο νησί των Κυκλάδων που έχει ΧΥΤΑ, λιμάνι που μπορούν να δέσουν τέσσερα πλοία ταυτόχρονα (στην Νάξο μόλις ένα), την καλύτερη ακτοπλοϊκή συγκοινωνία των Κυκλάδων, άρτιο δίκτυο δρόμων -ίσως το καλύτερο των Κυκλάδων-, αεροδρόμιο που θα γίνει σε δύο χρόνια διεθνές. Σχετική επάρκεια νερού, δυο αφαλατώσεις που είναι σε εξέλιξη άλλες τρεις, δύο βιολογικούς καθαρισμούς (προγραμματίζονται άλλοι δύο), υλοποιημένες ΖΟΕ (ζώνες οικιστικού ελέγχου) για τον έλεγχο της οικοδομικής δραστηριότητας, συντελεστές δόμησης για ξενοδοχεία πολύ πιο αυστηρούς από άλλα νησιά, 5 αλιευτικά καταφύγια που φιλοξενούν, εκτός των ψαράδικων καϊκιών, και ιδιωτικά σκάφη αναψυχής. Από πλευράς ξενοδοχειακών υποδομών υπάρχει ένα σημαντικό δυναμικό, και την έλλειψη ξενοδοχείων υψηλών κατηγοριών έρχονται να καλύψουν νέες επενδύσεις από επενδυτές που έχουν εμπειρία παροχής υπηρεσιών υψηλού επιπέδου από άλλες περιοχές (Σαντορίνη, Κρήτη, Αθήνα, Μύκονος). Στην εστίαση υπάρχουν εστιατόρια και ταβέρνες κάθε κατηγορίας (fine dining, ethnik, δημιουργική ελληνική κουζίνα, ταβερνάκια με ντόπια κρεατικά, παραδοσιακή κουζίνα, ψαροταβέρνες). Οι παραλίες της πάμπολες κάθε είδους με τις ελεύθερες να υπερτερούν από τις οργανωμένες!
Και μην ξεχάσουμε τους φορείς πολιτισμού με τους δεκάδες πολιτιστικούς συλλόγους του νησιού, τα δύο ταπεινά αλλά εντυπωσιακά αμφιθέατρα (του Περιβαλλοντικού και Πολιτιστικού Πάρκου Πάρου στη Νάουσα, και των Λευκών), που κάθε καλοκαίρι παρουσιάζουν σημαντικά δρώμενα, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις με μεγάλη συμμετοχή (όπως τις «Διαδρομές στη Μάρπησσα» στα τέλη τ’ Αυγούστου), ενώ όλον το χρόνο επιχειρούν να υπερασπίσουν τον τόπο από τις κακοτοπιές!
Οι εκδοχές για το μέλλον της Πάρου είναι πολλές και ποικίλες, όπως και για κάθε άλλον τουριστικό προορισμό. Τα υλικά που έχει να αξιοποιήσει είναι δεδομένα. Κι όπως σχολιάζει ο Οδυσσέας Ελύτης: «Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε».
Έτσι κι οι Παριανοί με τα υλικά που έχουν πρέπει να χτίσουν το μέλλον του νησιού. Τον Παράδεισο ή την Κόλαση. Και πώς θα γίνει αυτό: Kατ’ αρχήν ας ξεφύγουν από τα ψευτοδιλήμματα που αποπροσανατολίζουν και πολώνουν την κοινωνία, όπως η π.χ. διεθνοποίηση του αεροδρομίου. Το διεθνές αεροδρόμιο θα γίνει, είναι μονόδρομος αφού άλλωστε είναι εγκεκριμένο, κι εφ’ όσον το θέλει η πλειοψηφία των κατοίκων του νησιού και οι αφίξεις του σε καμιά περίπτωση δεν θα ξεπεράσουν το 15% (σήμερα 4%) των αφίξεων της ακτοπλοΐας, οι οποίες φτάνουν τις 25.000 την περίοδο της αιχμής.
Το ίδιο και με κάποιες μεγάλες επενδύσεις, αν είναι να γίνουν μερικά ξενοδοχεία πολυτελείας και άλλες ανάλογες επενδύσεις -πάντα φυσικά στο πλαίσιο της πολεοδομικής νομοθεσίας- θα προσθέσουν άλλες 2.000 – 3.000 κλίνες. Τι ψυχή έχουν μπρος τις 50.000 κλίνες των rooms και των AirBnb; Τουναντίον θα αποτελέσουν ένα παράδειγμα για την αναβάθμιση και των άλλων ξενοδοχείων των χαμηλότερων κατηγοριών, ενώ θα προσελκύσουν τουρισμό υψηλών εισοδημάτων
Ο Τουρισμός θα αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο στο νησί (όχι απαραίτητα ποσοτικά). Αυτό που χρειάζεται ένας τουρισμός κουρασμένος από τον μαζικότητα και την χαμηλή ποιότητα, είναι τμηματοποίηση, διαφοροποίηση και αναζωογόνηση με σχέδιο, πρόγραμμα, μεθοδικότητα και υπομονή. Και κυρίως σθεναρή απόφαση της κοινωνίας της Πάρου να υιοθετήσει ένα μοντέλο ανάπτυξης βιώσιμο, αειφόρο και επωφελές για τον εαυτό της και τις επόμενες γενιές.
Η διαφοροποίηση της τουριστικής προσφοράς είναι μια σημαντική προσπάθεια που εκτονώνει τον υπερτουρισμό, αποσκοπεί στην αποδέσμευση από έναν μόνο τύπο τουριστικής ζήτησης, και επιχειρεί να διασφαλίσει μια μεγαλύτερη ποικιλία παρεχόμενων υπηρεσιών σε μία ευρύτερη γκάμα τουρισμού διαφορετικών ενδιαφερόντων. Όσο πιο διευρυμένη είναι η ζήτηση, ποσοτικά, ποιοτικά και χρονικά (από διαφορετικές χώρες, τουρίστες με διαφορετικά ενδιαφέροντα, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διάρκεια μέσα στο χρόνο) τόσο πιο εύκολα μπορούν οι επιχειρηματίες να διευρύνουν τα έσοδά τους από τον τουρισμό αλλά και να δημιουργήσουν μια τοπική παραγωγική βάση που να παρασύρει όλο και περισσότερους κλάδους της οικονομίας του τόπου.
Η παγκόσμια τάση τα τελευταία χρόνια διακρίνεται για την ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμού, καθώς και για τη φιλοσοφία μιας αειφόρας τουριστικής ανάπτυξης και ενός κοινωνικά υπεύθυνα τουρισμού. Κι ενώ ο βιομηχανοποιημένος οργανωμένος τουρισμός προβάλλει τις «παθητικές» διακοπές της ξεκούρασης και της διασκέδασης, απευθυνόμενος κυρίως σε μικροαστικά και μικρομεσαία κοινωνικά στρώματα, οι «ειδικές» μορφές τουρισμού προσφέρουν νέες αξίες, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές κτλ. και μετατρέπουν το «ταξίδι-ανάπαυση» σε «ταξίδι-νόημα».
Η Πάρος -όπως και κάθε άλλο νησί και κάθε άλλος προορισμός- ας μετατρέψει το κουρασμένο προϊόν του, ας σχεδιάσει την τμηματοποίηση και ας την αναδείξει. Γιατί οι διακοπές της πολυτέλειας και της κοινωνικής επίδειξης, μπορεί να συνυπάρξουν με τον τουρισμό της νυχτερινής ζωής και της διασκέδασης, τον τουρισμό της νεολαίας με τον αθλητικό τουρισμό, με τον τουρισμό των ειδικών ενδιαφερόντων, τον τουρισμό των ψηφιακών νομάδων που τα τελευταία 2 χρόνια έχουν καταφτάσει στο νησί, τον τουρισμό της τρίτης ηλικίας, με τις οικογενειακές διακοπές, με τις διακοπές που προσφέρουν γνώση και εμπειρίες και που ενδιαφέρουν τους ψαγμένους ταξιδευτές.
Η Πάρος είναι απέραντη, πλούσια σε αξίες και αγαθά, πανέμορφη και, παρόλα τα προβλήματα, μπορεί να γίνει ένας μοναδικός πλουραλιστικός και περιζήτητος προορισμός με υπηρεσίες ποιότητας σε όλες τις τμηματοποιημένες εκδοχές του. Και αυτός είναι ο πλούτος του νησιού, ο πλουραλισμός και η ποικιλία των μορφών διακοπών που μπορεί να προσφέρει.
Και τελειώνω με ένα φρέσκο μήνυμα του Χρίστου Γεωργούση – το αφιερώνω στην φίλη Χριστίνα Πουτέτση- αυτού του εκπαιδευτικού-φιλόσοφου του νησιού που καθημερινά με τις αναρτήσεις του στο διαδίκτυο δίνει μηνύματα αισιοδοξίας και ανοιχτής καρδιάς: «Πίσω απ’ τις σαγήνες της αφθονίας είναι κι άλλα μηνύματα πεπρωμένου, και μ’ έναν καλόν ονειροκρίτη θ’ αποφύγεις τα δόκανα και ίσως αλλάξουν δρόμο τα βάσανα. Βρες τρόπους να διαβάζεις τα ιερογλυφικά των καιρών, φυλάξου απ’ τη ζάλη του περισσότερου. Στο ελάχιστο που ξέχασες, το μικρό, το ταπεινό, ίσως είναι το πολύ που ζητούσες».
Σ’ αυτόν τον ονειροκρίτη ας προστρέξουμε να βρούμε τα μικρά και ταπεινά που αφθονούν στο νησί και είναι προσπελάσιμα -ακόμα και τον Αύγουστο.
Μια βόλτα πρωινή στην μικρή λαϊκή αγορά της Παροικιάς, όπου οι αγρότες φέρνουν την καθημερινή παραγωγή τους και διαλαλούν τα τοπικά προϊόντα τους (σύκα, αυγά ημέρας, κάππαρη ξερή αλλατισμένη ή σε βαζάκι, ζαρζαβατικά, σταφύλια, ντομάτες), ένα μπάνιο στις 9.00 σε οποιαδήποτε παραλία του νησιού (είναι όλες άδειες), βόλτες στα ορεινά μονοπάτια αναπνέοντας τις μυρωδιές του φασκόμηλου και της λαδάνας, έναν περίπατο στα πανέμορφους παραδοσιακούς οικισμούς της Μάρπησσας, του Κώστου, των Λευκών, του Πρόδρομου και των Μαρμάρων, μια παγωμένη σούμα με δυο μεζεδάκια στα καφενεία τους με καλή παρέα, καθώς και την απόλαυση ψαρομεζέδων στις δεκάδες ψαροταβέρνες του Αμπελά, του Δρυού, του Λογαρά και της Αλυκής, όλα αυτά μπορεί να σου προσφερθούν απλόχερα, ακόμα και στην καρδιά του καλοκαιριού!